DIE INVLOED VAN DIE SWEEDSE STELSEL VAN FORMELE OEFENINGE OP DIE ONTWIKKELING VAN LIGGAAMLIKE OPVOEDING IN SUID-AFRIKA.
deur
JOHANNES WILHELMUS WILLEMSE (B.A.(Ed.Phys)., H.O.D., HONNS. B.P.Ed.)
Voorgele ter vervulling van 'n deel van die vereistes vir die graad Magister Educationis in die Fakulteit Opvoedkunde, van die Potchefstroomse Universiteit vir Christelike Hoer Onderwys, Potchefstroom.
ctober 1969.
VOORWOORD In die ontwikkeling van liggaamlike opvoeding in SuidAfrika is sekere metodes toegepas, wat hulle invloed op die vak laat geld het. Elke land en volk openbaar eienskappe wat eie aan die land en volk is en die metodes wat ten opsigte van die vak gevolg word~ moet by die omstandighede kan aanpas. Dit is nodig om die invloed van die-metodes wat in Suid-Afrika gevolg is, na te gaan en die doeltreffendheid van die metodes krities te benader om die geskiktheid daarvan vir Suid-Afrikaan= se toestande te bepaal. Verskeie instansies was by die ont= wikkeling van die vak in Suid-Afrika betrokke. Om die onder= soek na die invloed van die Sweedse stelsel van formele oefeninge op die ontwikkeling van die vak in Suid-Afrika te voltooi, was die hulp van verskeie instansies en persone derhalwe nodig. Graag wil ek my dank aan die volgende instansies en persone vir hulle gewaardeerde hulp, betuig: 1. die Transvaalse Onderwysdepartement vir die finansi~le steun aan my gebied; 2. die Suid-Afrikaanse Weermag vir die toestemming om die nodige navorsing in die Suid-Afrikaanse Weermagargief te kon doen; 3. die Hoof van die Leer vir die toestemming om insae in die Handleiding vir Gevegsliggaamlike opleiding te kon he; 4. die Suid-Afrikaanse Polisiekollege vir die toestemming vir die ondersoek aan daardie inrigting; 5. majoor G.J. Geyer van die Leerhoofkwartier wat so bereidwil= lig was om my met die ondersoek daar by te staan; 6. luitenant W.K. Schuld van die Polisiekollege wat my so vriendelik ontvang het en my die nodige inligting verskaf het; 7. alle persone wat so vriendelik was om deur middel van kor= respondensie my van belangrike inligting te voorsien. In die opsig noem ek graag dr. J.W. Postma van die Universiteit van Stellenbosch wat die adresse van persone wat die Sweedse stelsel Mnr. A.H. Britton van die toegepas het, aan my verskaf het. Bloemfonteinse Onderwyskollege wat waardevolle boeke oor die
i.
Sweedse stelsel vrywillig aan my geleen het. Mnr. J.J. Schoom= bee senior vakinspekteur vir liggaamlike opvoeding in die Kaap= provinsie, wat belangrike inligting oor die ontwikkeling van die vak in daardie provinsie aan my verskaf het; 8. alle persone wat onderhoude aan my toegestaan het. Graag noem ek professor Claude Smit van die Universiteit van Pretoria. Mej. Emmie Hartmann van die Departernent van Sport en Ontspanning vir die waardevolle inligting en die leen van boeke wat ek nie andersins kon bekom nie; 9. mnr. A.P. Rutgers van die Potchefstroornse Onderwyskollege vir die leen van sy Nederlandse boeke wat cor die vak handel; 10. mnr. B.D. Lombard van die Potchefstroomse Onderwyskollege vir die waardevolle wenke en vir die leen van leerplanne; 11. mnr. M.J. Marais vir die taalkundige versorging van die werk en me~. B. John wat die tik van die werk so sorgvuldig behartig het; 12. die personeel van die Biblioteke van die Potchefstroomse Onderwyskollege en Universiteit wat my altyd so vriendelik ge= help het. Graag wil ek my opregte dank tot die adres van pro= fessor D.P.J. Smith rig. Onder sy bekwame en inspirerende leiding was dit aangenaam om te werk. Sy belangstelling blyk uit die vriendelike wyse waarop ek altyd ontvang is en die be= reidwilligheid om my te eniger tyd te woord te staan en van raad te bedien. J.W. Willemse.
POTCHEFSTROOM Oktober 1969.
ii.
INHOYDSOPGAWE INLEIDING
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
HOOFSTUK
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
t
•
•
•
•
•
•
•
•
•
1
I
DIE DOEL EN METODE VAN DIE ONDERSOEK
.....................
I. DIE DOEL VAN DIE ONDERSOEK . • • • • . • • • • . . . . • . • • • • • • • • • • • • I I. DIE METODE VAN DIE ONDERSOEK •• , •..•.•.•••• • . . . . • • • • • • •
7
7 10
HOOFSTUK II 'N HISTORIESE OORSIG OOR DIE ONTWIKKELING VAN FORMELE
0 EFEN I NGE TOT 1 8 0 0 • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
12
I.
DIE OUTYD OF KLASSIEKE PERIODE .•..•..••...•......•••••
12
A. B.
Die primitiewe gemeenskappe ···•·•·•••••••••·•••••• Die ou kultuurvolke ·············•···~·········•••• Die Grieke en die Romeine ····•···•·•·····•········
12 12 13
........................................
13
A. B.
Die opkoms van die Christendom ··•••••••••···••··•• Di e Rid de rw e s e • • • • • • • • • • • • • • • • , • , • • • • • • • • • . • • • • • • "
13 14
c.
Die Renaissance ....... , .•.•....... • . . . . . . . • . • . • • . •
14
INLEIDING TOT DIE MODERNE LIGGAAMLIKE OPVOEDING ••.••
15
Filantropisrne ............................. , •......
15
Johann Heinrich Pestalozzi , •••••. • ••• , ••••••• •.,. •
16
c.
II. DIE MIDDELEEUE
II I.
A. B.
IV • SAM EVATT I NG •••••••••••••••••••• '
i ••••
I
••••••••••••••
'
•
16
HOOFSTUK III DIE ONTSTAAN EN ONTWIKKELING VAN DIE SWEEDSE STELSEL VAN FORMELE OEFENINGE • . . . . . . . . . . . . . . . • . . . . • . . . . • . . . . . . . . . .
17
I.
DIE BYDRAE VAN P.H. LING •.......•...•......••.....••..
17
A. B.
17 20
Sy lewe, persoonlikheid en werk • • • . . • • . . . • • • • • • • • • Grondgedagtes van sy werk •..••...••.•..•••••••..••
iii.
c.
Die Gimnastiek soos deur Ling prakties
D.
toegepas . . . . . . . . . . . • . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • . . . Samevatting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26
II. DIE BYDRAE VAN P.H. LING SE NAVOLGERS •.•..•..•..•..••
27
A. B.
c.
Die bydrae van L. G. Branting . . . • • • . • . . . . • . . • . • • . . Die bydrae van G. Nyblaeus • • • . • • . . • • • • • . • . • • . • • • .
24
28 28
Die bydrae van H. Ling ·············~···········i· Ander bydraes .................. , . . . . . . . . . . . . . . . . . Samevatting ...............•.. , .... , ........... •..
30 30
III. DIE SWEEDSE STELSEL VAN FORMELE OEFENINGE ••••••••.••
31
D. E.
29
A.
Die gebruik van bevele .•••••...•••••••.•••••.•••.
31
B. C.
Die daaglikse lesprogram ······•••••••·········~·· Sistematiese progressie •.••.••.• • ••• •............
34
D.
Samevatting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
34
31
HOOFSTUK 'IV DIE VERBREIDING VAN DIE SWEEDSE STELSEL NA ENKELE ANDER LANDE • • . • • • • • • • • • . . • . . • • • • • • • • . • • • . • • • . • • • • • • • • • • • •
36
I.
DIE VERBREIDING NA DENEMARKE ••• , • , •••..•••... , •• , •,,.
36
A. B.
36
II.
I I I. A. B.
0'.....
40
Historiese inleiding ··········•·······•···•·••••• Die verbreiding van die Sweedse stelsel •......••.
40 41
DIE VERBREIDING NA ENGELAND • . • • . . . • . • . . • • . . . • . . . • • •
43
Historiese inleiding ..••..•... .......•....••.•••• Die verbreiding van die Sweedse stelsel . .••.•.•••
43
I
••
~
•••••••
0
I
•••
DIE VERBREIDING NA DIE NEDERLANDE •.•................ A. Historiese inleiding •.................••.....•••.
44
Die verbreiding van die Sweedse stelsel .•..••••.•
47 47 49
SAME VATTING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , . • . • . . • • • . • • •
50
B. V.
37
DIE VERBREIDING NA DUITSLAND • A. B.
IV.
Historiese Inleiding •••.•.••..••••••••• ••••·• •••1 Die verbreiding van die Sweedse stelsel .•.•••••••
iv.
HOOFSTUK V DIE INVLOED VAN DIE SWEEDSE STELSEL OP ENKELE ANDER LANDE
I.
. •. •. . . . . . . . . . . •. . . . •. . •. . ••••. . . ••. . . . . ••• . . ••. •••
DIE INVLOED VAN DIE SWEEDSE STELSEL OP DENEMARKE .••..•••••.••••••••••••••••.••••• '
II.
v.
I
•
•
•
•
•
•
•
52
A.
Publieke skole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • .
52
B.
Onderwysersopleiding ....•.•.• .•.••• .. .•..•..•••.
53
C.
Die Weermag ..••..•••••.•••..••• • .•.•••• • ••. , • • • •
55
D. E.
Volkshoerskole en Skietverenigings ....•••.••••.• Die Deense primere gimnastiek van Niels Bukh.....
56 57
DIE INVLOED VAN DIE SWEEDSE STELSEL OP DUITSLAND ...
58
A. B.
Pub 1 i eke s k o 1 e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
59
Onderwysersopleiding . . . . . . . • . . . • . . . . . . . . . . . . . . . •
61
c.
Die Weermag ....•...•••.••..•••••.••••.••.•• , • , • •
62
DIE INVLOED VAN DIE SWEEDSE STELSEL OP ENGELAND ..•
62
III.
IV.
52
A. B.
Pub 1 i eke s k o 1 e . . . . . . . . . . , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ,
62
Onderwysersopleiding ..•..••.....•....... , . . . • . • .
69
c.
Die Weermag .•..••....••••• , ••... , • • . • • • . . • • . • • • •
72
DIE INVLOED VAN DIE SWEEDSE STELSEL OP DIE NEDERLANDE •••••••••••••••• , • • • • • • • • • • • . • • • • • • • • • • •
74
·····••••••j•••··············•·•··•
A. B.
Publieke skole Onderwysersopleiding ···•·······················•
74 76
C.
Die Weermag ..•••••••.• , .••••••••••••.•••••• , . • • •
78
D.
Verenigings vir Liggaamlike Opvoeding ••.•.. •••••
79
SAMEVATTING
•
•
"
•
•
•
•
I
•
•
I
•
•
•
I
I
•
I
•
•
I
I
•
•
•
I
I
I
•
I
I
I
I
I
I
I
•
I
I
I
I
79
HOOFSTUK VI DIE VERBREIDING VAN DIE SWEEDSE STELSEL IN DIE ONTWIKKE= LING VAN LIGGAAMLIKE OPVOEDING IN SUID-AFRIKA ..•.... ....
80
I.
DIE ONDERWYSDEPARTEMENTE ....•........... , . . • . . . . . . • .
80
A.
81
1
1
Kaapprovinsie . . . . . . . . . . , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1652-1900
1
1
1
1
1
1
1
•
I
I
1
I
I
1
I
I
I
I
I
I
I
•
•
I
•
I
•
I
•
•
•
I
I
I
•
I
I
I
•
It
I
I
81
V•
2. 3.
1900-1936 1936-1968
B.
Natal
2•
1835-1900 1900-1936
3.
1936-1968
1.
c.
1850-1900
2.
1900-1936
3.
1936-1968
1.
2. 3.
II.
2•
3.
4. 5.
6.
1.
2. 3.
a
a
I
a a a
..
a
a
I
a a a
a
. ..... . .... ... ..... ........
I
I
a
a
I
a a •
I
a
I
I
I
I
I
1
It
a a
I
I
••
t
I
a
I
I
•
•
I
a
I
1
I
I
1
I
I
I
I
I
a
I
I
til
I
a a
I
a
I
I
I
a •
I
I
I
t
I
a
•
a '
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
.... ................ . 1900-1936 . . ... . • •• • 1936-1968 . .. . ... .. •••••••••••••••• BEMOEIING VAN DIE SENTRALE REGERING ......... .. ' . ~
•
•
•
. •
•
•
•
t
•
~
•
•
•
•
•• •
•
•
'
Die Nasionale Adviserende Raad vir Liggaamlike Opvoeding ··•••·····••·•i•••••·••
..
.......
Ontstaan .•.. t Sames telling I t ' Werksaamhede t • J f OffisiEHe organe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i Die samestelling van eenvormige leerplanne •• Die leerplankomitee ••••••••••• • • '
..
... •
t
I
a I
I
I
I
I
I
I
I
I
t
a I
I
I
t
I
a
I
•
I
I
I
•
•
t
I
t
I
I
I
I
I
'
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
tt
I
I
I
I
1
t
•
I
I
I
I
I
...... ....... ..... ... .. B. Die ontwikkeling sedert 1951 ... . .. .. ... ., ...... Uitgawes deur die Departement van Onderwys, Kuns en Wetenskap ..•.••••......•....••.•. ..... .....
Uitgawes deur die Departement van Kultuursake Die leerplankomi tee .•••.•..••• • ••..••.•••••..••.••
II I.
DIE SUID-AFRIKAANSE WEERMAG
IV.
DIE SUID-AFRIKAANSE POLISIEMAG
83 85 91 91 92 94 96 96 98 101
I
Oranje-Vrystaat ............ , . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1850-1900
A. 1.
.. ..... .... .... ... . . . .. . . . . .... ... .... .. .. . ... .... .. .. . . . . . . . . . . . . . .. ... .. .... . . . . .. .. .. • • • • • ... .. . ... . .. ... .. ... .. .. .. .. •••
Transvaal
1.
D.
.....
.................. .... . ...... .......
106 106 107 110 113 113 113 114 115 116 117 118 119 120 120 120 121 125
vi.
HOOFSTUK---VI I DIE INVLOED VAN DIE SWEEDSE STELSEL OP DIE ONTWIK= KELING VAN LIGGAAMLIKE OPVOEDING IN SUID-AFRIKA I.
DIE ONDERWYSDEPARTEMENTE A.
1.
........ .............................
Kaapprovinsie
Publieke skole
I
t
I
t
I
I
I
I
I
•
t
t
2•
t
I
t
•
I
t
I
I
I
I
I
t
I
I
•
I
t
I
I
I
I
I
t
•
•
II
I
I
I
•
•
o
I
•
I
t
I
•
B.
1.
t
t
I
t
I
t
t
I
t
t
1652-1900
t
2.
t
t
I
t
t
1.
•
..... . .... . .... 1900-1936 . . . .. . . . . ... . ... . b. ...... .. . c. 1936-1968 ....... Onderwysersopleiding ...... .... •• • •• a. 1652-1900 . . .... ' .. b. 1900-1936 ........... 1936-1968 . . . ,. ......... . . .. c. . .. a.
2•
t
Natal
1835-1900
b.
1900-1936
c.
1936-1968
b. c.
1900-1936 1936-1968
c.
Transvaal
1 e •
• e
t
t
•
•
•
I
t
I
c.
1936-1968
•
•
•
•
t
Ill
•
•
t
..
I
I
I
I
e
I
•
I
•
•
•
•
I
•
e
I
I
•
I
a I
e
e e I
I
......... e •
I
..
Publieke skole 1900-1936
I
t
•
I
I
I
I
I
I
I
I
t
t
I
I
•
e
I
I
a
I
I
•
t
I
I
a
t
a
It
I
Ill
I
•
e
I
I
I
e e
I
I
•
I
I
I
•
I
I
I
•
•
I
e
I
e •
I
e I
e •
t
I
I
I
I
127 128 130 1 31 131 132 133 136
136
e
•
I
•
I
I
•
I
I
e
I
t
I~
•
e
I
I
• i
• ••••• .i. e e •
t
e e •
I
t
I
139
I
e
I
a
I
I
139
t
e
I
t
e
I
139
•
t
t
I
I
e
140
a
t
e
I
.... ' . ..... ' ..... .. .... I
127
138
I
. ...... •
127
136
..
•• •
127
136
•
..
e • e
1835-1900 ...•.
b.
II
. . . ....
a.
1850-1900
•
I
t
... . .. . ... . .. . ..... . . ..... •
Onderwysersopleiding
a.
I
t
I
. ...................................... .
Publieke skole
a.
I
t
I
127
'
I
•
I
•
I
I
140 140 140
i ••
141
• •• , •••••••••••• i•tti•••••••
144
Onderwysersopleiding •.•••••••••.•.•••• • •••• , • , • , ••.••
145
a.
1850-1900
b.
1900-1936
c.
1936-1968
I
•
I
•
I
•
I
••••• I ••
I
.. ...... ' ..
Ill
......
I
t
I
I
I
t
t
I
I
t
t
t
t
t
t
t
I
I
t
....... .
t
t
t
I
t
I
t
I
t
I
I
I
I
145
145 146
vii.
.......... .... . .................. 1. Publieke skole .... ........ .... .............. a. 1850-1900 . .. .. ... ............. ......... ..... b. '1900-1936 .. ....... ..... c. 1936-1968 ............ .... . ........... 2 • Onderwysersopleiding .. ..... ..... .. a. 1850-1900 . ,. .... . .................. . b. 1900-1936 c. 1936-1968 .. ..... .. ... II. BEMOEIING VAN DIE SENTRALE REGERING . ...... ........ A. Die Nasionale Adviserende Raad vir Liggaamlike Opvoeding .•••.•..••. ... ..... .. ..... 1. Die besoek van Niels Bukh ...... .... .... . .......... Oranje-Vrystaat
D.
•
•
•
I
a t
I
I
•
a I
a a I
•
•
a I
a I
w
•
if'
•••
•••••
a I
I
I
I
t
a I
t
I
t
a
I
t
a
I
I
I
I
a
I
I
t
I
I
I
a e a
I
149 149 149 149 153 154 154 154 156 158 158
Eenvormige leerplanne .•••.•.•••.•••••.••••••• , •••••• •
158 158 160
B.
•.,.
166
Uitgawes deur die Departement van Onderwys, Kuns en Wetenskap ..•••••.••••• , • • , , • • , ••••••••••••• Uitgawes deur die Departement van
166
Kultuursake ....................... , . , .. , . , ......... .
167
I I I.
DIE SUID-AFRIKAANSE WEERMAG •••
i.
168
IV.
DIE SUIDPAFRIKAANSE POLISIEMAG •••••••••••••••••••••
180
2. 3.
1. 2.
Offisiele organe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , ..
Die ontwikkeling sedert 1951 •• , , ••• , ••
I
I
•
1
••
•••••••••• '
,
•
1
•
•
••
t
•
••••••
•
•
HOOFSTUK VIII
... ... . . . .... . . ..... . .... .. ..................................... .. .. .... ... .... ... .. ..... .. ... ... . ... .
SAMEVATTING EN GEVOLGTREKKINGS I.
SAMEVATTING
II.
GEVOLGTREKKINGS
B IBL IOGRAF IE •..••.•.•.•..•.••• , ••.•••.•••••••.•..••.•••.•
. . . .... . . . . .. . .. .. ... . ...... . . ... .. . . . .. .. ... ... SUPPLEMENT . . . . .. . .. . .. . . . . .. . . .. . . . . . . . ... .. .. .. . ... . . ...
BYVOEGSEL
184 184 185
193 202
203
Viii.
INLEIDING Soos in die geval van talle ander vakke het die vak liggaamlike opvoeding 'n lang proses van ontwikkeling deurge= maak. Hierdie ontwikkelingsproses is deur sekere faktore ge= stimuleer. Omdat die mens vir sy selfbehoud grootliks van sy fisieke weerbaarheid afhanklik is, is dit die militere wese wat 'n groot bydrae tot die ontwikkeling van die vak gelewer het. Dit is dan opvallend dat die primitiewe mens handelinge vir sy verdediging geheel en al op liggaamlike geskiktheid ge= rig het. Ook die Spartaanse- en Romeinse soldaat het na lig= gaamlike aktiwiteite as voorbereiding vir militere weerbaarheid gegryp. Die mediese wereld het die vak ook op sy pad van groei gesteun. Verskeie persone het besef dat liggaamlike bewegings 'n rol in die gesondheid van die menslike liggaam speel. Me= diese gimnastiek dateer saver terug as die periode van die ou kultuurvolke. Die aanhang wat die filosowe uit die klassieke periode aan liggaamsoefening vir mediese doeleindes verleen het, is oorbekend. Hierbenewens moet die bydrae van die op= voedkunde tot die ontwikkeling van die vak nie misken word nie. Hierdie studie wil dan aantoon hoe formele oefeninge tot omstreeks 1800 ontwikkel het. Daar sal ook gepoog word om te wys hoe genoemde faktore die ontwikkeling van formele oefeninge beinvloed het. Die beginjare van die negentiende eeu het 'n belangrike fase in die geskiedenis van die vak ingelei. Napoleon het in daardie stormagtige tydperkweer eens die belangrikheid van lig= gaamlike opvoeding onder sy Europese vyande beklemtoon. As weerbaarheidsmiddel teen die vernederende Napoleontiese aanslae, skep F.L. Jahn die 11 nasionale turnen" om die Duitse volk te verenig. Selfs die gimnastiek van die mensliewende Guts Muths toon 'n militere kleur a.g.v. die oorlogsgees van daardie tyd. Teen die einde van die sewentiende eeu was Swede 'n magtige ryk wat oor uitgebreide grondgebied beskik het. As=
1.
pirasies van Pieter die Grote van Rusland om sy ryk uit te brei, het tot 'n botsing met Swede gelei. Die magte van Karel XII was nie in staat om die aanslag af te weer nie; ge= volglik het groat dele van Sweedse grondgebied in die hande van Rusland geval. 'n Eeu later ondervind Swede weer teen= slae toe, met sy inmenging in die Napoleontiese oorloe, nog grondgebied vir die land verlore gaan. Swede ondervind egter sy grootste teenslag in 1808 toe Rusland Finland van Swede inpalm. Swede is toe met slegs 'n derde van sy oorspronklike grondgebied gelaat. Hierdie gebeure het 'n ongekende patrio= tiese gevoel onder die Sweedse volk gewek. \
Geinspireer hierdeur en deur sy belangstelling in die genesende waarde van liggaamlike aktiwiteite, het P.H. Ling met die aanvoorwerk vir die Sweedse stelsel van formele oefe= ninge begin. Na aanleiding hiervan is dit interessant dat in die loop van hierdie werk dit sal blyk dat dit juis die militere en mediese gimnastiek is wat onder P.H. Ling tot ont= wikkeling gekom het. Op grand van sy gedagtes is sy werk deur sy navolgers voortgesit en uitgebrei. In hierdie werk sal daar ook gepoog word om 'n aanduiding van die ontwikkeling van die stelsel te gee en die stelsel self bekend te stel. Die Sweedse stelsel van formele oefeninge is nou ge= koppel aan die liggaamlike opvoeding van daardie land en dit is in sy suiwer vorm tot diep in die twintigste eeu beoefen. Moderne opvoedkundige eise het egter die vraag na verandering en vernuwing gestel. Dit is daarom dat vakmanne van die twintigste eeu dit gewysig het om by heersende omstandighede Die invloed van P.H. Ling op die vak in Swede aan te pas. is deur die jare gehandhaaf sodat gimnastiek vandag nog 'n belangrike plek in die program inneem. Desnieteenstaande neem sport en spele ook 'n belangrike plek in, sodat opelug aktiwiteite vandag in 'n winter - en somerprogram ingedeel word.
2•
Teen omstreeks 1900 was die Sweedse gimnastiek en die Duitse turnen die hoofrigtings in die Europese liggaamlike opvoeding. Om die rede sou die denkbeelde van P.H. Ling en sy navolgers na talle lande verbrei en invloed op die liggaam= like opvoeding in die lande uitoefen. Vir die opvoeding van die liggaam was Suid-Afrika in die verlede grootliks afhanklik van wat in ander lande gedoen is. Daar sou dus ook van die Sweedse stelsel kennis geneem moes word. Die stelsel het nooit direk van Swede na Suid-Afrika verbrei nie. Hierdie verbreiding het meestal via die lande waarmee Suid-Afrika nou= er bande gehad het, geskied. In hierdie werk sal daar gepoog word om aan te toon hoe die stelsel na enkele ander lande ver= brei het en hoe dit die vak aldaar beinvloed het. By die ontwikkeling van die vak in Suid-Afrika was verskeie instansies betrokke. Hierdie werk sal dus aantoon hoe die Sweedse stelsel na die instansies verbrei het en hoe dit die vak beinvloed het. UITEENSETTING VAN TERME WAT GEBRUIK SAL WORD In die ontwikkelingsgeskiedenis van die begrip lig= gaamlike opvoeding is verskeie ander terme gebruik om die vak aan te dui. Uit die aard van hierdie werk sal daar in die verloop daarvan van hierdie terme gebruik gemaak word. Dit is derhalwe nodig om hierdie terme uiteen te sit. 1.
Liggaamsoefenin~e
Die oorsprong van hierdie begrip dateer uit die klassieke periode. Filosowe het liggaamsoefeninge ten sterk= ste aanbeveel en Pythagoras het dit reeds stelselmatig gerang= skik. Met die ontstaan van die stelsels aan die begin van die negentiende eeu tree die term op die voorgrond. Volgens 1 Smit ) is dit veral die Duitse- en Sweedse stelsels met hul 1)
Smit, C. Die ontwikkeling van die term liggaamsopvoeding. L'i,ggaams'o)2.voedi.ng_ V: 2, (Junie 1943 ), p. 5.
3.
milit~re
karakter wat waarskynlik die uoefening"-idee bevorder het. Die moderne term liggaamsoefeninge het in sy wese alleen op die suiwer fisies-bioties-psigiese aspek van die mens be= trekking 1 ). 2.
Gimnastiek
Uit die term liggaamsoefening wat uit die klassieke periode dateer, het later die term gimnastiek ontwikkel. Gim= nastiek is van die Griekse woord "Gymnos" afgelei, wat beteken om naak te oefen. Dit is tereg gebruik want die Griekse at= lete het nakend aan die nommers wat op die Antieke Olimpiese Spele beoefen is, deelgeneem. Die gimnastiek was egter meer omvattend as wat die term wil aandui want "To the Greeks gym= nastics meant physical exercises in general, and these comprised running, throwing, leaping, wrestling, etc., in short all those exercises which are nowadays termed athletics or sports" 2 ). Die term gimnastiek ~et byval gevind, want dit is ' ook deur Guts Muths gebruik, terwyl allerwee van die Sweedse gimnastiek gepraat is. Die moderne gimnastiek is die resul= taat van eeue se ontwikkeling. Amoros, 9 n Spaanse edelman definieer dit as 11 • • • de beredeneerde wetenschap onzer bewegingen, van haar betrekkingen met onze zintuigen, ons verstand, onze ge= voelens en onze zeden die bestaat in de ontwikkeling van al onze vermogens" 3 ) • Onderskeid tussen gimnastiek en atletiek is duidelik. Lindhard 4 ) sien gimnastiek soos volg: "Gymnastics attempt to produce a strong, muscu1ar body by means of artifi= cial, invented or constructed, comparatively simple exercises of definite form, •.. 11 • I
1)
2) 3) 4)
Van der Merwe, I.R.
Beginsels waarop vn sisteem moet berus,
p. 22. The theory of gymnastics, p. 1. Lindhard, J.
Van Schagen, K.H. De lichamelijke opvoeding in de laatste drie eeuwen, p. 257. Lindhard, op. cit., p. 3.
4.
In hierdie studie behels formele oefeninge dus kuns= matig gekonstrueerde oefeninge en waar van die Sweedse gimnas= tiek gepraat word, hou dit dieselfde betekenis in. In die 1 jongste werk ) oor gimnastiek in Suid-Afrika word ook van struk= turele- en funksionele oefeninge gepraat. Struktuur het be= trekking op die bou en funksie het met die werking te doen. 3.
Liggaamskultuu;
Volgens Smit 2 ) het die term liggaamskultuur teen die helfte van die negentiende eeu, gedurende die sogenaamde kul= tuurperiode, populer geword. Liggaamskultuur bepaal hom in hoofsaak slegs by die opvoeding van die fisiek met fisiologie= se en anatomiese probleme. Vir die aanhangers van die kultus is 'n gespierde liggaam die vernaamste doelwit. 4.
Liggaamlike Opvoeding
Met die ontwikkeling van sport en spele sedert die einde van die vorige eeu het die vak 'n breer begrip geword. Omdat die oefeninge in die program nie net dien om die liggaam te oefen nie, maar ook vn opvoedende waarde het, is hierdie term, na omstreeks 1920, algemeen gebruik 3 ). Volgens Groenman 4 ) lee£ die mens op aarde as 'n ongedeelde en ondeelbare eenheid. Hierdie eenheid moet in die opvoedingsproses gerespekteer word. In die opsig lewer liggaamlike opvoeding 'n unieke bydrae, deurdat dit as inte= grale aspek van die opvoeding die mens as psigo-fisiese een= heid opvoed. Die opvatting van die leek dat liggaamlike op=
2)
Departement van Kultuursake, Handboek vir liggaamlike opvoeding, p. 6. Smit, op. cit., p. 4.
3)
Postma, J.W.
4)
Groenman, G. De lichamelijke opvoeding als antropologisch probleem, p. 65.
1)
Inleiding tot die liggaamlike opvoedkunde, p.1.
5•
voeding slegs die beoefening van fisieke aktiwiteite is, is verkeerd. 5.
Lizga~mlike
6.
Ligga~~like Opleidin~
Opvoedkun?e Volgens Postma 1 ) het die teorie van liggaamlike op= voeding ook in die laaste tientalle jare 'n aansienlike uit= breiding ondergaan en dieselfde ontwikkeling as die teorie van talle ander praktiese vakke gevolg. Die geneeskuns is eeue lank beoefen voordat 'n geneeskunde ontstaan het; naas die boukuns het 'n boukunde ontwikkel; opvoeding het 'n op= voedkunde gekry, ens. Analoog hiermee het naas die praktiese vak liggaamlike opvoeding 'n teorie ontstaan wat liggaamlike opvoedkunde genoem word 2 ).
In die opleidingsprogram van rekrute by die Suid~ Afrikaanse Weermag en -Polisiekollege geniet voorbereiding op liggaamlike gebied groot aandag. By hierdie instellings word die term liggaamlike opleiding gebruik. Deur die verskillende periodes van die geskiedenis is liggaamlike aktiwiteite as voorbereiding vir oorlog aange= wend. By die ontstaan van noodtoestande is stelsels gebruik wat by die spesifieke behoeftes aangepas het. Dit is dan 3 liggaamlike opleiding genoem• Webster ) verklaar verder: "Hence, physical training has the connotation of authority, formality, and obedience with emphasis on training for skill, for physical fitness, and conditioning of the body for the development of strength and endurance''.
1)
2)
3)
Postma, op. cit.; p. 1. Ibid. Webster, R.W. Philosophy of physical education, p. 114.
6.
HOOFSTUK I DIE DOEL EN DIE METODE VAN DIE ONDERSOEK I.
DIE DOEL VAN DIE ONDERSOEK
In die afgelope dertig jaar het liggaamlike opvoeding in Suid-Afrika groot vooruitgang gemaak. Die daadwerklike poging van die regering sedert die dertigerjare, om die vak op hegte grondslag te plaas, getuig daarvan. Sedertdien het die vak verpligtend op skool geword; by militere opleiding en die opleiding van die polisieman speel dit 'n belangrike rol; ho~r opvoedkundige inrigtings lei vakmanne wetenskaplik op en 1 n belangrike stap volg in 1966 met die stigting van die Departement van Sport en Ontspanning. In die oplossing van probleme wat hulle op die vak= gebied voordoen, !ewer die Universiteite 1 n groot bydrae deur wetenskaplike navorsing. Op die gebied van die.geskiedenis van liggaamlike opvoeding, wat sy regmatige plek op die ter= rein van die vak toekom, wil dit voorkom asof navorsing in hierdie verband verwaarloos word. Die geskiedenis van 'n vak dien tog.as maatstaf om vordering in die vak te bepaal. Eietydse probleme word deur navorsing belig. In die verband wil die ondersoek vn.beskeie bydrae !ewer deur te betoog en te bewys dat die.huidige toestand die resultaat is van werkende kragte in die verlede en dat die huidige stand die uitgangspunt vir die toekoms is. Foute wat in die verlede gemaak is, kan uitgeskakel word. Die moderne tyd met sy meganisasie en outomatisasie gaan gepaard met.gemak en gerief wat die moderne mens kan geniet. Dit het egter die nadeel dat die mens steeds meer en meer ten opsigte van sy fisieke fiksheid inboet.• 'n Ver= skynsel wat hom noodsaaklikerwys voordoen, is houdingsafwy= kings wat 'n kenmerkende gevolg van die onnatuurlike sittende leefwyse, selfs by die skoolgaande jeug, is. Die.instelling • Hier word verwys na talryke ondersoeke in J.M.J. Korpershoek. De lichamelijke opvoeding in de laatste drie eeuwen, Deel II. Rotterdam, Nijgh en van Ditmar, 1926. 7.
van verpligte liggaamlike opvoeding op skoal kan 'n belangrike rol in die bekamping van hierdie kultuurskadelikhede speel. In die program kan kunsmatige gekonstrueerde oefeninge met die doel om word. verlede wil dit
'n goeie houding te bewaar en te verbeter, ingesluit Dit wil voorkom asof formele oefeninge in die korte in die skoolprogram in 'n mate verwaarloos is. Vandag blyk asof vakmanne in Suid-Afrikaweer eens die formele
oefeninge haag aanskryf as kompensasie teen die nadelige in= vloed van die moderne tyd. In die opsig het P.H. Ling en sy navolgers baanbre= kerswerk gedoen. Die Sweedse gimnastiek het hoofsaaklik uit formele oefeninge bestaan, Idees wat daaruit v~ertspruit, kan vir die moderne liggaamlike opvoeding van nut wees. Die doel van hierdie ondersoek is in die eerste instansie om 1 n historiese oorsig van die ontwikkeling van formele oefeninge tot 1800 te gee. Omdat hierdie voorafgaan= de geskiedenis bekende terrein is, is die doel om dit slegs kortliks te skets ten einde die verband met die Sweedse formele oefeninge aan te toon. Vervolgens is die doel om oar te gaan tot 'n meer besondere bespreking van die ontstaan en ontwikkeling van die Sweedse stelsel. In die opsig is dit die doel om die lewe, werk en grondgedagtes van P.H. Ling te skets. Die doel is oak om te verwys na diegene wat hom as tydgenote bygestaan het en diegene wat sy werk voort gesit het.
Omdat die onder=
werp hom tot die ondersoek van formele oefeninge beperk, sal die doel dan oak wees om die Sweedse stelsel van formele oefe= Na die wysigings wat in die twin= ninge deeglik te bespreek. tigste eeu in die stelsel gebring is, sal slegs kortliks ver= wys word.
8•
In die verbreiding van Europese stelsels en strominge na Suid-Afrika was dit veral Denemarke, Duitsland, Engeland en die Nederlande wat 'n belangrike rol gespeel het. Daarom is die doel om aan te toon hoe die Sweedse stelsel sy weg na genoemde lande gevind het en hoe dit die vak aldaar beinvloed het. Omdat dit egter nie die tema van die ondersoek is nie, is die doel om hierdie deel slegs kortliks te behandel. As gevolg van die historiese bande met Engeland het laasgenoemde land 'n groot rol in die ontwikkeling van die vak in SuidAfrika gehad. Die doel is derhalwe om die verbreiding en in= vloed wat die Sweedse stelsel op Engeland gehad het breedvoeri= ger, as in die geval van die ander lande, te bespreek. Die belangrikste instansies wat by die ontwikkeling van die vak in Suid-Afrika betrokke was, was die verskillende Onderwysdepartemente, die Weermag en die Suid-Afrikaanse Polisie= kollege. Dit is teen die helfte van die dertigerjare in die twintigste eeu dat die 4entrale Regering ook aktiewe belangstel= ling in die vak begin toon. Die beoogde doelstelling is om aan te toon hoe die stelsel met behulp van genoemde lande na die instansies verbrei het. Dit kan alleen gedoen word deur deurentyd die verloop van die ontwikkeling van die vak in SuidAfrika te skets. Omdat universiteite so ~n belangrike bydrae in die opleiding van onderwysers lewer, is die doel om die bydrae van hierdie inrigtings saam met die verskillende onder= wysdepartemente te bespreek. Vir die verdediging van die land is die liggaamlike opleiding van die rekruut in die Weermag van kardinale belang. Die doel is om in die opsig groter aandag te verleen aan die programme wat in die Suid-Afrikaanse Leer vir rekrute gebruik is. Dit sal kan aantoon wat die invloed van die stelsel was. Om sy onontbeerlike taak in die land te kan lewer, moet die polisieman ook fisiek geskik wees. Die invloed van die stel= sel kan nagegaan word in die liggaamlike opleidingsprogramme wat in die Polisiekollege gevolg word.
9.
Langs hierdie weg kan daar op wetenskaplike wyse be= paal word wat die invloed van die Sweedse stelsel was en of dit in ons land geslaag was al dan nie. Dit sal ook kan aan= toon of die stelsel aan die eise wat eie aan Suid-Afrika is, voldoen. Verder sal dit ook die geleentheid bied om die ge= skiktheid van die stelsel as basis van 'n program in liggaam= like opvoeding te ontleed. Die kernprobleem van die vak in ons land is seker of die stelsel wat in gebruik is aan die nodige eise vir doeltreffendheid voldoen. Hierdie ondersoek kan op aspekte in die Sweedse stelsel wys wat tot die doel= treffendheid van die stelsel hier te lande kan hydra. II.
DIE METODE VAN ONDERSOEK
Vir die samestelling van hierdie werk is daar van historiese gegewens gebruik gemaak. Om die studie dus aan die nodige wetenskaplike eise te laat voldoen, is van die his= toriese metode van navorsing gebruik gemaak. In die agtergrondstudie is sekondere bronne gebruik. In die opsig is die auteurs in 'n hoe mate bevoeg om oor die onderwerp te skryf. In verskeie gevalle is daarin geslaag om oorspronklike bronne te bekom. Hierdie werke het baie nuttig te pas gekom. Genoegsame en eerstehandse informasie is dus bekom om wn duidelike beeld van die afdelings wat be= handel is, te gee. By die ondersoek na die verbreiding van die stelsel en die invloed daarvan op die ontwikkeling van die vak in Suid-Afrika, is soos volg te werk gegaan~ 1. Ten opsigte van die Onderwysdepartemente is die nodige jaarverslae sedert 1910 nagegaan. Behalwe hierdie primere bronne wat gebruik is, is daar ook stof uit ander artikels en tydskrifte versamel. Leerplanne is van die Onderwysde= partemente verkry. In die opsig het korrespondensie en on= derhoude met vakinspekteurs nuttig te pas gekom. As gevolg van adresse wat goedgunstiglik voorsien is, kon daar met per=
10 •
sone wat die stelsel in die verlede toegepas het, gekorrespon= deer word. Hierdeur is waardevolle inligting bekom. 2. In die geval van hoer opvoedkundige inrigtings is daar, wat Universiteite betref, van inligting uit jaarboeke gebruik gemaak. Jaarboeke van die inrigtings waar die vak aangebied word, is sedert die instelling van die kursusse nagegaan. In die uiteensetting van die kursusse in hierdie werke is die invloed van die Sweedse stelsel moeilik te bepaal. Om hier= die probleem te oorbrug, is met alle departementshoofde van die vak in verbinding getree, hetsy deur middel van korrespon= densie of onderhoude. Waardevolle inligting is ook deur ge= hoemde metode van ander personeellede aan Universiteite verkry. Leerplanne wat deur Onderwyskolleges gebruik is, is versamel. Hier is ook korrespondensie en onderhoude met dosente wat die vak aangebied het, gevoer. 3. Alle uitgawes deur die Nasionale Adviserende Raad vir Lig= gaamlike Opvoeding, die Departement van Onderwys, Kuns en Weten= skap en die Departement van Kultuursake wat oor die vak handel, is nagegaan. Hieruit is die nodige stof wat oor die Sweedse gimnastiek handel, nagegaan. 4. Na die nodige toestemming verkry is, is die navorsing ten opsigte van die invloed van die stelsel op die Weermag in die Suid-Afrikaanse Weermagse argief gedoen. In die opsig is van ongepubliseerde dokumente gebruik gemaak. Toestemming is ook van die Hoof van die Leer verkry tot insae in die Hand= leiding vir Gevegsliggaamlike opleiding.
s.
Omdat dokumente oor die liggaamlike opleiding van rekrute in die Polisiekollege nie verkry kon word nie, is in die opsig uitsluitlik van persoonlike onderhoude gebruik gemaak. Nadat die stof op hierdie verskillende metodes ver= samel is, is dit moontlik om 'n wetenskaplike analise van die invloed van die Sweedse stelsel van formele oefeninge op die vak in Suid-Afrika te maak.
11 •
HOOFSTUK II 'N HISTORIESE OORSIG OOR DIE ONTWIKKELING VAN FORMELE OEFENINGE TOT 1800 I.
DIE OUTYD OF KLASSIEKE PERIODE A.
Die,Primitiewe gemeenskappe ; c . . . . . . . . . . ..
In die opvoedingsproses, wat in hoofsaak prakties en pragmaties was, is die liggaamlike aspek sterk beklemtoon. In die verband het natuurlike liggaamlike aktiwiteite wat dan ook op die bruikbaarheidstendens dui, 'n groot rol gespeel. Georganiseerde instruksie het ontbreek, gevolglik maak bronne nie melding van formele oefeninge wat doelbewus beoefen is nie. Vander Merwe 1 ) meld egter dat by die natuurkind se seremoniele danse, houdings- en ewewigsoefeninge onbewustelik in die na= bootsende passe na vore getree het. B.
Die~ou
kultuurvolke
Die eerste spore van doelbewuste formele oefeninge dateer uit hierdie periode. Oefeninge met 'n genees- en heel= kundige oogmerk, genoem ,.Cong Fu", is sedert 2,600 v.C. in Sjina beoefen. Hierdie mediese gimnastiek, wat gewoonlik in 9 n sittende- of knielende posisie uitgevoer en met asemhalings= oefeninge verbind is, toon 'n sekere mate van ooreenkoms met die Sweedse gimnastiek van P.H. Ling. 2 ) Ling word dan ook teen die helfte van die negentiende eeu deur Franse skrywers oor heilgimnastiek daarvan beskuldig dat sy gimnastiek van die Sjinese oorgeneem is. Die beskuldiging is later
[email protected] en die onaanvegbare oorspronklikheid van sy werk op die gebied is bewys 3 ). 1) 2)
Vander Merwe, I.R. 'n Prinsipiele beskouing oor houdings= oefeninge, p. 13. Van Dalen, D.B. e.a. A world history of Physical Education, p. 25.
3)
Van Schagen, op. cit., p. 103.
12 •
In Egipte is lenigheidsoefeninge met behulp van tn klein .bal deur die vrou gedoen, terwyl Vander Merwe 1 ) beweer dat na aanleiding van die bestudering van beeldhouwerk afgelei kan word dat houdingsoefeninge beslis onbewustelik aangewend is. C.
Die Grieke en die Romeine
Die Griekse gimnastiek het ook op P.H. Ling 'n groot invloed gehad. Met sy artistieke aanleg was hy bekoor deur die goedgevormde atleet. Na. aanleiding van die bestudering van Griekse beeldhouwerk is sy sin vir vormskoonheid verder ontwikkel, veral op die gebied van menslike bewegingsvorme 2 ). Voorskrifte van formele oefeninge wat die atleet tot so 'n vormskoonheid sou lei, het nie bestaan nie; vandaar Van der Merwe 3 ) se bewering dat die atleet sy verheerlikte vormskoon= heid van liggaam aan die vyfkamp te danke het. Selfs in die opleidingsprogramme van die patriotiese Spartaan en Romeinse soldaat bestaan geen inligting van formele oefeninge wat ge= bruik is nie. Filosowe het nie alleen op die waarde van gimnastiek vir militere voorbereiding gesinspeel nie, maar het ook die me= diese waarde wat daarin opgesluit le, onderskryf. In die op= sig het spore van formele oefeninge na vore g~tree, sodat Rice 4 ) kan beweer "Medical gymnastics and massage were known to both Greeks and Romans". II.
DIE MIDDELEEUE A.
Die opkoms van die Chr}stendom
Met die opkoms van die Christendom het die belangrik= heid van die fisieke op die agtergrond geskuif, sodat keiser 1) 2) 3) 4)
houdingsoefeninge. Van der Merwe, I .. R. Prinsipi81e beskouing oor p. T3. Van Schagen, K.H. op. cit., p. 98. Van der Merwe, op. cit., p. 14. Rice, E.A. e.a. A brief history of Physical Education, p. 35.
13.
Theodosius oak die Antieke Olimpiese Spele in 394 n.C. verbied het. In hierdie periode van sielsverheffing het formele oefe= ninge geheel en al ontbreek. B.
DIE-RIDDERWESE
Vaardigheid in die bantering van wapens in toernooie en tweegevegte het aan die ridder die nodige aansien verleen. Hierdie vaardigheid kom tot ontwikkeling deur 1 n deeglik be= heerde opleidingsprogram wat die ridder van sy sewende jaar af gevolg het. Hoewel houdingsoefeninge onregstreeks in die pro= gram na vore tree, het sistematies opgestelde formele oefeninge ontbreek. P.H. Ling het egter op toevallige wyse met die akti= witeite wat in die latere Ridderakademies beoefen is, kennis gemaak. Dit het gedeeltelik as aanleiding tot sy belangrike werk gedien, terwyl dit aanvanklik ongetwyfelde invloed op sy werk gehad het. C.
DIE RENAISSANCE
In hierdie periode is dit die vroee Humanistiese op= voeders waaronder veral Vittorino Da Feltre (1378-1446) wat aan= dag aan liggaamlike aktiwiteite verleen het. In sy skoal "The Pleasant House" het formele oefeninge aandag geniet sodat Rice 1 ) kan beweer "··· and except for the Greeks, he was the first to devise special exercises for invalid children". Origens hou die periode nie veel betekenis vir die vak in nie, as gevolg van die verheerliking van die eensydige ver= standelike aspek van die menslike lewe._ Hoewel leiers soos Luther, Rabelais, Milton, de Montaigne, Locke e.a. positiewe idees omtrent liggaamlike opvoeding geformuleer het, is formele oefeninge nie prakties beoefen nie. 1)
Rice, e.a. op. cit., p. 63.
14 •
III.
INLEIDING TOT DIE,MODERNE LIGGAAMLIKE QPVQEDING A.
Filantropisme
Rasionalisme met sy instelling op die natuur het in die praktiese beoefening van liggaamlike opvoeding tot uiting gekom. Filantropisme met sy oorsprong in Rasionalisme, het as grondslag vir die moderne liggaamlike opvoeding wat uit die begin van die negentiende eeu dateer, gedien. Hierdie grond= slag wat in die laaste kwart van die agtiende eeu gele is, moet as die inleiding tot die moderne liggaamlike opvoeding beskou word. Reeds in die werk van Basedow te Dessau vind Rasio= nalisme uiting in die vorm van die klassieke vyfkamp. Spore van sistematies opgestelde formele oefeninge ontbreek in bron= ne oor sy werk, hoewel melding gemaak word van houdingsoefeninge en ewewigsoefeninge op die dwarslat1). Guts Muths het 'n groot bydrae op die vakgebied ge= lewer en sy werk het die skeppers van die moderne liggaamlike opvoeding geinspireer en beinvloed. Soos Basedow, sien hy die dtiekse vyfkamp as die grondslag vir liggaamlike ontwikke= ling~ In sy werk kry formele oefeninge ook aandag, soos blyk uit di~ bewering v~n Hecker en Heyn2) ,,Bij ongunstig weerliet hij in een lokaal verschillende standen en houdingen beoefen in den geest van onze vrije-oefeningen". )
oefeHinge oefeninge gende- en mele wyse 1)
2) 3)
Vieth het ook aahdag aan die beoefening van formele gegee. Sy aktiwiteite is in aktiewe en passiewe ver~eel en van die passiewe oefeninge is in 'n lig= sittende posisie uitgevoer. Ook het hy op 'n for= by die uitvoering van spronge te werk gegaan 3 ). i
Van der Merwe,I.R. Prinsipiele beskouing oor houdingsoefe~t9~e, Hecker, W.A.A. en Heyn, A.C. Geschiedenis der lichaams= p oefeningen van de oudheid tot heden, p. 212. Ibid., p. 218.
B.
Johann Heinrich Pestalozzi (1746-1827)
Die eerste bewegings van die kind wat uit spele, be= wegings en werksaamhede bestaan en niks anders as gewrigsbewe= ging is nie, noem hy 11 natuurgimnastiek". By die oorgang van die natuur tot die kuns het sy 11 elementair-gymnastiek" wat 'n voortsetting van die suiwer liggaamlike gewrigsoefeninge is, ontstaan. Hierdeur ontstaan sy gewrigsoefeninge wat die grond= slag vir d1e latere.vrystaande oefeninge le. Formele oefeninge vind in die werk van Pestalozzi veel aandag~ 11 Pestalozzi liet de gewrichtsoefeningen in vereeniging uitvoeren. De leerlingen werden, nadat ze de bovenkleeren hadden uitgetrokken, in een lakaal of op een open plaats, op bepaalden afstand van elkaar opgesteld. Bij het oefenen begon hij met een bekende bewe= ging, om systematisch verder te gaan" 1 ). IV.
SAMEVATTING
Behalwe in enkele sporadiese gevalle geniet formele oefeninge tot 1800 nie veel aandag nie. Tot die laaste kwart van die agtiende eeu is formele oefeninge uitsluitlik om mediese redes beoefen. Onder die filantrope is dit die opvoeding self en in 'n geringe mate ook militere inspirasie wat tot die ontwik= keling van die vak lei. Kennisname van formele oefeninge wat in bespreekte periode beoefen is, is nodig, want P.H. Ling was wydbelese en op hoogte met die ontwikkeling van die vak voor sy tyd. Bestaande idees en denkbeelde sou heel waarskynlik sy werk be= invloed.
1)
Hecker en Heyn, op. cit., p. 221.
16 •
HOOFSTUK III DIE ONTSTAAN EN ONTWIKKELINGS VAN DIE SWEEDSE STELSEL VAN FORMELE OEFENINGE By die noem van die Sweedse gimnastiek word die werk van P.H. Ling in gedagte geroep. Hackensmith 1 ) maak egter melding van die werk van A.O. Lindfors (1781-1841) wat in 1803 die graad Ph.D. verwerf. Met die proefskrif uArte Gymnastica" word daa~ ten opsigte van kunsmatige oefeninge reeds die kate= goriee, nl. militere-, pedagogiese- en mediese gimnastiek on= derskei. Gebrek aan aktiewe belangstelling in gimnastiek van die kant van Lindfors beperk sy invloed grootliks. I.
DIE BYDRAE VAN P.H. LING A.
Sy lewe, persoonlikheid en werk
Per Henrik Ling, is op 15 November 1776 te Ljunga, vn dorpie in die provinsie Smaaland, in Suid-Swede gebore. Begaafdhede wat hom van ander onderskei, trek op skoal reeds aandag deur sy geestelike aanleg, sterk persoonlikheid, krag= tige, onbuigsame wil en roekelose ondernemingsgees. u:rerwijl hy van nature ontstuimig en rusteloos was en zeer vatbaar voor indrukken, was hij goedhartig, geduldig en verdraagzaam" 2 ). As gevolg van kwajongstreke verlaat hy sy skoal te Wexio in 1792. Die periode hierna is een van omswerwinge in die lewe van Ling. In 1793 studeer hy te Lund in taalkunde. Daarna te Upsalla, maar verlaat die Universiteit reeds in 1794. In 1797 studeer hy weer te Upsalla in die Teologie dog verwerf geen sertifikaat in die verband nie 3 ). Intussen gee hy ook
1) 2) 3)
Hackensmith, C.W. History of Physical Education, p. 141-2. Van Schagen, op. cit., p. 94. Leonard, F.E. en Affleck, G.B. A guide to the history of Physical Education, p. 149.
17 •
privaatklasse in Frans en Duits in Stockholm en besoek Engeland, Frankryk en Duitsland om praktiese kennis van die lande se tale op te doen. Vanaf 1799 tot 1804 vertoef Ling in Kopenhagen en sit sy studies in taalkunde voort. 'n Plotselinge verandering in belangstellig, wat 'n kenmerk van hom was, noop hom om in die literatuur te studeer. Hierdie kenmerk van Ling skryf Kramer 1 ) aan sy persoonlike ge= aardheid toe. 'n Geaardheid wat hom dwing na die soek van die nuwe en anderse. In Kopenhagen is Ling geestelik verryk deur die werke van die Duitse filosoof Schelling. Deur die persoonlike toedoen van die Noorweegse filosoof Steffens kom hy op hoogte met die destydse strominge, terwyl hy ook 'n deeglike kennis van die Noorse Mitologie opdoen. Daarom dat Mcintosh beweer: "The really important influence on Ling in Copenhagen was not so much gymnasti·cs as the intellectual contact which he made with the leaders of the Romantit"Moie~erit'' 2 );
Tydens die Deens-Britse konflik word die kenmerkende nasionale gevoel by Ling gewek. Hieraan gee hy uiting veral in sy gim= nastiek wat 'n militere kleur toon, asook in sy gedigte teen Rusland gerig. Op grond van sy werk as filoloog word hom dan lidmaatskap van die Sweedse Akademie' in 1835 toegeken. Toeval lei tot sy bydrae tot die liggaamlike opvoeding. Na deelname aan skermlesse in Kopenhagen onder leiding van twee Franse uitgewekenes, Van Beuernier en Chevalier de Montrichard, word hy van rumatiek genees. Dieselfde tyd oefen hy ook in die instituut van Nachtegall. Ling het min by Nachtegall ge= leer, omdat hy reeds bekend was met die werke van Guts Muths (Gimnastiek vir die Jeug) en die van C.J. Tissot oor mediese . . k3) . g1mnast1e 1) 2) 3)
Rijsdorp, K. en Kramer, J.P. De ontwikkeling van de stel= sels, p. 65. Dixon, J.G. e.a. Landmarks in the history of Physical Education, p. 88. Ibid. 18 •
In 1804 word hy skerminstrukteur te Lund waar hy ook gimnastiek volgens Guts Muths se idees aan studente doseer. In 1805 besoek hy London en doseer moderne tale en skermkuns en gee ook lesings oor die ou Noorse mitologie, poesie en geskiedenis 1 ). Teen 1806 begin hy met die bestudering van anatomie en fisiologie asook ander natuurwetenskappe wat later tot die formulering van sy Rasionele gimnastiek bydra. In 1812 werk hy as gimnastiekinstrukteur aan die KoninklikEf"'·'Mili= t8re Akademie te Karlberg buite Stockholm waar hy hom vir die daarstelling van vn Sentrale Gimnastiekinstituut te Stockholm beywer. Op 5 Mei 1813 verleen die regering toestemming vir die oprigting van so ?n instituut. Ling word as direkteur aangestel en werk aldaar tot sy dood op 3 Mei 1839. Sy seun, Hjalmar, het hierna saam met ander sy vader se werk voortgesit en uitgebrei. Ling se idees, soos in die Sentrale Gimnastiek Instituut toegepas, het vandaar versprei deur leeroffisiere en onderwysers wat daar opgelei is. Aanvanklik staan Ling se werk sterk onder die invloed van Guts Muths en Vieth. Dit blyk uit sy aktiwiteite aan die Universiteit van Lund in 1804 toegepas: "They were exercises in bodily skill of widely differing kinds, such-as running, swimming, fencing climbing and vaulting: •••• '' 2 ) • Di t is eers in 18 20 da t daar in sy "Su.ggestions as to the use and need of Gymnastics for soldiers in general" van formele oefeninge melding gemaak word. Oefeninge vir die arms, bene, kop en romp moes deur die soldate gedoen word. Bewegings moes gelyktydig, met presiesheid en goeie balans uitgevoer word, sodat die liggaam onder volle beheer van die wil gebring kan word 3 ). 1) 2) 3)
Hecker en Heyn, op. cit., p. 252. Holmberg, 0. Ling's Gymnastics, as developed and at present carried on in Sweden. Lingiaden~Kongressen, Deel I, p. 208. Ibid., p. 209.
19.
Ling het min oor die vak geskryf. want sy navolgers het sy werk verander ,, •.
~
Dit is te betreur, zodat het niet een=
voudig is te bepalen wat nu precies het meest oorspronklijke, 1 wat het Zweedsche stelsel is" ). Sy belangrikste werk 11 Gym= nastikens Allmanna Grunder" (Algemene grondslag van Gimnastiek) is in 1840 na sy dood deur twee van sy leerlinge Georgii en Liebeck voltooi.
Sy ander werke is
(Reglemente vir Gimnastiek) 1836 en
11 11
Reglemente for Gymnastik"
Soldat-Undervising i Gym=
nastik och Bajonettfakting"(Onderwys van soldate in Gimnastiek en veg met die bajonet) 1838. B.
Grondgeda~tes t.
van sy werk
Die rigting wat Ling na 1820 volg, onderskei hom van sy voorgangers en tydgenote. Hierdie rigting le die grondslag van die Sweedse stelsel soos dit deur sy navolgers ontwikkel is. Op grond van anatomiese kennis stel Ling teoretiese beginsels op waarop hy sy praktiese werk baseer. Die feit dat Ling anatomiese en fisiologiese gesigspunte in sy werk bring, verdien waardering dog kennis op daardie gebied was in sy tyd 2 beperk sodat McKenzie ) beweer: "His physiology with regard to the nature of life, the laws of organic unity and the re= lation of parts seems ·quaint to modern thinkers, and is not \
easily translated'into the scientific terms of to ... day",
Die nuttigheidswaarde van bewegings word deur hom hoog geag; 3 daarom word die beweging deeglik geselekteer ). Ling se gim= nastiek word dan deur sy navolgers Rasionele gimnastiek genoem, d.w.s. gimnastiek wat bestaan uit kunsmatig gekonstrueerde oefe= ninge vir elke deel van die liggaam afsonderlik.
1) 2)
Rijsdorp en Kramer, op. cit., p. 69. McKenzie, R.T. Exercise in education and medicine, p. 112.
3)
Rijsdorp, K. en Kramer, J.P. ing, p. 111.
Hedendaagse lichamelijke opvoed=
20.
Ling se idees blyk die beste uit sy werk 11 Gymnastikens Alhnanna Grunder". Hierdie werk bestaan uit ses dele wat mekaar grootliks oorvleuel: Die eerste deel oor die wette van die menslike orga= nisme en leerstellinge kom ooreen met die natuurfilosofie van Schelling, vermeng met sy eie 1 ). Hierdie eerste deel word in 2 agtien hoofstukke verdeel ). Die belangrikste is: 1. 2. 3.
die menslike liggaam; liggaamlike lewe en die materie daarbuite; die drie soorte lewe: a. die dinamiese waardeur die lewe 'n eie selfstandige beweging openbaar sander die invloed van die materie daarbuite; b. die chemiese; c. die meganiese, waardeur die lewe onder sekere omstandig= hede van buite beinvloed word. Hierdie drie soorte werk in die organisme saam. 4. Gesondheid is volmaakte harmonie in die organisme; siekte is disharmonie. In die laaste hoofstuk sien hy die meganiese handeling van die organisme as die grondslag van die geneeskundige gimnastiek. Hy sien die menslike liggaam as geheel, met harmonie as hoof= kenmerk. By die bestudering van die wette oor die menslike liggaam vind Postma 3 ) dat die reels in wette 5, 8, 9 en 13 baie formeel is en min lig op sy stelsel werp. Die tweede deel oor die pedagegiese-of opvoedkundige gimnastiek verdeel Ling in negentien hoofs~ukke#)waarin hy die eintlike gimnastiek behandel. Oor die algemene reels vir lig= gaamlike ontwikkeling gee Ling o.a. die volgende grondslae: 5 ) 1) 2) 3) 4) 5)
Van Schagen, op. cit., p. 106. Hecker en Heyn, op. cit., p. 254. Postma, J.W. Ondersoek na die wetenskaplike basis in die Europese strominge, p. 97. Hecker en Heyn, op. cit., p. 254. Ibid.
21.
die doel van gimnastiek is die ontwikkeling van die menslike liggaam deur welgekose bewegings; welgekose bewegings is aan= gepas by die gesteldheid van die liggaam; die liggaam is juis ontwikkel as alle dele volkome in ooreenstemming met mekaar gebring is; deur gebrek aan oefeninge kan natuurlike aanleg agteruitgaan, maar nie vernietig word nie; deur ondoelmatige oefeninge kan natuurlike aanleg in sy ontwikkeling gehinder word. Alleen fisiologiese bewegings en oefeninge wat vir die gesond= heid van belang is, moet beoefen word. Gimnastiek moet in ooreenstemming met die menslike liggaam gegee word. Die hooftaak is dus 1. 'n omvattende harmoniese ontwikkeling van die liggaam; 2. gimnastiek moet so eenvoudig moontlik wees; 3. bewegings moet metodies, van die eenvoudige tot die gevor= derde, aangeleer word; 4. slegs waardevolle oefeninge vir 'n harmoniese ontwikkeling behoort gedoen te word; 5. slegs kunsmatig gekonstrueerde bewegings behoort gedoen te word. Sulke oefeninge word teoreties op grond van anato= miese kennis uitgewerk. Dit is duidelik waarom Ling die teorie van gimnastiek as die leer van liggaamsbewegings in ooreenstemming met die na= tuur van die menslike liggaam, sien. Volgens hom bestaan bewegings uit twee hoofsoorte, naamlik die aktiewe en passiewe, wat elk weer in subjektiewe en objektiewe verdeel word. Onder subjektief-aktiewe bewe= gings handel die mens deur middel van sy eie krag (dinamies). By die objektief-aktiewe bewegings werk 'n krag van buite op die mens in (meganies). By subjekti7f-pas?iewe,bewegings ontstaan daar 'n verstoring in die organisme, waarop die mens weinig self kan handel. Dit is meganiese invloede van buite wat op die mens inwerk. Die objektief-passiewe sewegings is die uiting van sy innerlike wese met betrekking tot ander. •
4
•
!(:
•
..
•
22.
Hierdeur ontstaan Ling se vier soorte gimnastiek re= spektiewelik, naamlik die opvoedkundige-, militSre-, medieseen estetiese gimnastiek. Dit is die militere- en mediese gim= nastiek wat veral onder Ling tot ontwikkeling kom. Pedagogiese gimnastiek is oefeninge waardeur die liggaam van die individu onder die mag van sy eie wil kom. In die derde deel oor militeF~;$i~~astiek wys hy hoe die mens die wil van iemand anders aan sy eie onderwerp deur ge= bruik te maak van wapens of eie krag. Hier word skerm, boks en stoei veral bespreek. Die vierde deel handel oor mediese gimnastiek. Met hierdie oefeninge trag die mens om deur sy eie doelmatige hou= ding of met behulp van iemand anders en met die aanwending van doelmatige bewegings, die gebrek of storing wat deur abnormale omstandighede ontstaan het, te voorkom of te verbeter 1 ). Met die mediese gimnastiek wat Ling op grond van anatomiese begin= sels opstel, lewer hy 'n groot bydrae tot die liggaamlike op= voeding veral ten opsigte van spanboogoefeninge in die veld van korrektiewe gimnastiek. Ling beweer dat daar nie veel verskil tussen opvoedkundige en mediese gimnastiek bestaan nie: albei trag om die houding te verbeter en om siektes te voorkom 2 ). Die vyfde deel handel oor estetiese gimnastiek. Deur middel van liggaamshouding en -beweging gee die mens op aan= skoulik~ wyse uitdrukking aan sy gedagtes, gevoelens en gewaar= wordings. Hierdie deel kom nie onder Ling tot ontwikkeling nie. 3 Postma ) sien dit as 'n aanwysing dat Ling geen kans gesien het om sy teorie in die praktyk te bring nie. Van Blijenburgh 4 )
1) 2) 3) 4)
Van Schagen, op. cit., p. 108. Christensen, L.E. en Trap, P.M. Text-book of gymnastics, p.9. Postma, J.W. Ondersoek na die wetenskaplike basis in die Europese strominge, p. 100 Van Schagen, op. cit., p. 114.
23.
neem aan dat die estetiese gimnastiek soos Ling dit gesien het, niks anders is as die hedendaagse ritmiese gimnastiek nie. Die sesde deel handel oor toes~lle in gimnastiek. Toestelle speel by Ling 'n ondergeskikte rol en is van so 'n aard dat dit slegs baie eenvoudige en veilige bewegings toe= laat. Die toestelle word ontwerp om by die behoeftes van die mens aan te pas, en nie andersom nie. Die belangrikste toe= stelle deur Ling gebrui~was die Sweedse balk, muurrekke, klim= rame, toue en die kas.
.
C.
.
Die gimnastiek soos deur LiR~~pFakt~es toegepas Ling se oefeninge word verdeel in 1. Oefeninge sonder apparaat (ee~voudige oefeninge) waaronder onderskei word: a. aktiewe oefeninge sonder steun (vryoefeninge), en b. gekompliseerde halfaktiewe oefeninge wat met steun uit= gevoer word (maatsoefeninge). Tot eenvoudige oefeninge be= hoort ook nog ewewigsoefeninge, loop, spring en swem. 2. Oefeninge met toestelle (saamgestelde oefeninge). Die oefeninge aan toestelle word in die reel rustig en langsaam uitgevoer. In sy daaglikse lesskema onderskei hy drie hoofaf= delings naamlik: 1. inleiding; 2. die kern; 3. die slot 1 ). n Kenmerk van Ling se gimnastiek is die voorkeur wat hy aan vrye oefeninge verleen, soos blyk uit sy sesde les= program wat as klassieke voorbeeld dien: 1
1)
Van der Merwe, I.R. Prinsipiele beskouing oor houdings= oefeninge, p. 22-3.
24.
1. 4. 7. 10. Die
beenoefeninge; 2. armoefeninge; 3. halsoefeninge; romp- en rugoefeninge; 5. beenoefeninge; 6. armoefeninge; beenoefeninge; 8. armoefeninge; 9. springoefeninge; rompoefeninge; 11. beenoefeninge; 12. armoefeninge. voorkeur aan vryoefeninge motiveer hy soos volg:
1. 'n groot aantal deelnemers kan tegelyk onder leiding van een onderwyser deelneem; 2.
dit kan op enige terrein beoefen word;
3.
duur apparaat is oorbodig;
4. die feit dat die hele klas op dieselfde oomblik die oefe= ninge uitvoer, bevorder die krag, vlugheid en spoedige beheer van die liggaam; 5. die uitvoering van gimnastiese oefeninge op bevel bevorder die suiwere milit!re oefeninge soos deur rekrute beoefen; 6. bewegings sander toestelle word makliker by die gesteldheid van die liggaam aangepas; 7. vrye oefeninge is beter as die oefeninge op toestelle vir die oorkoming van onhandigheid, plompheid en styfheid. Die oefeninge bestaan uit: "(a) a starting-point; (b) certain well-defined paths and (c) a finishing posi= 1 tion" ). In 1820 vind ons uitganshoudings soos die volgende: vir die bene: sluitstand, skerstand, spreistand ens., vir die arms:
gebuig, voor gekruis, gestrek ens.
In sy 11 Reglemente vir Gimnastiek" van 1836 gee hy aanwysings vir die uitvoeringswyse van die oefeninge waaruit die kunsmatige vorm van werkwyse blyk. Beenbewegings, romp- en hoofbuigings en -draaiings word stadig uitgevoer. Armbuigings
1)
Holmstrom, A.
Swedish gymnastics to-day, p. 14.
25.
en -strekking word van die begin af so vinnig en presies moont= lik uitgevoer. Bewegings moet mekaar afwissel en dieselfde oefeninge moet nie meer as twee of drie keer herhaal word nie; sodoende word uitputting en verveeldheid voorkom 1l. Wat die vorme van uitgangshoudings en die bewegings self betref, moet die volgende in ag geneem word: Die funda= mentele posisie moet uindividueel" wees, met die verskil dat die voete 'n reghoek vorm en die houding gemakliker en vryer; die arms hang gemaklik langs die sye met die hande effens hol en die vingers gebuig. Armbuigings opwaarts word uitgevoer met die voorarms voorwaarts en die vingers rustende op die bors op die hoogte van die oksels; by armbuigings gekruis moet die duime die borskas raak. By agteroorrompbuigings uit sker= stand, word die agterste knie gebuig; uit spreistand word albei kniee gebuig. Rompdraaie word met gefikseerde bekken met be= hulp van spierwerking uitgevoer. By spronge moes die landing met voete bymekaar, enkels gestrek en die liggaam regop uitge= voer word. Hoe verder en dieper die sprang, hoe meer word die kniee gebuig, dog nooit onder reghoekig nie. Dit word 2 gedoen om beserings te voorkom l· D.
.
Samevatting
Onder Ling is dit die mediese- en militere gimnastiek wat tot ontwikkeling gekom het. Op die vakgebied was hy sy voorgangers en tydgenote ver voor, veral t.o.v. die wetenskaplike benadering van die gimnastiek. Vir Postma 3 ) is dit nie duidelik hoe Ling se persoonlikheid aan die aard van sy werk gekoppel kan word nie.
1)
2) 3)
Ho;Lm.berg, op. cit., p. 209. Ibid. Postma, J.W. Ondersoek na die wetenskaplike basis in die Europese strominge, p. 103.
26,
Dit lyk of die geestelike strominge van sy tyd beter in sy werk weerspieel word. Ook die wetenskaplike tradisie van sy land het blykbaar 'n rol gespeel in die formulering van sy rasionele gimnastiek. Ling se grondgedagtes is deur sy navolgers voortgesit en uitgebrei. In die opsig was hy beskeie en grootmoedig om te besef dat hy slegs 'n begin gemaak het, want hy skryf in sy werk 11 Gymnastikens Allmanna Grunder" "I pray God that in the future, doctors and educa= tionalists may one after another pick up the threads where I have left off" 1 )~ By 'n ander geleentheid skryf hy "But if doctors and gymnasts do not nourish it scientifically, the new-born zeal for gym= nastics will die out in a few generations" 2 ). Nogtans het Ling 'n baie groot bydrae in die ontwik= keling van die vak gelewer en sal sy naam altyd onthou word. Ter herdenking van Ling en sy belangrike werk is daar in 1939, honderd jaar na sy dood, die eerste Lingiade Kongres te Stock= holm gehou, wat deur verteenwoordigers van 'n groot aantal lande, waaronder Suid-Afrika, bygewoon is. 'n Soortgelyke kongres volg in 1949. II.
DIE BYDRAE VAN LING SE NAV01GERS
Aan die wens van Ling word voldoen toe die direkteur= skap van die Sentrale Gimnastiek Instituut na sy dood aan Lars Gabriel Branting, 'n leerling van Ling, toegeken word.
1)
2)
Holmstrom, op. cit., p. 14. Ibid.
27.
In 1862 word Branting deur Gustav Nyblaeus opgevolg. Nyblaeus beklee die pos vir 25 jaar. Onder hom verdeel die instituut in die deel vir die
[email protected] gimnastiek onder Nyblaeus self; die vir opvoedkundige gimnastiek onder Hjalmar Ling; en die vir mediese gimnastiek onder Truls Johan Hartelius. In 1887 word Lars Mauritz Torngren as direkteur aangestel. Hierna is die direkteurskap en hoofskappe van die ander afdelings ook deur leeroffisiere beklee sodat die Sweedse gimnastiek 'n
[email protected] kleur begin kry. Dit is eers in 1945 dat 'n burgerlike, dr. Hohwu Christensen, weer die direkteurskap oorneem. A.
Die bydrae
va~
b.G. Branting
Onder Branting is dit die mediese gimnastiek wat ten koste van die opvoedkundige gimnastiek uitbrei en ontwikkel. Die keuse van bewegings en die moontlikheid om die uitwerking daarvan te bepaal, geniet aandag. Dit is veral die uitwerking van bewegings op die senuwees en bloedvate wat bestudeer word. As gevolg van die ongunstige toestand waaronder gim= nastiek in skole verkeer, probeer Branting in 1857 die vak tussen les-ure invoeg deur van skoolmeubels gebruik te maak Ook geniet maatoefening in die toepassing van die oefeninge. aandag. Branting lewer 'n groot bydrae op die gebied van gim= nastiekterminologie. Hy is die eerste persoon wat in die rig= ting werk, en die leerstof dan ook behoorlik rangskik. B.
Die bydrae van G. Nyblaeus
Onder Nyblaeus herleef die opvoedkundige gimnastiek en word liggaamlike opvoeding vir die vrou ingevoer. As hoof van die
[email protected] gimnastiek word sy voorskrif, 11 Instruktiorri gymnastik och bajonett faktning for infanteriet" in 1872 inge= voer. Die leerstof word in drie hoofstukke verdeel: a. vrye gimnastiek (vrye oefeninge); b. toesteloefeninge; c. gimnas=
28.
tiek met geweer en bepakking 1 ). C.
Die Bydrae van Hjalmar Fredrich Ling
Vir twee dekades na P.H. Ling se dood is gimnastiek op verskillende maniere toegepas. In sommige skole het die lesse slegs uit hefoefeninge en spronge bestaan terwyl ander skole dit slegs tot eenvoudige arm- en beenbewegings beperk het. Dit het nie met P.H. Ling se opvatting van 'n harmoniese ontwikkeling van die liggaam gestrook nie. Hjalmar Ling het hierop gereageer toe hy sy vader se oefeninge met byvoeging en wysiging oorgeneem en dit in 1 n stelsel van houdingsoefeninge gerangskik het. In 1866 het hy die stelsel in sy twee werke Gymnastika Centralinsti tutes pedagogiska ltirokur s" 11 Tabeller for (Oefeningstabelle) en 11 De forsta begreppen af rorelseHiran" (Bewegingsleer) uiteen gesit. Hierdie sistematiese en meto= diese rangskikking van die oefeninge volgens hul anatomiese en fisiologiese effek het op 'n stereotipe werkwyse uitgeloop wat kenmerkend van die Sweedse gimnastiek geword het. Dit was Hjalmar Ling" •.. who himself was responsible for much of what we now associate with Ling's gymnastics"1). In die daaglikse les is die groepe oefeninge in die volgende vasgestelde volgorde beoefen : beenbewegings; spanboogoefeninge; hys- en balanseeroefeninge; oefeninge vir die skouers, rug en nek; buikspieroefeninge; sydelingse oefe= ninge vir die romp; hardloop; sprqnge; asemhalingsoefeninge. H. Ling wyk op verskeie punte van sy vader se idees t.o.v. uitgangshoudings en bewegings a~). Omdat hy daarop aandring dat die bors in vn opgehefte posisie moet wees, word die fundamentele staande posisie gespanne. Die rug word hol en die gespanne houding word ook na die arms en vingers wat
1)
2) 3)
Van Schagen, op., cit., p. 125. Christensen en Trap, op. cit., p. 10. Holmberg, op. cit., p. 210-1. 29.
gestrek moes wees, oorgeplaas.
In die buigstand vooroor is die boarm na buite gekeer met die vingerpunte rustende teen
die skouers. Armbuigings voorwaarts is sander dat die duime teen die bars ru~ gedoen. Rompbuigings agteroor is met ge= strekte kniee uitgevoer terwyl sywaartse rompbewegings met die voete in skerstand gedoen moes word in die rigting van die voorste voet. Romp- en hoofbewegings wat oorspronklik stadig uitgevoer is, moes nou ook vinnig gedoen word. Spanboogoefe= ninge is kragtig met behulp van vn maat uitgevoer. Verder is hysoefeninge en spronge antwerp. H. Ling se opvatting van die Sweedse opvoedkundige gimnastiek is deur Torngren, Silow en Norlander voortgesit en dit het in gebruik gebly tot in die twintigste eeu met die verskyning van nuwe strominge in die wereld van gimnastiek. D.
Ander bydraes
Die stereotipe werkwyse wat die Sweedse gimnastiek aangeneem het, lei tot aansienlike kritiek. Dit loop daarop uit dat die stelsel in die twintigste eeu deur vakmanne gewy= sig word. Maj. J.G. Thulin en Elin Falk pas die gimnastiek by die fisieke- en emosionele vermoe van die kind aan, terwyl Elli Bjorksten en Agnette Bertram die oefeninge by die ge= steldheid van die meisie en vrou aanpas. Maja Carlquist voer ritmiese oefeninge in die stelsel in. E.
Samevatting
P.H. Ling se wens dat sy werk ontwikkel en uitgebrei moet word, word verwesenlik. Sy navolgers tree daadwerklik op en ontwikkel die gimnastiek stelselmatig op grand van sy gedagtes. In die opsig is dit sy seun Hjalmar Ling wat die grootste bydrae lewer. Deur sy toedoen kry die Sweedse stel= sel van formele oefening sy beslag. Omdat die militere wese so 'n groat rol in die beheer van die gimnastiek gehad het, kry dit nog verder 'n formeel-militaristiese kleur. Die verwagting is dat die vasgestelde lesprogram wysigings sou ondergaan.
30.
III.
DIE SWEEDSE,STE1SE1 VAN FORMELE OEFENINGE
Die Sweedse gimnastiek was tipiese houdingsoefeninge. Met die uitsondering van armbuigings wat dinamies was, was statiese kontraksies 1 n kenmerk van die oefeninge. Die oefe= ninge het gewoonlik bestaan uit die oorgang van die een posisie in die ander. Die oefeninge word uit verskillende uitgangs= houdings gedoen. Hierdie houdings word in primere en afgeleide houdings verdeel. Primere houdings was die liggende-, sitten= de-, knielende-, staande en hanghoudings. Afgeleide houdings sluit eenvoudige en komplekse houdings in. Eenvoudige hou= dings is die van die arms, bene en romp, terwyl komplekse hou= dings kombinasies van bogenoemde is 1 J.
1.
2. 3.
Die Sweedse gimnastiek word deur drie punte gekenmerk: die gebruik van bevele; die daaglikse lesp~ogram; sistematiese progressie in die gimnastiek. A.
Die gebruik van bevele
Alle bewegings word met behulp van bevele uitgevoer wat volle samewerking asook tydsbesparing verseker. Bevele bestaan uit vn beskrywende of verklarende gedeelte wat stadig en hard uitgespreek word. Die uitvoerende deel dui die oom= blik en tempo van uitvoering aan. Voorbeeld: 11 Arms sywaarts strek~ of 11 Arms sywaarts strek - een! twee!" 11
B.
Die daaglikse lesprogram
Die grondslag vir die Sweedse lesprogram is deur Hjalmar Ling gele. Hierdie program het, met enige wysiginge, die grondslag van die Sweedse lesprogram gebly.
Posse, N. Handbook of School Gymnastics of the Swedish system, p. 26. 1)
31.
1.
Inleidende oefeninge 4
Inleidende oefeninge bevorder die aandag en algemene spierbeheer en bestaan uit bekende oefeninge wat min inspanning verg. Gewoonlik is klasopstellings, verandering van opstel= ling en marsjeeroefeninge beoefen. 2.
Spa~b?o$oefeninge
Word met of sonder apparaat uitgevoer en bestaan uit die agteroorbuiging van die romp. Hierdeur word 'n belangrike invloed op die vorm van die werwelkolom uitgeoefen, sowel as op die funksie van die hart en asemhalingsorgane 1 ). 3.
Hysoefenj-nLt,e
Hysoefeninge aan apparaat, veral die Sweedse balk, moes die elastisiteit van die borskas en dus ook die asemhaling bevorder. 4.
Balanseer- of ewewigsoefeninge
doen. beheer. 5.
Hierdie oefeninge is ook met behulp van apparaat ge= Bewegings van die bene beinvloed die spiere vir goeie
Bewegings van die skouerblaaie en arms
Die doel van die oefeninge was om die borskas te lig en te vergrootc 6.
Buikspieroefeninge
Die oefeninge werk in op die spysverteringsorgane en versterk die natuurlike ondersteuning van die ingewande. Buikspieroefeninge word uit verskillende uitgangshoudings, asook met behulp van apparaat, uitgevoer. 7.
Sywaartse 4
bewesin~s
van die romp
Bestaan uit rompdraaie en sywaartse buigings. By die oefeninge tree alle rompspiere in werking terwyl dit ook die werking van die inwendige organe beinvloed.
1)
Van Blijenburgh, W.P.H. Handleiding voor het onderwijs · in de gymnastiek, p. 115.
3 2.
8.
Beenbewe$ings Bied verligting aan die bloedvate van die uitgeputte
bene. 9.
Sprin! en
~esteunde
spyonse
Uitgevoer sander apparaat asook oor hindernisse en die Sweedse perd. Hierdie aktiwiteite bevorder die algemene elast.isi tei t van die liggaam en ontwikkel spoed, moed, teenwoor= digheid van gees en algemene koordinasie. 10.
Asemhalinssoefeninge
Word met liggaamsbewegings, veral armbewegings, ge= kombineer, met die doel om die asemhaling na inspannende oefe= ninge te herstel. Hierdie lesprogram is later gewysig deur die invoeging van stap en hardloop na balanseeroefeninge en 'n reeks hysoefe= ninge na die sydelingse oefeninge van die romp. Dit vermeerder die groepe na twaalf. As aanduiding van die tyd vir elke af= deling toegeken en die intensiteit van die oefeninge in verhou= ding tot mekaar, gee McKenzie 1 ) die volgende voorstelling: n
'OJ"'
c:: """'c:: OJ
tl-1 Q) ()
OJ C)
b()
b()
c::
OJ b()
c:: c::
....-{
c:: """'c:: OJ
tl-1 IV
Ql
tl-1
"1:1
OJ
0 1-1 OJ OJ
()
Ill)
Q)
1;1)
"1:1
>tC
OJ
=
IV b()
~
OJ b()
:I 0
= 11:1
1;1)
c::
11:1
>
OJ C)
c:: tl...-1 b() c::
c::
IV """' tl-1
c::
Cll
tl tl-1
b()
OJ
OJ
()
OJ b()
c::
()
"""'IVc::
....-{ OJ 1-1
tl-1
=
b() ....-{ Ql
OJ 11:1 •r-1
~I'!ICl.
OJ...-flll) ~.c~
b()
c:: !I c:: •r-1 tll)o.-l c:: c::c:: OJ b()
..-!OJ tl-1 l-ltl-1 OJ c:l.OJ () Cf.lO Ill)
b()
=
OJ
•r-1 .-I
()
11:1
.c:
a
OJ
Ill)
<
---minute
1)
McKenzie, op. cit., p. 124.
33.
Die lesprogram is nag verder gewysig toe die Stock= holmse Gimnastiekvereniging marsjeer, hardloop en gimnastiekspele tot die daaglikse lesprogram toegevoeg het, wat die lesprogram op vyftien groepe te staan bring. In resente tye het die program die volgende vorm aan=
geneem )~ 1
a. Bewegings vir die bevordering van dissipline soos aantree in formasie ens. b. Vormgewende oefeninge. Hierdie oefeninge het bestaan uit bewegings van die arm en skouergordel, buiging van die rug in albei rigtings, sywaartse draaie en ~buigings ens. c. Oefeninge vir die versterking van die hele liggaam en veral die inwendige organe. Dit bestaan uit balanseer-, hang- en steunoefeninge, loop en hardloop, ritmiese spele en volksdanse, toetse vir soepelheid op die vloer, spronge ens. C.
Sistematiese progressie
~
Progressie is tweevoudig. 1. Van oefening tot oefening in dieselfde les. 2. Dieselfde oefeninge waarin veranderings aangebring is. Verder kan 1 n ander oefening gebruik word wat tot dieselfde groep behoort. Deur dieselfde oefening te gebruik, kan verswaringi soos volg geskied: a. b. c. d.
verandering van tempo; verlenging van die duur van die oefening; verkleining van die basis; vergroting van die weerstand ens. 2 ). D.
.
Samevattin&
Die formeel-militaristiese oefeninge is so gerangskik dat die hele liggaam in 'n enkele les oefening kry. Selfs die
1) 2)
Holmstrom, op. cit., p. 22-3. Posse, op. cit., p. 13-6.
34.
wysigings wat in die lesprogram aangebring is, bly by die ge= dagte van verbetering en instandhouding van die liggaamshouding. Hierdie stelsel van houdingsgimnastiek is deurvleg met die ge= dagtes van P.H. Ling, die grondlegger daarvan. Omstandighede tydens die ontstaan en ontwikkeling van die Sweedse stelsel was gunstig vir 'n uitwaartse beweging daarvan na ander lande. Talle lande wat arm op die gebied van die vak was, sou dit aan= gryp om in hulle eie behoeftes te voorsien.
35.
HOOFSTUK IV DIE VERBREIDING VAN DIE SWEEDSE STELSEL NA ENEKELE ANDER LANDE Denkbeelde van die Sweedse stelsel het na ander lande dwarsoor die wereld verbrei waar dit veral in militere oplei= ding 'n groot rol gespeel het. In sommige lande het die stel= sel gou posgevat, omdat daar 'n dringende behoefte na een of ander vorm van liggaamlike opvoeding gevoel is. Die verbreiding het soos volg plaasgevind: 1. deur Sweedse instrukteurs wat na ander lande geemigreer het; 2. verskeie lande het vakmanne na Stockholm vir opleiding in die stelsel gestuur; 3. vakmanne uit ander lande het op eie inisiatief in Stockholm gaan studeer; 4. publikasies oor die stelsel het na ander lande waar dit as leiding gedien het, versprei; 5. deur toevalli~oorsake of gebeure. I.
DIE VERBREIDING NA DENEMARKE A.
Historiese inleiding
Die eens welvarende Deense volk het na 1800 veel teenslae beleef. Op militere gebied is Denemarke as bondge= noot van Frankryk in die Napoleontiese oorloe ingesleep. Gevolglik is Noorwee in 1814 aan Swede prysgegee. Die nasio= nale gevoel wat hieruit voortg~vloei het, het as motivering vir die bydrae van die progressiewe Deense volk op die gebied Die owerheid het in lig= van liggaamlike opvoeding gedien. gaamlike opvoeding 'n waardevolle bondgenoot vir militere weerbaarheid gesien. Die pionier van liggaamlike opvoeding in Denemarke, Frans Nachtegall (1777-1847) het dan sedert 1804 gimnastiekinstrukteurs vir militere doeleindes in sy Instituut te Kopenhagen opgelei. Sy opleiding was nie slegs om militere doeleindes daargestel nie. Geskoei op die idees van Guts Muths en met die hulp van koning Frederik VI, het die
36.
vak tot 1847 met sy dood 'n bloeitydperk beleef, want in 1839 het 2,500 skole uit 1 n totaal van 2,600 reeds gimnastiek in die rooster ingesluit. Dit is jammer dat minder bekwame leiers, waaronder la Cour, na Nachtigal! se dood die vak erg verwaarloos het. Die opheffing en vereniging van die Deense volk was nie die taak van liggaamlike opvoeding alleen nie, maar kultuur= leiers het ook hul bydrae gelewer. So het N.F.S. Grundtvig hom sedert 1844 vir die daarstelling van Volkshoerskole 1 ) beywer. Na die verdere terugslag op militere gebied in 1864 toe nog grondgebied aan Bismarck afgestaan is, het die vak in die Yolks= hoerskole herleef. Ook die skietverenigings (Skyttforeninger) wat op die in Engeland gebaseer was, het tot die vereniging en weerbaarheid van Denemarke bygedra. B.
.
Die Verbreiding van die,Sweedse s$eisel -
Tot 1800 was dit die Deens-Duitse gimnastiek wat in inrigtings, met liggaamlike opvoeding gemoeid, beoefen is. Met 9 n lesing 11 Gymnastiken som bildingsmedel och Hikokost" in 1840 in Kopenhagen deur un Sweedse professor, C.U. Sonden, is die aandag van die wetenskaplike wereld op die Sweedse stelsel gevestig 2 ). Op daardie stadium was die tyd nog nie ryp vir die aanvaarding van die Sweedse gimnastiek nie, as gevolg van die hoogstaande werk wat deur Nachtegall gelewer is. Die Sweedse stelsel maak sy buiging aan die begin van die tagtigerj are. Na die hywoning van 1 n gimnastiekfees in Stockholm in 1882, gee die Deense ingenieur, N.H. Rasmussen, die eerste les in Sweedse gimnastiek op Deense grondgebied in Januarie 1884 aan die Volkshoerskool te Vallekilde Seeland. Die Sweedse stelsel vind gou byval en versprei ook na ander Volkshoerskole en Skietverenigings. In 1884 word daar ook
1)
2)
Van Dalen, e.a. op. cit., p. 261. Van Schagen, op. cit.~ p. 174.
37.
'n dame wat in Swede opgelei is, S. H8gstrom, aan Vallekilde aangestel. Pogings om die Sweedse stelsel 'n hegte vastrapplek te gee, volg hierna onverwyld. In 1885 gee die Sweed C.H. Norlander demonstrasies van die Sweedse gimnastiek te Vallekilde, terwyl 'n aantal Deense opvoedkundiges derglike demonstrasies te Hvilan en Skane in Suid~Swede bywoon. In dieselfde jaar volg Rasmussen weer 'n kursus te Stockholm terwyl twaalf Dene, waaronder K.A. Knudsen, 'n kursus onder Norlander te Lund deur= loop. Verdere kursusse word te Vallekilde en Askov aangebied, terwyl uKort Redegorelse for den Svenkse Gymnastik", deur Nor= lander, as handleiding dien. Aanhangers van die Deens~Duitse stelsel, waaronder veral leeroffisiere kom sedert 1885 in opstand teen die vinnig verbreidende uitheemse stelsel. Hierna ontbrand die kenmerken= de stelselstryd wat met die verbreiding van die Sweedse stelsel gepaard gaan. Hierdie stryd gaan volgens van Blijenburgh 1 ) om die drie rigtings: 1. 2. 3.
die Deens-Duitse gimnastiek van Nachtigal!; die Sweedse gimnastiek; un gemengde stelsel.
Die heftigheid van die stryd lei tot die aanstelling van 'n driemankommissie onder voorsitterskap van LuitenantKolonel Asminck, deur die regering, in 1887. Na die kommissie Duitsland en Swede besoek het-om tennis tn alle ~spekte van die vak op te doen, wys hulle op die volgende hoofgebreke van die vak in Denemarke 2 ).
1) 2)
Van Schagen, op. cit., p. 175. Smith, D.P.J. 'n Histories-kritiese ondersoek na die op= leiding van onderwysers, p. 54-5.
38.
1. gebrekkige onderwysopleiding; 2. swak materiele verhouding teenoor liggaamlike opvoeding in skole; 3. oefenstof word nie met fisiologiese en pedagogiese insig gekies nie. Die kommissie beveel onder andere 'n groter kommissie aan wat hom sal beywer vir die samestelling van 'n handboek vir gimnastiek. Hierdie handboek getiteld 11 Haanbog i Gymnas= tik'' .word in 1899 voltooi en die inhoud dui daarop d~t die Sweedse stelsel op daardie stadium vir Denemarke gewen is. "Although containing some exercises from the previous system of gymnastics, it followed in general Ling's principles and it was through this book that Ling's gymnastics were introduced into Danish schools" 1 ).
Vir die opleiding van onderwysers maak K.A. Knudsen reeds in 1898 gebruik van die Sweedse stelsel in kursusse. So word die stelsel ook aan die Staats Gimnastiek Instituut teen 1911 gebruik. In 1904 word Kunudsen, 'n groot aanhanger van die Sweedse stelsel, as staatsinspekteur vir liggaamlike op= voeding aangestel. Johannes Lindhard word in 1909 as dosent in anatomie en die teorie van gimnastiek aan die Universiteit van Kopen= hagen aangestel, waar hy later tot eerste professor in lig= gaamlike opvoeding bevorder word. Lindhard, 'n voorstander van vn eklektiese stelsel, is ook 'n aanhanger van Ling se werk, dog lewer kritiek op Ling se navolgers t.o.v. hul inter= pretasie van Ling se werk 2 ).
1) 2)
Christensen en Trap, op. cit., p. 13. Postma, J.W. Ondersoek na die wetenskaplike basis in die Europese strominge, p. 254.
39.
In die werk van Niels Bukh toon die Sweedse gimnastiek 'n verbreiding op indirekte wyse. Sy 11 Primere gimnastiek" is grootliks op die werk van Ling gebaseer en dit geniet nie net in Denemarke aandag nie, maar sy denkbeelde versprei ook na verskeie lande dwarsoor die wereld. Wysigings van die Sweedse stelsel deur vakmanne van die twintigste eeu, soos Bjorksten, Bertram e.a., is duidelik in die skoolprogram te bespeur. Vandag geniet liggaamlike opvoeding as verpligte vak baie aandag op Deense skole, terwyl die fisieke geskiktheid van die publiek ook die nodige aandag van die regering kry.
II.
DIE VERBREIDING NA,DUITSLAND A.
Historiese
i~~~iding
Die Duitse volk was deur die eeue in vele internasio= nale komflikte betrokke. In groter mate as Denemarke het historiese gebeure daartoe gelei dat Duitsland 'n onberekenbare bydrae tot liggaamlike opvoeding gelewer het. Alhoewel Guts Muths die grondlegger van die sistema= tiese Duitse skoolgimnastiek was, is dit Fred~rich Ludwig Jahn (1778-1852) se werk wat die blywendste invloed op die Duitse gimnastiek gehad het 1 ). Verdeeldheid van sy volk en die vernederende aanslae van Napoleon op sy land het by Jahn 'n ongekende nasionale gevoel gewek. Dit het tot die skepping van sy nasionale liggaamlike opvoeding gelei. Sy 11 turnen", die brug van eenheid vir sy volk, het ook op weerbaarheid klem gele. Met sy 11 turners" het hy met sukses aan die Napoleon= tiese oorloe deelgeneem, dog dit is jammer dat hy en sy volge= linge hulle met politiek bemoei het, want dit het tot nadeel van die vak in Duitsland gestrek.
1)
Christensen en Trap, op. cit., p. 6.
40.
Op die gebied van die skoolgimnastiek was dit nie Jahn nie, maar manne soos Eiselen, Spiess, Jager en Maul wat groot bydraes gelewer het. Soos in die geval van die Sweedse gimnastiek, het Jahn se idees na ander lande versprei, terwyl die metodes van Spiess, Maul en ander ook tekens van verbreiding getoon het. B.
Die verbreiding van die Sweedse·stelsel 4
4
4CG44Q!.$i
Die verbreiding van die Sweedse stelsel gaan met 'n heftige stryd gepaard. Dit is die gevolg van 'n diepgewortelde nasionale gevoel by die Duitse volk met 'n gevolglike entoesias= tiese ondersteuning van Jahn se 11 turnen". In 1815 vestig ene Harnisch die aandag op die Sweedse 1 gimnastiek ). Hierdie feit word in twyfel getrek omdat Ling se Rasionele gimnastiek uit 1820 dateer, behalwe as bedoel word die gimnastiek soos deur Ling op daardie stadium toegepas. In 1830 gee Hans Ferdinand Maszmann die brosjure 11 Leibesubungen zur Militargymnastik ins besondere" uit, waarin die Sweedse gimnastiek beskryf word. Hierna vertaal hy Ling se drie be= langrikste werke. Na die Lorinser skoolstryd van 1836 word die 11 turn= spe~re" in 1842 opgehe£ 2 ). Die taak vir die herorganisering van die vak word aan Maszmann opgedra. Sy pogings was nie suksesvol nie en die stelselstryd wat etlike jare hierna volg, kon verhoed gewees het, as die taak aan bekwamer persone soos Spiess opgedra was. Hugo Rothstein, 'n offisier in die Pruisiese le~r, besoek Swede in 1843. Beindruk deur die Sweedse gimnastiek Hierdie skryf hy 'n artikel in 11 Der Staat" oor die stelsel.
1) 2)
Van Schagen, op. cit., p. 176. Heyn, A.C. Beknopt overzicht van de geschiedenis der Lichaamsoefeninge~ Deel III, p. 53.
41 •
artikel wek belangstelling in militere kringe wat daarop uitloop dat Rothstein in 1845 deur die minister van oorlog na Stockholm gestuur word. Vergesel van •n offisier, Techow, vertoef Roth= stein vir sewe maande in Stockholm en besoek ook die Sentrale Instituut te Kopenhagen. Hul rapport van 1846 maak gunstige melding van die Sweedse stelsel en Rothstein begin met sy werk uGimnastiek in Swede en P.H. Ling se stelsel van gimnastiek" wat tot 1859 agtereenvolgens in verskillende dele uitgegee word. Hierin blyk die Sweedse gimnastiek met enkele afwykings duidelik sodat van die Ling-Rothstein gimnastiek gepraat is. Aan die uSentrale Instituut vir gimnastiekinstruksie in die leer" te Berlyn gee Rothstein en Techow in 1847 instruk= sie in Rothstein se aangepaste Sweedse gimnastiek. Rothstein word in 1851 as direkteur van die 11 Koninklike Sentrale Instituut Om wetenskaplike redes verleen hy vir Gimnastiek" aangestel. voorkeur aan die Sweedse gimnastiek in hierdie inrigting, wat leeroffisiere en onderwysers oplei. Dit bring hom in onguns by die instrukteurs. Na die algehele invoering van gimnastiek op skool in 1860 word Carl Euler, as gevolg van uitbreiding, as instrukteur aan die inrigting aangestel 1 ). Euler erken die waarde van die Sweedse gimnastiek maar verlang dat die Duitse turnen ook be= oefen moes word. Rothstein was nie hiermee gediend nie en ge= niet aanvanklik steun van die regering. Toe die offisiele leerplan van skole in 1862 uitsluitlik volgens die Sweedse beginsels opgestel word, ontbrand die stryd bekend as die 11 Barren"-stryd. Euler neem self nie aan die stryd deel nie. Andere deel in sy standpun~ soos blyk uit die steun van turners en twee wereldbekende geneeshere Rudolf Virchow en Emil Heinrich Du Bois-Reymond. In die stryd staan Rothstein alleen en hoewel
1)
Hecker en Heyn, op. cit., p. 270.
42.
hy sy standpunt probeer verdedi& moes hy, as gevolg van sy be= perkte kennis van anatomie en fisiologie, die stryd gewonne gee. Op 31 Desember 1862 bring die hoogste mediese outoriteit in Duitsland sy verslag uit. Die gevolgtrekkinge oor die oefeninge aan die brug en rekstok " ••• are justifiable and not to be re= jected" 1 ). Rothstein bedank in 1863 en sterf op 23 Maart 1865. Voorkeur word hierna aan die Duitse 11 turnen" verleen. Hoewel daar nie enige verbreiding van die Sweedse stelsel meer te bespeur is nie, het dit wel invloed op die verdere ontwikke= ling van die Duitse liggaamlike opvoeding gehad. III.
DIE VERBREIDING NA ENGELAND A.
Historiese inleiding
Die stryd om vereniging wat ander Europese lande gekenmerk het, was in Brittanje iets van die verlede. Die militere motief en streng dissipline het grootliks in die Britse liggaamlike opvoeding ontbreek. Dit word gesien in die lig van die geografies-geisoleerde posisie van Engeland wat die gevaar van aggressie in 1 n groot mate verminder het. Die tradisionele liefde vir sport en spele is dus 'n kenmerk van die Liggaamlike opvoeding in Brittanje sedert die middeleeue. Gunstiger klimaatsomstandighede, as in die Skandinawiese lande, het ook sport en spele bevorder 2 J. Gimnastiek het tog ook sy weg na die land gevind. In 1800 word Guts Muths se 11 Gimnas= tiek vir die jeug" vertaal en in 1822 word Phokion Heinrich Clias vanaf Switzerland genooi om gimnastiek in die Britse le!r te organis~er. 't··· Clias introduced the German exer= cises combining the essential features of Guts Muths and Jahn with his own ideas'' 3 ). As gevolg van 'n besering bedank hy in 18?5 en gimnastiek in die leHr word daardeur verwaar1oos.
1)
2) 3)
Leonard en Affleck, op. cit., p. 124. Dixon, e.a. op. cit., p. 81-2. Van Dalen, e.a. op. cit., p. 301.
43.
Herlewing in gimnastiek volg weer na 1858 met die oprigting van 'n privaat gimnasium deur Archibald Maclaren in Oxford. Na hy in 1860 versoek is om 'n stelsel vir die leer saam te stel, ontwikkel hy sy eklektiese stelsel by monde van "A military system of gymnastic exercises for the use of in= structors". Maclaren was vir die samestelling van sy werk op hoogte met die ontwikkeling van die vak tot sy tyd. Op aandrang van die militere owerheid word 'n gimna= sium in 1861 te Aldershot opgerig. Hierdie inrigting het deur die jare die hoofsentrum van liggaamlike opvoeding vir die Britse leer gebly. Van hier het leiding vir militere inrig= tings van baie lande uitgegaan, waaronder ook Suid-Afrika. Aldershot het nie net vir die opleiding van instrukteurs vir die leer goed gestaan nie, maar "drill" instrukteurs het van bier uitgegaan vir die onderrig van die vak in elementere skole. Op die gebied van gimnastiek lewer A. Alexander teen die einde van die vorige eeu ook 'n bydrae. Hy was direkteur van die "Liverpool Gymnasium" en onder horn het verskeie werke oor die vak verskyn. In die werk wat hy aangebied het, is die belangrikste om te noern "drill" en oefeninge met kleinap= paraat wat op maat van rnusiek uitgevoer is. B.
Die verbreiding van die Sweedse stelsel
Ling se Girnnastiek is in 1838 deur J.G. In De Betou na Engeland gebring. Sy kennis wat hy in die Sentrale Insti= tuut in Stockholm opgedoen het, het hy in die praktyk op die gebied van rnediese girnnastiek toegepas. In 1842 publiseer hy 1 ook die werk "Therapeutic Manipulation" ). Luitenant C. Ehren= hoff vestig horn in die vroee veertiger jare in London met die= selfde doel as In De Beta.! en gee in 1845 die brosjure "Medici= na Gyrnnastica" uit. Teen 1850 open Carl August Georgii 'n
1)
Mcintosh, P.C.
Physical Education in England since 1800,
p. 97.
44.
privaat instituut in London en werk daar tet in 1877. Hierdie drie pioniers van die Sweedse stelsel in Engeland het hulle op die gebied van mediese gimanstiek toegele. Hierdeur het hulle belangstelling in mediese kringe gewek en kry drr. J.W.F. Blundell, M.J. Chapman en Mathias D. Roth as belangrike volgelinge. Roth het die verbreiding van die Sweedse stelsel verder gevoer. In 1853 het hy 'n privaat instituut vir mediese gimnastiek opgerig en vn werk oor Ling se vrye oefeninge ge= publiseer. Hy het hom ook vir die bevordering van opvoedkun= dige gimnastiek op skole beywer. "He launched an aggressive but unsuccessful campaign with the government to introduce Swedish gymnastics into English elementary schools" 1 ). Sukses het vir hom twee dekades weggebly. Deur sy toedoen word Concordia Lofving, in Stockholm opgelei, in 1878 deur die Londonse skoolraad uitgenooi om kur= susse vir onderwyseresse in die Sweedse stelsel te gee. Mar= tina Bergman - Osterberg wat haar opvolg word in 1881 as super= intendente van liggaamlike opvoeding aan meisieskole aangestel. In die periode 1881 tot 1885 word die Sweedse gimnastiek aan verskeie skole ingevoer en onderwyseresse word opgelei. Die opleidingskollege wat sy in 1885 te Hampstead open, verskuif later na Dartford. Hierdie kollege was die voorloper vir die invoering van die Sweedse stelsel in ander opleidingsinrigtings vir dames, ook in die twintigste eeu. Die stelsel het sodoende ook na ander dele van Groot Brittanje, veral Skotland, verbrei. Na 1900 word vakansiekursusse in die stelsel aangebied. In die opsig het Knudsen van Denemarke 'n bydrae gelewer. Op= leidingsinrigtings vir mans, word eers na 1933 daargestel.
1)
Hackensmith, op. cit., p. 156.
45.
Die belangrikste daarvan was die "Carnegie Physical Training College" en die "Loughborough College for Physical Training". Met die totstandkoming van die "Board of Education" in 1899 word die vak deur die sentrale liggaam beheer 1 ). As gevolg van die verslag van die "Royal Commission of Physical Training" van 1903 word die leergang van die "Board of Educa= tion" van 1904 op die Sweedse stelsel gebaseer. Deur middel van gepubliseerde werke het die stelsel nog verder verbrei, want die hersiene uitgawes van genoemde werk in 1905, 1909, 1919 en 1933 is steeds grootliks op die Sweedse stelsel gebaseer. Ook ander werke deur die "Board of Education" uitgegee, het hul deel in die verbreiding van die Sweedse stelsel bygedra. Benewens die uitgawes van hierdie liggaam het ook verskeie an= der werke wat oor die Sweedse stelsel handel, verskyn. Die 1'Ling Association" wat in 1899 deur opgeleide leerkragte tot stand gebring is, !ewer publikasies oor die stelsel en het toere vir sy lede na Stockholm in Swede onder= neem. Aanvanklik het die Weermag die gimnastiek van Maclaren gebruik, "The Boer War of 1899-1902 drew attention to the Dit het serious deterioration of the national physique" 2 ). tot groot belangstelling vir die Sweedse gimnastiek deur die owerhede gelei. Voortvloeiend hieruit besoek N.C. Palmer van die vloot Stockholm in 1902 vir studies en, na sy terug= koms, bring hy planne in beweging vir die opleiding van offi= siere. Die eerste kursus vir vlootoffisiere word in 1903 deur Alan Broman te Portsmouth gehou 3 ). Die handboek van
1)
2) 3)
Mcintosh, op. cit., p. 134. Van Dalen, e,a. op. cit., p. 293. Leonard en Affleck, op. cit., p. 212.
46.
die vloot wat in 1903 verskyn het, berus op die Sweedse stelsel. In 1906 besluit die leer op die gebruik van die Sweedse gimnas= tiek. H.P. Langkilde van Denemarke begin in Augustus van daardie jaar met 9 n kursus vir sestien instrukteurs en vanaf September volg
9
n gereelde viermaande-kursus vir "non-commis= 1 sioned officers" ). Die handboek vir die leer deur Langkilde en Moore verskyn in 1908 en was op die Deense
11
Haanbog i
Gymnastik" gebaseer. Die Sweedse gimnastiek is hierna algemeen in die Weermag gebruik. Ook die handboeke wat hierna verskyn, is op die Sweedse stelsel gebaseer. In die skole word vir die seun vandag in terme van die ontwikkeling van lenigheid, krag en behendigheid gedink. Die "physical training" vir dogters is veral aan die laerskool baie gewysig en moderne dans is tot die program toegevoeg 2 ). Die bewegingsopvoeding in swang is op die idees van Laban ge= baseer.
IV.
DIE VERBREIDING NA DIE NEDERLANDE A.
Historiese inleidina Tot omstreeks die helfte van die negentiende eeu is
geen stelselmatige liggaamlike opvoeding in Nederland toegepas 3) n1e . Daar is voor hierdie tyd tog pogings aangewend om die <
vak te bevorder.
Prof. J. van Geuns van Leiden lewer sedert
1783 vn bydrae en vertaal ook Guts Muths se werk
11
Gimnastiek
vir die jeug" tussen 1806 en 1812.
1) 2) 3)
Leonard en Affleck, op. cit., p. 212. Postma, J.W. Inleiding tot die liggaamlike opvoedkunde, p. 39-40. Hecker en Heyn, op. cit., p. 306.
47.
Sedert 1816 beywer ,,,De Maatschappij tot Nut van't Al= gemeen" hom vir die saak van liggaamlike opvoeding. Met die die uitskryf van drie uPrijsvrae" sedert 1816 word 'n bydrae in die vorm van die eerste handleiding vir gimnastiek deur R.G. Rijkens in 1843, gelewer. Hoewel die versoekskrif deur hierdie vereniging vir die erkenning van die vak op regerings= vlak aan die koning misluk, stel hulle in daardie jaar, 1846, 3,000 gulde vir die opleiding van onderwysers beskikbaar. As gevolg hiervan word Carl Euler uit Duitsland in 1851 aan die Rykskweekskool te Haarlem aangestel. Die Jahn-Eiselen metode wat hy gebruik, word vir 'n lang tyd in die skoolgim= nastiek gebruik. Dit word later deur die werk van Spiess en Maul vervang. Maul,se werk gee hierna tot in die twintig= ste eeu die toon aan en lewer 'n diepgaande invloed op die skoolgimnastiek. In die twintigste eeu oefen ander stelsels en moderne strominge invloed op die vak uit. Hackensmith 1 ) beweer: "Physical education in the Netherlands (Holland) has been in= fluenced by the gymnastic systems of the Danes, Swedes, French, Belgian, and Austrians. The schools 'in 1910 adopted the rhythmical gymnastics_of Da1croze and Bode and in 1922 the loco= motion drills of the Austrians, Gaulhofer and Streicher".
In die vak is Nederland die ontvanger eerder as die ontwerper van vn eie stelsel. Dit is die gevolg van 'n lig= ging wat dit vir ander stelsels en strominge en selfs die Britse sport en spele maklik bereikbaar maak. Hierdie toestand heers nog in 1938 toe Smith Nederland besoek. Hy vind dat geen be= sondere stelsel oorheers nie, maar d~t onderwysers vrye hand geniet om 'n metode na hulle keuse te volg 2 ).
1) 2)
Hackensmith, op. cit., p. 201. Smith, op. cit., p. 58.
48.
B.
Die verbre!ding van die Sweedse
ste~sel
Voor 1900 is die Sweedse stelsel deur die Duitse gim= nastiek verdring. M. Vrij, direkteur van 11 die nuwe skoolver= eniging" pas in die eerste jare van die twintigste eeu Sweedse gimnastiek in sy skool te Amsterdam toe met mej. Nora Goemans, 'n Sweeds gediplomeerde, as hulp 1 ). M. Graafland besoek Swede in 1905. Met sy terugkoms spreek hy sy ingenomenheid met die Sweedse gimnastiek uit in die brosjure 11 Eenige Moderne Beschouwingen over gymnastiek". Dit word toe deur skole van die "Haagsche ~choolvereeniging" ingevoer 2 ). In 1906 gee hy 'n demonstrasie van die Sweedse gimnastiek met sy leerlinge tydens die algemene vergadering van die 11 Nederlandse gimnastiek onderwysersvereniging" te 's Gravenhage. Verdere bestudering van die Sweedse stelsel volg toe Elias, Scheffer en Schuil van die 11Amsterdamse Gimnastiek on= derwysvereniging" Swede besoek. Hulle bevindinge verskyn in die brosjure 11 Zweedsche gymnastiek". In 1908 stuur die regering vir Van Blijenburgh na Belgie en Frankryk vir studie in skermonderwys vir militere doeleindes. In Brussels word hy deur die Sweedse gimnastiek beindruk en met sy terugkoms skryf hy in sy verslag enkele bladsye oor die Sweedse gimnastiek. Hy beveel ook aan dat 'n bevoegde offisier na Swede gestuur moet word om die doeltreffend= heid van die stelsel te ondersoek. Van Blijenburgh se wetenskaplike werk wat in 1910 verskyn, bring ondersteuners van die Duitse gimnastiek in op= stand. Op 'n vergadering bele d~ur die 11 Nederlandse gimnas=
1) 2)
Van Schagen, op. cit., p. 143. Heyn, A.C. Beknopt overzicht van die geschiedenis der lichaamsoefeningen, Deel IV, p. 34.
49.
tiek onderwysersvereniging", trek Kaptein J.A. van der Boom, 'n ondersteuner van Maul se werk, te velde teen die Sweedse gimnas= tiek. Die brosjure uBeschouwingen over gymnastiek" wat Van Blijenburgh in 1911 uitgee, ontketen die kenmerkende stelsel= stryd. Die "Nederlandse gimnastiek onderwysersvereniging" wend alle pogings aan om die waarde van die Duits-Nederlandse skoal== gimnastiek te beklemtoon 1 J. Te midde van die stelselstryd word,onder leiding van dr. J.H.O. Reys aan die Haagsche Kweekskool 'n kompromis bewerk deur 1 n eklektiese stelsel te volg waarin beide stelsels reg= matige aandeel geniet. Die Sweedse gimnastiek geniet aandag by die gemeente= skoal van Van Leeuwen te Amsterdam, terwyl aan die Universiteit van Utrecht na 1924 gimnastiek volgens die Sweedse stelsel ge= doseer word. Sedert 1915 word die Sweedse stelsel stelselmatig in die Weermag ingevoer, danksy Van Blijenburgh se bydrae. In 1923 kom die 11 Nederlandsche Vereeniging voor Gymnastiek op Zweedsche Grondslag" tot stand 2 ). Die stelsel verbrei ook verder deur gepubliseerde werke soos die van Van Blijenburgh en vertalings van werke soos die van J.G. Thulin. V.
SAMEVATTING
Die Sweedse stelsel leen hom vir verbreiding. Die rede hiervoor is die volgende: 1. die doeltreffendheid van die stelsel vir milit8re opleiding; 2. die ongunstige toestand waaronder die vak in sommige lande tydens die verbreiding van die stelsel verkeer het; 3. die maklik bereikbaarheid van die stelsel vanwee die ligging van sommige lande t.o.v. Swede;
1) 2)
Heyn, A.C. Beknopt overzicht van de geschiedenis der lichaamsoefeningen, Deel IV, p. 35. Van Schagen, op. cit., p. 145.
50.
4. homogene omstandighede soos klimaat, bodemgesteldheid, volksaard ens., wat tussen Swede en sommige lande bestaan. Die belangrikste rede van verbreiding is die feit dat op die stadium van die verbreiding na die lande, Europa nog arm aan stelsels en strominge in die vak was. Omdat die Sweedse gimnastiek en die Duitse turnen grootliks in hul aard verskil het, is dit nie eienaardig dat die kenmerkende stryd onder die aanhangers van die twee rigtings voorgekom het nie.
51 •
HOOFSTUK V DIE INVLOED VAN DIE SWEEDSE STELSEL OP ENKELE ANDER LANDE Die Sweedse stelsel laat invloed geld op die instan= sies, opvoedkundige inrigtings en die weermag, wat met lig= gaamlike opvoeding gemoeid is. Hierdie invloed geld gewoon= lik op 'n direkte manier. Omdat die Sweedse stelsel hom tot wysigings en aanpassings leen, geld die invloed ook indirek deurdat vakmanne, veral van die twintigste eeu, die stelsel by heersende omstandighede aanpas. Weens faktore wat genoem sal word, was die stelsel vir sekere lande meer aanvaarbaar, met 'n gevolglike grater invloed. I.
DIE INVLOED VAN DIE
SWEEDSE~STELSEL~P
DENEMARKE
In die ontwikkeling van liggaamlike opvoeding deur die laaste eeue, speel die Skandinawiese lande 'n groot rol. Geografies en andersins het Swede en Denemarke baie in gemeen. As gevolg hiervan en"··· the Danish love for sports and ath= letic competition, made Denmark a fertile soil for the growth of the institutions of physical education" 1 ). Sedert 1885 kry die Sweedse stelsel stelselmatig 'n houvas op die Deense liggaamlike opvoeding en na die verdwyning van die militere opset in die vak teen die einde van die negentiende eeu, was die Sweedse stelsel met enige wysigings en die behoud van die .,parterre acrobatiek"Z) vir Denemarke volkome gewen. A.
Publieke skole
Sedert die verskyning van die uHaanbog i 9ymnastik" in 1899 dien dit as handleiding by verskeie instansies asook
1) 2)
Rice, e.a. op. cit., p. 109. Van Schagen, op. cit., p. 174.
52.
vir die skoolgimnastiek. Die klassifikasie van oefeninge in die werk is in ooreenstemming met die idees van Hjalmar Ling, met die uitsondering dat oefeninge vir die skouers, rug en nek in twee groepe verdeel is, nl. armoefeninge en oefeninge vir die rug; en die rompoefeninge na beide kante, wat laterale oefeninge genoem is 1 ). Ook die skema van die les, nl. inlei= dende-; algemene-; en finale- of eindoefeninge, is soos die van Hjalmar Ling. Tot die dood van Luitenant~Kolonel Ramsing, staats= inspekteur van liggaamlike opvoeding, in 1904, is 'n militere invloed nog merkbaar in die skoolgimnastiek. Met die aanstel= ling van K.A. Knudsen in die pos verdwyn dit. Knudsen, wat die Sweedse stelsel bevorder, verklaar onomwonde sy aanhang aan Ling se gimnastiek 2 ). In sy werk "A textbook of gymnas= tics" is dit die Sweedse gimnastiek wat sy vormgewende oefeninge beinvloed. As ekspert oor die afwykings van die menslike rug en in die behandeling daarvan, spreek die idees van Ling 3 ). Wysigings van die Sweedse gimnastiek in die twintig= ste eeu deur Bjorksten, Bertram en andere toon invloed in die Deense skole. Laer- en hoerskole in dorpe en stede is van gimnasiums voorsien en Sweedse apparaat soos die muurrekke be= hoort tot die toerusting. B.
Onderwysersopleiding
Onderwysersopleiding dateer uit die periode van Nachte= gall. As leerstof is die Deens-Duitse gimnastiek gebruik. Sedert 1898 speel die Sweedse gimnastiek 'n prominente rol, sodat Smith 4 ) in 1944 nog beweer dat die land steeds vashou aan die beginsels van Ling, hoewel baie variasies in die leer= 1) 2)
3) 4)
Christensen en Trap, op. cit., p. 16. Knudsen, K.A. Ling se gimnastiek en Niels Bukh. oEvoeding I:; (Junie 1939l p. 21-6. Id. A textbook of gymnastics, Deel Iy p. 71. Smith, op. cit. , p. 55.
53.
stof aangebring is. Soos in die geval van die skole word die Gymnastik" sedert 1901 as handleiding gebruik. 11 Haanbog i Vir die eenjarige kursusse wat vir gekwalifiseerde onderwysers aangebied is en later na driejaar verleng is, word van die Sweedse stelsel gebruik gemaak. Vakansiekursusse in die Sweedse stelsel is gretiglik deur groot getalle gekwalifiseer= de onderwysers bygewoon. In die opleiding van onderwysers/esse in die twintig= ste eeu speel die Nasionale Gimnastiekinstituut te Kopenhagen en die Universiteit 'n groot rol. Hierdie inrigtings werk ten nouste saam, deurdat die teorie van gimnastiek aan die Universiteit gevolg word, terwyl die Instituut die praktiese opleiding waarneem. Verskeie kursusse word aangebied. Prof. J. Lindhard, met 'n uitgebreide personeel van veertien mans en dames bestaande uit professore, lektore en assistente, was die eerste prinsipaa1 1 ). Lindhard maak in sy werk van Ling se idees gebruik. Hy verskil egter van die Sweedse gimnastiek ten opsigte van die indeling van oefeninge volgens liggaamsdele, asook en veral van die oordrewe toepassing van spanboogoefeninge 2 ). Sy oefe= ninge word in vier groepe soos volg ingedeel: Groep 1. a. b. c.
Orde-oefeninge; Houdingsoefeninge; Marsjeeroefeninge.
Groep 2. Korrektiewe oefeninge: a. Uitgangshoudings; b. Oefeninge:
1)
Smith, op • cit . , p . 57 .
2)
Lindhard, op. cit., p. 230.
54.
i. ii. iii. iv.
kop- en nekoefeninge; rompoefeninge; armoefeninge; beenoefeninge.
Groep 3. Balanseeroefeninge. Groep 4. a. b. c. d. e.
Marsjeer; Hardloop; Spring en gesteunde' spronge; Behendigheidsoefeninge; Spele en atletiek.
Hierdie klassifisering en: groepering word deur Chris= tensen en Trap in hulle werk "Text ... book of Gymnastics"voorge= staan. Hierdie werk sou merkbare' invloed deur die skrywers self in hulle werkkring~ laat geld. Trap was 'n eertydse inspekteur vir die vak by die "Danish Board of Education", ter= wyl Christensen 'n dosent aan die Skaarup opleidingskole vir onderwysers was. H.G. Junker die hoof van die Opleidingskol= lege vir onderwyseresse te Silkeborg het die werk in Engels vertaal sodat dit as handleiding vir oorsese kursusgangers kon dien. C.
Die Weermag
Nachtegall le die grondslag van die Deens-Duitse gim= nastiek wat 'n houvas op die liggaamlike opvoeding van die Weermag kry. Dit is daarom dat dit juis leeroffisiere is wat in 1885 teen die verbreiding van die Sweedse stelsel in Teen die begin van die twintigste eeu tree 'n opstand kom. toestand van demilitarisasie in die Deense liggaamlike opvoeding in wat die klem op die Sweedse gimnastiek laat val. Die Sweed= se gimnastiek laat ook deur middel van die 11 Haanbog i Gymnastik" sy invloed op die Weermag geld. Later is handboeke vir die instansies van die Weermag saamgestel.
55.
D.
Volks~oe~skole
en
Skietverenigin~s
In hierdie inrigtings het die Sweedse gimnastiek na 1884 'n groat rol gespeel. " ..• by the close of the century it had been generally adopted in the people's high schools, had outstripped its Danish-German rival in the riffle clubs... tt 1) . Aan Volkshoerskole het die praktiese beoefening van die Sweedse gimnastiek groot aandag geniet. Die periode 1844 tot 1911 lewer 143 sulke skole, waarvan 80 teen die einde van 1911 nog bestaan. Bywoning aan die inrigtings in die skool= jaar 1898-1899 beloop 3491 mans en 2646 dames. Teen 1906 het 'n derde van die bevolking die inrigting bygewoon 2 J. 'n Groot deel van die bevolking het dus met die Sweedse gimnastiek in die een uurperiode wat daagliks aan gimnastiek bestee i~ kennis gemaak. Die invloed gaan ook vanuit hierdie inrigtings deurdat opleidingskursusse vir instrukteurs, veral te Askov en Vallekilde, aangebied is. Na die eerste gimnasium vir skietverenigings in 1871 te Ryslinge op die eiland Funen opgerig is, ontspring verskeie ander daarna, sodat teen 1897 daar reeds 300 sulke geboue was waarin 10,000 jong mense gimnastiek gedoen het. Aanvanklik dien instrukteurs uit die leer as afrigters, dog later is dit instrukteurs, by Volkshoerskole opgelei, wat die leiding gee. Die "Danish Idraets - forbond" wat in 1896 in die lewe geroep word, dien as koordinerende liggaam vir alle sport= soorte. Teen 1953 staan ~42 klubs onder beheer van die lig= gaam met 'n aktiewe ledetal van 442,184 waarvan 41,243 aan gimnastiek deelneem. Hierdie gimnastiek volg die ou Deense resep van rekstok, brug en ringe 3 ). Sweedse vormgewende oefeninge sal na verwagting ook invloed laat geld. 1) 2) 3)
Leonard en Affleck, op. cit., p. 189. Ibid. Christensen en Trap, op. cit., p. 16.
56.
E.
Die Deense
p~imS!e'Bimnastiek,van
Niels Bukh
Bukh het in die werkwyse van sy gimnastiek meer as iemand anders, van Ling se beginsels gebruik gemaak en die krag en waarde wat in Ling se gimnastiek opgesluit lS, aan die lig gebring 1 ). Daarom beweer hy dat hy slegs t.o.v. die metode van Ling verski1 2 ). Hy maak aan die Volkshoerskool te Vallekilde, waar sy vader onderwyser was, met die Sweedse gimnastiek kennis. Die aanknopingspunt vir sy werk, wat ook die opheffing van die Deense volk ten doel gehad het, word by die jongmense, veral boere, gevind. Hierdie jongmense toon styfheid en gebrek aan beweeglikheid in die gewrigte wat deur die daaglikse arbeid veroorsaak word. Die liggaam wat van nature lenig, kragtig en behendig is, word styf, kragteloos en onbeholpe, ongeskik vir alle bewegings en handelwyses wat buite die daaglikse han= delinge va1 3 ). Die fisiese doel van sy gimnastiek is om die styfheid, kragteloosheid en onbehendigheid met behulp van lenigheids-, spierversterkende- en vaardigheidsontwikkelende oefeninge na die teenoorgestelde te omskep. Alhoewel Bukh homself as 'n navolger van Ling se gim= nastiek beskou, is daar 'n groot verskil in die vorm van werkwyse. In teenstelling met die Sweedse gimnastiek volg Die oefeninge word vinnig hy 'n dinamiese metode van werk. op tel uitgevoer sonder ruspouses in die oorskakeling van die een oefening tot die ander. Soos Ling glo hy dat kunsmatig gekonstrueerde oefeninge die geskikste is, aangesien dit gouer bydra tot die verbetering van die houding. Hy volg ook Ling se idee van 'n alsydige ontwikkeling van die liggaam. Alhoe= wel hy die verskil in die liggaamsbou van mans, vrouens en
1)
2)
3)
Knudsen, K.A. Ling se gimnastiek en Niels Bukh, opvoeding 1:2, (Junie 1939),p. 26. Bukh, N. Mnr. Niels Bukh oor liggaamsopvoeding, Liggaams= opvoeding II:1, (April 1940),p. 5. Bukh, N. Deense Boere gimnastiek, Liggaam~o~voeding 1:1, (April 1939),p. 16. 57.
kinders insien, bly die oefenstof dieselfde, dog maak hy verskil in die hoeveelheid energie verbruik en in die uitgangsposisies. Sy lesindeling sien soos volg daaruit: 1 ) 1. vrystaande oefeninge vir die ledemate, boonste en onderste gedeelte van die rug; 2. vrystaande oefeninge vir die romp; 3. rompoefeninge in 'n knielende-, sittende- en liggende posisie; 4. oefeninge aan die muurrekke vir die bo-rug, skouers, "heaving muscles", buikspiere ens. 5. atletiese oefeninge. Die eerste vier dele neem tien minute elk terwyl die vyfde deel vyftien minute duur. II.
in beslag,
DIE INVLOED VAN DIE SWEEDSE STELSEL OP DUITSLAND
Na die Barrenstryd sal die idee dat die Sweedse stelsel sy houvas op die Duitse gimnastiek verloor het, gehuldig word. In die 17 jaar waarin die Sweedse gimnastiek hoogty vier, sou dit egter ongetwyfeld ook nog in die toekomstige ont= wikkeling van die vak sy invloed laat geld. Dit is daarom 2 dat van Dalen e.a. ) beweer: "Although the Ling system lost its dominance over the German program, it nevertheless left a permanent imprint". Die polemiek vir en teen die twee partye hou op die lange duur voordeel vir die Duitse liggaamlike opvoeding in, in die sin dat op die voordele wat in die Sweedse stelsel opge= sluit
[email protected], gewys is. Die goeie elemente kon behoue bly, terwyl daar van die nadelige faktore wat oefeninge op die brug en rekstok inhou, kennis geneem is.
1. 2.
Bukh, N. Primary gymnastics, p. 18. Van Dalen, e.a. op. cit., p. 238.
58.
'n Voordelige invloed van die Sweedse stelsel sien Hecker 1 en Heyn ) soos volg: "De zelfverheffing der Zweden op het weten= schaplijke van hun stelsel, zijn rationele uitvoering en de na= druk dien Rothstein legde op de eenvoudigheid der oefeningen, spoorde vele Duitsche gymnastiekleeraren aan, om zoo mogelijk dit wetenschappelijke te verkrijgen, de uitvoering der oefeningen, zonder dat ze gebrekkig wordt, te vereenvoudigen en overdrijving te vermijden". Rothstein se werk het by artse groot agting afgedwing, sodat die Sweedse gimnastiek ook op die gebied van die heilgim= nastiek sy invloed laat geld. Dit blyk uit die oprigting van 'n inrigting deur dr. Neumann in Berlyn. 'n Belangrike bydrae wat die Sweedse gimnastiek lewer, is die vertroue wat in die Duitse turnen herwin is. Leiers op politieke gebied het ingesien dat gimnastiek nie altoos politieke konflikte opwek nie.
A.
Publieke skole Die onderwysers wat sedert 1851 aan die "Koninklike
Sentrale Instituut" opgelei is, maak kennis met die Sweedse gimnastiek onder Rothstein. Hulle sou in hulle werk die Sweed= se stelsel aan Duitse skole toepas, Na die Barren~tryd verdwyn die invloed van die Sweedse gimnastiek uit die skool= program met die uitsondering van enkele spore. Die eerste spore is merkbaar in die metodes van Maul. Hy kom te staan tugsen die werk van Spiess en Ling: 11 In de me= thode Maul vinden we de grondslagen van Spiesz, de staafoefe= ningen van JAger, een vereenvoudiging en oefeningsdoel der 2 Zweedsche gymnastiek" J.
1) 2)
Hecker en Heyn, op. cit., p. 276-7. Heyn, A.C. Beknopt overzicht van de geschiedenis der lichaamsoefeningen, Deel III, p. 36.
59.
Aan die begin van die twintigste eeu gee werke van prof. F.A. Schmidt en Van Heupe aanleiding tot die bestudering ~an die Sweedse stelse1 1 ) Dit loop uit op doelmatiger klere= drag vir leerlinge, terwyl meer aandag aan rompoefeninge gegee word. Die netheid en reinheid wat kenmerkend van die Sweedse gimnasiums was, kry ook aandag. Sweedse apparaat soos muur= rekke behoort dus tot die toerusting van gimnasiums. Dit is ook Mosso se uitlating oor die ondoelmatigheid van die Duitse gimnastiek wat tot die bestudering van die Sweedse gimnastiek lei 2 ). Dambach sien die invloed van die Sweedse gimnastiek aan die begin van die twintigste eeu soos volg: "At best, physical education in the schools was a dull procedure. It was a mixture of Spies~, Calisthenics and Rothstein's military training" 3 ). Na die Eerste Wereldoorlog het nuwe strominge, waar= onder die Deense Primere gimnastiek van Niels Bukh, invloed op die liggaamlike opvoeding getoon, sodat die Duitse liggaam= like opvoeding 'n eklektiese rigting ingeslaan het. Die rig= ting van E. Neuendorf£ wat omstreeks 1930 ontstaan, toon min invloed van die Sweedse gimnastiek 4 ). Oor die algemeen het die liggaamlike opvoeding in die Weimar Republiek 'n demokratiese neiging getoon: "Rhythridcal gymnastics replaced the mechanical exercises, and athletics and sport became an important part of the program"S). In die verdere ontwikkeling van liggaamlike opvoeding in Duitsland geniet die Sweedse stelsel nie aandag nie.
1) 2) 3)
4) 5)
Van Schagen, op. cit., p. 49. Ibid., p. 58. Dambach, J. Physical Education in Germany, p. 34. Postma, J.W. Ondersoek na die wetenskaplike basis in· die Europese strominge, p. 303-4. Van Dalen, e.a. op. cit., p. 240.
60.
B.
Onderwysersopleidin~
Duitsland, met die langste ontwikkelingsgeskiedenis ten opsigte van onderwysersopleiding is een van die lande wat 'n direkte invloed op die liggaamlike opvoeding in Suid-Afrika gehad het. Met die kabinetsbesluit van 1842 word die nood= saaklikheid van liggaamlike opvoeding beklemtoon. Hierna 1 ontstaan verskeie opleidingskolleges J. Hierdie inrigtings het grootliks van die metode van Spiess se skoolgimnastiek gebruik gemaak. Aan die Koninklike Sentrale Instituut te Berlyn het die Sweedse gimnastiek onder leiding van Rothstein van 1851 tot 1863 baie aandag geniet. Dat feitlik uitsluitlik van die LingRothstein gimnastiek gebruik gemaak is, blyk uit Rothstein se houding teenoor die nasionale turnen van Jahn. 11 Het turnen van Jahn verwierp Rothstein geheel en al, omdat hij de natio= nale betekenis van het Duitsche turnen niet inzag. Dit 2 turnen noemde hij een leer van uiterlijken schijn" J. Na die Barrenstryd word in die burgerlike afdeling van die Instituut die metodes van Spiess gevolg. Eckler, 'n latere hoof van die Instituut, maak gebruik van Maul se metode waarin spore van die Sweedse gimnastiek voorkom. Offisiele reelings vir die insluiting van liggaam= like opvoeding in die universiteitskursus is in 1934 vir die eerste keer getre£ 3 ). Alle universiteite het departemente van liggaamlike opvoeding ingestel. Vakmanne uit Suid-Afrika het aan sommige van die inrigtings kursusse gevolg waarvan die belangrikste die 11 Reichsakademie fiir leibesiibungen" te Berlyn is. In die programme van hierdie inrigtings kry die Sweedse stelsel nie aandag nie.
1)
2) 3)
Smith, op. cit. , p. 16. Hecker en Heyn op. cit., p. 259. Smith, op. cit., p. 38.
61.
C.
Die Weermag
Die militere waarde wat in die Sweedse gimnastiek opgesluit le, is die rede dat die invloed van die stelsel die grootste op die weermag was. Dit was die mislukte pogings van Maszmann wat daartoe gelei het dat die leer hom tot die Sweedse gimnastiek gewend het. Dit is Rothstein wat in 1847 aan die Sentrale Insti= tuut vir Gimnastiekinstruksie die Sweedse gimnastiek in diens van die Weermag bring. Hy word dan ook beskou as die grond= legger van die Duitse militere gimnastiek 1 ). Hy sit hierdie werk voort in dieuKoninklike Sentrale Instituut". In hierdie inrigting is die Sweedse stelsel na die Barrenstryd steeds in die militere afdeling beoefen. III.
DIE INVLOED VAN DIE SWEEDSE STELSEL
OP~ENGE1AND
Stelselmatige gimnastiek uit Swede het 'n baie groot invloed op die liggaamlike opvoeding in Engeland uitgeoefen. Dit is van groat belang, want geen ander land het in die verlede 'n grater bydrae tot die beoefening van die liggaam in SuidAfrika gelewer nie. A.
Publieke skole
Sedert 1878 word die Sweedse gimnastiek onder leiding van mej. Lofving toegepas. Haar baanbrekerswerk word voort= gesit deur mev. Bergman wat haar veral beywer vir die opleiding van onderwyseresse vir meisieskole. Binne ses jaar sedert 1881 onder haar superintendentskap van die vak in meisieskole, is die vak reeds in 300 skole ingevoer 2 ). Sy vind groot on= dersteuning van skoolrade wat voorkeur aan die Sweedse gimnas= tiek verleen, vanwee die dissiplinere waarde wat in hierdie
1)
2)
Heyn, A.C. Beknopt overzicht van de geschiedenis der lichaamsoefeningen, Deel III, p. 57. Leonard en Afflec~ op. cit., p. 211.
62.
aktiwiteite opgesluit le. Hoewel die vak eers aan die begin van die twintigste eeu verpligtend word, laat die Sweedse stel= sel reeds sedert die laaste kwart van die negentiende eeu sy invloed deeglik geld. Na die vak verpligtend word, word die behoefte aan eenvormigheid gevoel, sodat die "Board of Education" verskeie werke oar die vak uitgee wat as leiding dien. Die belangrikste hiervan is die leerplanne waarvan die eerste in 1904 uitgegee is. Hierdie werke het regstreeks die liggaamlike opvoeding in Suid-Afrika beinvloed en verg dus nadere toeligting. 1. Syllabus of Physical Exercises for use in Public Elementary Schoels, ~904. Hierdie werk is in hoofsaak op die Sweedse stelsel gebaseer. Reeds in die uiteensetting van die doel naamlik "··· to maintain, and, if possible, improve the health and physique of the children" 1 ), spreek die Sweedse gedagtegang. Hierdie doel word nagestreef deur van suiwer formeel-militaris= tiese aktiwiteite gebruik te maak. Hierdie werkwyse openbaar hom duidelik in die klasopstellings, verandering van opstellings, bevele, houdinge en uitvoeringswyse. Van der Merwe 2 ) stel dit treffend: ,'n Mens kry soms die indruk asof daar op 'n menslike kadawer ge-eksperimenteer is en deurmiddel van wis= kundige berekeninge, die bewegings moontlikhede van elke af= sonderlike liggaamsdeel, teoreties vasgestel is en die oefeninge hiervolgens ingedeel was". Die stof is sistematies onder die volgende hoofde 3) u1. teenges1. t·: .
1) 2) 3)
.
Board of Education, Syllabus of Physical Exercise~ 1904, p. 9. Van der Merwe, I.R. 'n Histories-kritieke ondersoek na die leerplan in liggaamlik~ opvoeding, p. 62. Board of Education, op. cit., p. 25-58.
63.
a. Eenvoudige klasopstellings, hardloop en marsjeeroefe? ninge. b. ElementSre uitgangshoudings en passe. c. Arms buig- en strekoefeninge. d. Balanseeroefeninge. e. Skouergordeloefeninge. f. Uitvaloefeninge. g. Hoof- en rompoefeninge. h. Marsjeeroefeninge. i. Springoefeninge en diep ~semhalingsoefeninge. Onder hierdie hoofde, wat ooreenkoms met die Sweedse lesprogram toon, word ·'n reeks oefeninge gegee waaruit die daaglikse tabel opgestel moes word. Die les moes 'n oefening uit elke afdeling insluit. Uit verdere vereistes blyk ook sommige van Ling se idees. Geleidelike vordering was noodsaaklik: "New exercises should be continually but gradually introduced ••• " 1 ). Voorkeur is aan vrystaande oefeninge verleen wat in enige lokaal beoefen kan word; daarom moes oefeninge wat reeds bemeester is " ..• be performed in the class-room several times daily for two or three minutes a time•• 2 l. Slegs waardevolle oefeninge is gekies en oefeninge met 'n nadelige effek is uitgesluit, "We have been careful to exclude all exercises which were in the least likely to prove injurious to children of even weak physique •. " 3 ). 2. The Syllabus of Elementary Schools 1 i909
Phys~~al
Exercises for Public
Die doel verskil van die soos in die leergang van 1904 uiteengesit, in die sin dat die geestelike aspek deur fisie= ke aktiwiteite beinvloed sou word. "The object of Physical
1) 2) 3)
Board of Education, op. cit., p. 14. Ibid., p. 15. Ibid., p • 3 •
64.
Training is to help in the production and maintenance of health in body and mind" 1 ). Die inhoud verskil nie veel van die 1904-uitgawe nie, hoewel weglatings, wysigings en byvoegings gedoen is"··· some of the ordinary Swedisch Exercises or combinations of movements, though well designed for average use have been omitted or modi= fied in order to avoid risk of straining children beleow the average, either in vigour or physical capacity"Z). Enkele uitgangshoudings- en oefeninge behoort tot die byvoegings. Die rangskikking van die stof in aie verskillende groepe beklemtoon die Sweedse invloed. Die groepe is soos volg 3 gerangskik: ) a. b. c. d. e.
Inleidende- en asemhalingsoefeninge. Rompbuigings voorwaarts en agterwaarts. Armbuigings en -strekking. Balanseeroefeninge. Oefeninge vir die skouergordel. (Buikspieroefeninge) f. Rompdraaie en sywaartse buigings. g. Marsjeer, hardloop, spring, spele ens. h. Asemhalingsoefeninge. Waar prakties moontlik, moes 'n 1es oefeninge van elk van bogenoemde groepe insluit. By elk van die groepe word voorbeelde van oefeninge gegee met die nodige bevele, terwyl op moontlike algemene foute wat mag voorkom, gewys word. ?n Verbetering op die vorige leergang is dat 72 tabelle as model aan die onderwyser voorgehou word 4 ). Die waarde van hierdie tabelle le daarin dat hul so opgestel is om aan
1) 2) 3) 4)
Board of Education, The Syllabus of Physical Exercises, 1909, p. 1 . Ibid., p. vi-vii. Ibid., p. 72. Ibid.,p. 75-148.
65.
die eise van verskillende ouderdomsgroepe tot by 14 jaar te voldoen. In die byvoegsel van die werk word 'n reeks oefeninge vir dans, touspring, spele ens. voorgeskryf. 3.
Syllabus of Phrsical Training for Schools, 1919.
Die doelstelling is dieselfde as die van die 1909 uitgawe. In die voorwoord word daarop gewys dat die vorige uitgawes op die Sweedse stelsel gebaseer is en verder word daarop gewys dat " .••.. this new edition of the Syllabus follows generally the arrangement of the 1909 edition, though important additions and modifications have been made ... " 1 ). Die Sweed= se kunsmatige-gekonstrueerde oefeninge geniet nog veel aandag, dog omdat die stof met die psigologiese, fisiologiese, biola= giese en sosiologiese ontwikkeling van die kind verband moes hou, lei dit daartoe dat ook funksionele aktiwiteite ingesluit is. Funksionele oefeninge is in die vorm van spele, dans en swem aangebied. Dit blyk dat die owerhede as gevolg van die ontoereikende belangstelling vir die vak tot op daardie stadium daarop uit was om dit meer populer te maak. Prominensie van formele oefeninge was besig om af te Dit blyk uit die feit dat die leergang nou uit twee neem. afdelings bestaan en formele oefeninge in die les slegs die helfte van die beskikbare tyd in beslag geneem het. Opmerklik is dat formele oefeninge ten opsigte van uitgangsposisies en -houdings gewysig is in die sin dat dit in 'n meer vereenvoudigde vorm aangebied is. Die stof in die gewysigde lesprogram is onder die volgende groepe ingedeel:
1)
Board of Education, Syllabus of Physical Training, 1919,
p. 4.
66.
a. b. c.
Inleidende-, hardloop- en asemhalingsoefeninge. Kop word teruggedruk, rpmp word voorwaarts gebuig. Armoefeninge ("bending and stretching and shoulder blade"). d. Balanseer- en beenoefeninge. e. Rompdraaie en sywaartse buigings. f. Marsjeer, hardloop, spring, spele ens. g. Asemhalingsoefeninge. Die eerste vyf oefeninge en die laaste twee neem onderskeidelik tien minute elk in beslag 1 ). Ook in hierdie werk word 72 tabelle wat by die ver= skillende ouderdomsgroepe aangepas is, aangebied. 'n Verdere ses lesse vir die ouderdomsgroep 7-8 jaar word vir die kind op daardie stadium aangepas 2 ). Geleidelik word van terminologie gebruik gemaak. 4.
Syllabus
~£-Physical
Training £or Schools, 1933.
Die doelstellings bly dieselfde soos in die 1909 en 1919-uitgawes uiteengesit. Hierdie werk is 'n verbetering op die vorige uitgawes en toon duidelik 'n geleidelike vordering in die vak. 'n Wetenskaplike benadering ten opsigte van die keuse van die oefenstof is opmerklik. So word daar byvoorbeeld afgesien van die kunsmatige asemhalingsoefeninge wat wetenskap= iik nie verantwoord is nie. Dit toon 'n afwyking van Ling se idee waar die oefeninge in elke lesprogram gevoeg is. In die formele oefeninge is die Sweedse oefeninge nog duidelik merkbaar, maar die suiwer formeel-militaristiese werk= Dit is merkbaar in die vereen= wyse was besig om af te neem. voudiging van oefeninge en die natuurlikheid van die uitgangs= Militarisme wat voorheen kenmerkend van bevele was, houdings. 1)
Board of Education,
2)
p. 25. I b i d ., p • 1 2 9 - 1 3 4 •
Syllabus of Physical Trainin& 1919,
67.
was besig om op die agtergrond te skuif. Parmele oefeninge wat voorheen 'n prominente plek in die lesprogram ingeneem het, maak nou slegs 'n onderdeel van die werk uit. Tog word 'n goeie houding intens beklem= toon. "The maintenance of good posture is one of the primary t so f p h ys1ca . 1 tra1n1ng, " ' . o b Jec .••• ,1) • Die groepe wat van die vorige uitgawes verskil, is soos volg saamgeste1~ 2 ) a. Inleidende oefeninge wat bestaan uit informele oefeninge en bewegingspele; b. Hoofoefeninge en rompbuigings voorwaarts en agter= waarts; c. Armoefeninge; de Balanseer- en beenoefeninge wat ook oefeninge insluit wat die buikspiere beinvloed; e. Rompdraaiing en sywaartse buigings; f. Algemene aktiwiteitsoefeninge. Die werk bevat ook georganiseerde spele en wenke oor swemonder= rig, dans, sport en atletiek. Benewens hierdie leergange word ook ander werke deur die "Board of Education" uitgegee, wat invloed van die Sweedse gimnastiek geniet. So kom Sweedse gimnastiek in die "Reference book of Gymnastic Training for Boys" wat in 1927 uitgegee word, voor. In hierdie werk word oefeninge aan Sweedse apparaat ook bespreek. In die skole geniet die Sweedse gimnastiek dus veel aandag en die "Board of Education" verleen voorkeur aan gim= nastiek, deurdat publikasies van die liggaam tussen 1919 en 1927, met die uitsondering van een, almal oor gimnastiek
1) 2)
Board of Education, p. 12. Ibid., po 93-138.
Syllabus of Physical Training, 1933,
68.
gehandel het 1 ).
Die invloed van die leerplan sedert 1904 uitgegee, was groat, want die verkope van die uitgawe van 1909 beloop binne een jaar 100,000. B.
On~erwysersopleidin~
Vir instrukteurs was Engeland grootliks afhanklik van die Skandinawiese lande en van leeroffisiere wat na 1861 te Aldershot opgelei is om "drill" in die skole te gee. Danksy Roth se bydrae is daar van die toedrag van sake afgesien en is ,militere dril" uit die skoolprogram geweer 2 ). Die opleiding van dames was die van mans ver voor, as gevolg van die wcrk van mej. Lofving en mev. Bergman. Vir die kursus deur mej. Lofving in 1878 aangebied, is 600 aan= soeke ontvang. Mev. Bergman se werk te Hampstead en later te Dartford, was 1 n groat sukses, want in 1887 was reeds 1,000 on= derwyseresse in die Sweedse gimnastiek opgelei 3 ). Hierdie opleiding het nie tot Dartford beperk gebly nie. Verskeie ander kolleges, ook in ander dele in die Britse ryk, het ont= staan, wat leerkragte in die Sweedse stelsel opgelei het, ter= wyl verskeie vakansiekursusse gereel is. Die "Ling Association" inspireer instansies gemoeid met liggaamlike opvoeding om die Sweedse gimnastiek te aanvaar. Vanaf 1901 stel hierdie vereniging die eksamens vir opleidings= kursusse op en, om eerstehandse praktiese kennis van die Sweed= se gimnastiek te bekom, word toere na Swede georganiseer. Hierdie liggaam is ook verantwoordelik vir verskeie publikasies. So verskyn die werk "Terminology of Swedish Educational Gym= nastics'' in 1928 om die gebruik van eenvormige terme onder lede wat die professie behoefen, te skep.
1) 2) 3)
Mcintosh, op. cit., p. 201. Ibid., p. 97. Leonard en Affleck, op. cit., p. 211.
69.
In 1933 word met die opleiding van mans aan die "Carnegie Physical Training College" te Leeds begin. Aan hierdie inrigting word kandidate wat Britse onderdane is, op= gelei. Kandidate moes verder: 1 ) 1. gegradueerdes wees van 'n ~ritse Universiteit wat nie 'n diplomakursus in onderwys gevolg het nie, of 2. gesertifiseerde onderwysers wat wens om liggaarnlike op= voeding as •n derde jaar opleiding te neern, of 3. gesertifiseerde onderwysers wat nie in •n kollege opgelei is nie. Die leergang sluit in: 2 ) 1. Anatomie, fisiologie en bewegingsleer; 2. gesondheidsleer en Eerstehulp; 3. geskiedenis en filosofie van liggaarnlike opvoeding; 4. gimnastiekteorie en- praktyk; 5. spele en atletiek; 6. swern; 7. dans; 8. proefonderwys; 9, diens in verband met gesondheid en ontwikkeling van die skoolkind; 10. teorie van onderwys (vir studente sender onderwysersdiplorna). Kandidate wat die kursus voltooi, word by die "Board of Educa~ tion" aanbeveel en rnoes in staat wees om die werk soos in die leergang van 1933 uiteengesit, te onderrig. Die "L oughborough College School of Athletics, Garnes and Physical Education" was daarop ingestel om onderwysers op te lei vir die afrigting van sport en spele. Die leergang wat toegepas is, sien soos volg daaruit: 3 ) 1. Die onderwys van liggaarnlike opvoeding; 2. praktiese girnnastiek;
1)
2) 3)
Smith, op. cit., p. 77. Ibid ., p • 7 8 • Ibid., p. 80.
70.
3. beginsels van onderwys, soos toegepas op liggaamlike opvoed= ing; 4. spele, swem en atletiek; 5. teorie van liggaamlike 0pvoeding; 6. organisasie en administrasie van liggaamlike opvoeding; 7. Fisiologie; 8. Anatomie. In hierdie inrigting is die Sweedse gimnastiek ook in 'n gewy= sigde vorm aangebied. Ook ten opsigte van onderwysersopleiding lewer die "Board of Education" 'n bydrae in die vorm van twee handboeke vir studente, jongmans en dames wat in 1937 verskyn. Die geleidelike afname in die belangrikheid van formele oefeninge wat reeds in die leergange vir skole kenmerkend is, openbaar hom ook in hierdie werke. Formele oefeninge maak 'n geringe onderdeel van die werk uit, terwyl meer klem op spele, atletiek, swem, dans, boks en stoei
[email protected] word. In die gimnastiekles wat ~n uur duur, word formele oefeninge, insluitende bodemoefe= ninge, gedoen wat opgevolg word met 'n groep veeleisende voor= geskrewe oefeninge, aangevul deur apparaatwerk. Die volgende uur kon aktiwiteite soos atletiek, swem, boks ens., beoefen word. Die invloed van die Sweedse gimnastiek wat besig was om a£ te neem, het slegs in 9 n gewysigde vorm bly voortbestaan. Tog bestaan daar in die voorgestelde skema waarin tabelle opgestel kon word, aanduidings van hoofoefeninge en rompbuigings voren= toe en afwaarts; armoefeninge; rompdraaie en sywaartse buigings 1 ). Sweedse apparaat soos langbanke, word nog gebruik in die uit= voering van die oefeninge. Op indirekte wyse laat 1 d~e Sweedse gimnastiek sy in= vloed geld. Dit gebeur met die besoek van Niels Bukh en sy demonstrasies van die Deense Primere gimnastiek.
1)
Board of Education, Recreation and Physical Fitness for Youth and Men, p. 22.
71.
C.
Die Weermag
Op die weermag oefen die Sweedse gimnastiek 'n baie groot invloed uit. Die "Handbook of Physical Training" wat in 1903 gepubliseer word vir die gebruik van die vloot, was ge= baseer op die Sweedse Handboek vir die leer en vloot van 1902 " •.• in both text and illustrations" 1 ).. 'n Nuwe vergrote hand= boek en no g eens Sweeds, word in 191 0 gepubliseer. Hierdie werk is deur Luitenant Lockhart Leith opgestel wat opleiding aan die Sentrale Gimnastiekinstituut in Stockholm geniet het. Die handboek vir die leer wat deur Langkilde en Moore opgestel is, was op die Deense 11 Haanbog i Gymnastik" gebaseer, terwyl idees van Knudsen en die handboek van die Deense Leer en Vloot ook daarin vervat is. Met die uitbreek van die Eerste Wereldoorlog in 1914 word as gevolg van 'n tekort aan instrukteurs, rekrute met die nodige aanleg opgelei deur 'n kursus wat oor 21 dae strek. " ... the exercises were arranged into eight tables of move= ments, Swedish in character but arranged somewhat differently from the accepted Swedish day's order" 2 ). Elke tabel het uit twee dele bestaan. Die eerste deel wat weer in drie dele herverdeel is, sien soos volg daaruit: 3 ) 1. vyf inleidende oefeninge vir die been, nek, arms, romp en bene; 2. algemene oefeninge bestaande uit spanboog-, balanseer-, la= terale-, abdominale-, rug-, marsjeer en springoefeninge; 3. finale oefeninge wat bestaan uit arm- en beenbewegings ge= kombineer met asemhaling. Die tweede deel het bestaan uit klasopstellings, marsjeer, spring, oefeninge oor hindernisse en gimnastiekspele.
1) 2) 3)
Leonard en Affleck, op. cit., p. 212. Ibid., p. 214. Ibid.
72.
Tot op daardie stadium en verder gee die Sweedse gimnastiek die toon aan in die opleidingsprogramme van die Weermag~ Die handboek vir die leer wat in 1908 en toe weer in 1914 met wysigings herdruk is, was uitsluitlik op die Sweed= se stelsel gebaseer 1 ). Ook ander werke vir die Weermag ge= publiseer, toon duidelik die Sweedse invloed, soos byvoorbeeld "Physical Training Table Card for All Ranks of All Arms", in 1925 uitgegee. Selfs die heruitgawe van die Handboek vir die leer in 1931 toon onmiskenbaar invloed van die Sweedse gimnastiek. In hierdie werk word die oefeninge in die volgende groepe ge= klassifiseer: 2 ) Marsjeer- en hardloopoefeninge Beenoefeninge Nekoefeninge Armoefeninge Oefeninge vir koordinasie Hysoefeninge Sywaartse oefeninge Balanseeroefeninge Oefeninge vir die buikspiere Rugoefeninge Spring en gesteunde spronge Oefeninge met die perd Grondwerk Finale en korrektiewe oefeninge. Daar word nog eens beweer dat van hierdie oefeninge 'n spesiale lokale invloed het, bv. die arm-, nek-, been- en rompoefeninge, dog daar word ingesien dat sekere oefeninge in die sisteem 'n meer algemene effek het 3 ). Die daaglikse les wat oefeninge vir elke deel van die liggaam moet insluit, sien soos volg
1)
British Military Authority,
Manual of Physical Training
1914, p. 7-14.
2)
Id.
Manual of Physical Training, 1931, p. S-6.
3.
Ibid., p. 6.
73.
daaruit~ 1 ) 1. 2.
Marsjeer- en hardloopoefeninge. Inleidende oefeninge: Oefeninge vir die bene, nek, arms en koordinasie. 3. Algemene oefeninge: Hys-, sydelingse-, balanseer-, buikspier- en rugoefeninge. 4. Behendigheidsoefeninge: Spring en gesteunde spronge; Perdoefeninge; Grondoefeninge. 5. Finale- en korrektiewe oefeninge: Arm, been, nek, korrektief. In hierdie oefeninge wat van Sweedse oorsprong is, word van Sweedse apparaat soos die balk, muurrekke ens. gebruik gemaak. IV.
DIE INVLOED VAN DIE SWEEDSE,STELSEL,OP DIE NEDERLANDE
In Nederland speel die Sweedse stelsel 'n rol in die eklektiese stelsel wat gevolg is. Die Sweedse gimnastiek toon invloed vanaf die begin van die twintigste eeu. Dit was egter die Duitse metode, veral die van Maul, wat aanvanklik die toon in die liggaamlike opvoeding aangegee het. A.
Publieke skole
Alhoewel Graafland se demonstrasies van die Sweedse gimnastiek in 1906 as gevolg van die hegte grondslag wat die Duits-Nederlandse skoolgimnastiek geniet het, nie veel kon ver= mag nie, gee dit aanleiding tot verdere bestudering van die stelsel deur vakmanne. Na aanleiding van die stelselstryd wat omstreeks 1911 ontbrand, skryf Heyn 2 ) uDe Zweedsche gymnastiek heeft haar in= vloed niet gemist". Geleidelik geniet die Sweedse oefeninge, veral die vir die romp meer aandag. In die opsig is dit W. Scharroo, 'n gimnastiekonderwyser, wat met die werk uRompoe-= 1) 2)
British Military Authority, Manual of Physical Training; 1931, p. 6-7. Heyn, A.C. Beknopt overzicht van de geschiedenis der lichaams= oefeningen, Deel IV, p. 35. 74.
feninge in die skoolgimnastiek'~ aandag aan die Sweedse gimnas= tiek verleen. Om die rompoefeninge toe te lig, lewer hy demon= strasies van die oefeninge met behulp van sy leerlinge. In die skoolgimnastiek is ook geleidelik van Sweedse apparaat soos die bank en muurrek gebruik gemaak. Brosjures oor die waarde van die Sweedse- en Duitse gimnastiek het steeds verskyn 11 • • • maar in geen van deze studies is de Zweedsche gymnastiek behandeld in verband met de cultu= rele ontwikkeling. Dit is een tekortkoming geweest, want even= als spel en athletiek het Duitsch-Nederlandse stelsels als, ~vervolgschool~ (prestatieschool) heeft aangevuld, kon en moest de Zweedsche gymnastiek als,,voorschool' opgenomen worden, ter bestrijding en correctie van de nadelige gevolgen van het dage= lijksch - en beroepsleven van onze twintigeeuwsche cultuur" 1 ). Op indirekte wyse laat die Sweedse gimnastiek hom geld, deurdat ook die Deense primere gimnastiek van Niels Bukh gedeeltelik en in 1 n gewysigde vorm in die skoolprogram inge= voer is 2 ). In 1916 word die werk 11 De volledige gymnastiek voor mannelijke leerlingen van 13 tot 20 jaar" deur die toe nog De= partement van Binnelandse sake uitgegee. Hierdie werk staan bekend as die 11 Regeringsboek". Die invloed van die Sweedse Slegs ten opsigte van die gimnastiek in die werk is gering. voor wat ooreenkoms met die 11 vrije-oefeningen" kom enkeles Sweedse oefeninge toon. Apparaat (werktuie) van Sweedse 3 oorsprong word glad nie gebruik nie ) Naas bespreekte stelsels en strominge word die program ook beinvloed deur die Oostenrykse Natuurlike Turnen, die
1) 2) 3)
Heyn, A.C. Beknopt overzicht van de geschiedenis der lichaamsoefeningen Deel IV, p. 35. ' Ibid., p. 39. Departement van Binnelandse sake (Nederland), De volledige gymnastiek voor mannelijke leerlingen, p. 12-47. 75.
Zuider methode" van Nijsten, die Bode gimnastiek en sport en spele. In 1932 gee Heyn 'n voorstelling van die bestaande gim= nastieksisteem soos volg 1 ).
11
Voorschool
.
"0•
De werklijke . school eth. Nijsten
~§
lt~aUt. <;l~hofer)
NC.!:I
V.d. Boom
~>
Houding~gymn.
Vervolgschool
Behendigheid~= arbeidsgymn.
gymn.
B.
Onder~rse;soplei~i~~
Tot en met die twintiger~jare van die twintigste eeu was die opleiding van onderwysers in Nederland nie na wense nie. Selfs gimnastiekonderwysers voel die leemte en dring op verbetering aan. Teen 1917 is dit die Nederlandsch Olym= pisch Comit~ wat ywer aan die dag le om die toedrag van sake te verbeter 2 ). Voor hierdie tyd lei W.H. Nijsten onderwysers te Maast= richt in die suide van Nederland op. Sy 11 Zuider Methode" spreek uit sy werk 11 De Vrije en de Gereglementeerde Gymnastiek". Nuwe strominge is in die werk nie merkbaar nie, terwyl die 3 ) onwillekeurig aan die Sweedse 11 beperkte vrije oefeningen" oefeninge laat dink.
1)
Heyn, A.C.
Beknopt overzicht van de geschiedenis der IV, p. 46. Smith, op. cit. , p. 59. Nijsten, W.H. De vrije en de gereglementeerde gymnastiek, Deel I, p. 110-113. lichaamsoefeninge~Deel
2) 3)
76.
In die Haagsche Kweekschool wat teen 1920 onder leiding van dr. J.H.O. Reys 'n eklektiese rigting inslaan, lew~r P. Dek= ker en J. Penders die werk 11 Handleiding voor het geven van Schoolgymnastiek". Hierdie werk wat in deel I, II, IIIA en IIIB vervat is, sluit houdingsgimnastiek in wat soos volg ingedeel .
lS
1.
1)
:
Spierversterkende entonus verhogende oefeninge a.
Armoefeninge
b.
Beenoefeninge
c.
Rompoefeninge i. Buikspieroefeninge ii. Rugspieroefeninge iii. Spanboogoefeninge iv. Sywaartse oefeninge
2.
d. e.
Voorbereidende hangoefeninge Hangoefeninge
f.
Steunoefeninge
Lenigheidsoefeninge.
Sweedse gimnastiek toon invloed, terwyl van Sweedse apparaat gebruik gemaak word by die uitvoering van sekere van die oefeninge. Ewewigsoefeninge vorm ook deel van die program. Dr. Reys word in 1923 as privaatdosent in die weten= skap van liggaamlike opvoeding aan die Universiteit van Leiden aangestel.
Hy sou Sweedse oefeninge soos in die
11
Haagsche
stelsel" vervat, propageer. In 1924 word Van Blijenburgh aan die Utrechse Univer= siteit in die teorie en praktyk van liggaamlike opvoeding aan= gestel.
Die praktiese lesse word hier volgens die Sweedse stelsel gegee 2 ).
1) 2)
Dekker, P. en Penders, J. Handleiding voor School-gymnas= tiek, Deel I, p. 66-310. Van Schagen, op. cit., p. 145.
77.
Van Blijenburgh gee by twee geleenthede vakansiekursusse in die Sweedse gimnastiek. In 1925 kom die uAce.demie voor Lichamelijke Opvoeding" te Amsterdam tot stand 1 ). In sy vroegste jare bestaan die in= rigting uit vier departemente. In die Departement van Liggaam= like Opvoeding word die Sweedse gimnastiek in die afdeling gim= nastiek as deel van die opleiding aangebied. In later jare word die opleiding verdeel in: 1 . Onderbouw 2. Bovenbouw. In die leerplanne wat gevolg is, word gimnastiek gemeld. Vanaf 1932 tot 1941 tree prof. K. Gaulhofer as rektor van die inrig= ting op. Die uOostenrykse Natuurlike Turnen" sou dus veel aandag geniet. C.
Die Weermag
Onder bewind van minister Rambonet word die "Marine Sport en Gymnastiekschool" te Willemsoord in 1916 opgerig. As hoof is Van Blijenburgh uuitgesproken voorstander van de Zweedsche gymnastiek"Z) aangestel. Hiermee beinvloed die Sweedse stelsel die gimnastiek in die vloot in die opleiding aan die inrigting, asook aan die te Leiden. Van Blijenburgh se werk 11 Handleiding voor het onderwijs in de gymnastiek" wat uitsluitlik op die Sweedse gimnastiek berus, verskyn in die tyd. Die vierde druk van die werk wat in 1930 verskyn, gee voorbeelde van oefeninge in die volgorde soos wat dit in die Sweedse daaglikse lesprogram voorkom. Na die ondersoek van die kommissie onder J. Burgers, word die Sweedse stelsel ook in die leer in 1919 ingevoer. Hiervoor word die uMilitere Gimnastiekskool" wat in 1914 gesluit is, gebruik. Onder leiding van Van Blijenburgh word instruk=
1)
2)
Smith, op. cit., p. 59-66. Van Schagen, op. cit., p. 329.
78.
teurs in die Sweedse gimnastiek opgelei. Alhoewel die inrig= 1 ting in 1926 sluit, is Van Blijenburgh ) van mening dat die werk daar gedoen, nie tevergeefs was nie en dat die Sweedse gimnastiek, danksy die propaganda wat van die inrigting uitge= gaan het, 1 n hegte grondslag in Nederland gekry het en ook die gimnastiekonderwys in die skole beinvloed het. D.
Verenigings vir
liggaamlik~
opvoeding
Die ,Nederlandsche Vereeniging voor Gymnastiek op Zweedschen grondslag" beywer hom vir die bevordering van die Sweedse gimnastiek. Daar is ook gepoog om Nederlanders die geleentheid te gee om Sweedse gimnastiek op die Olimpiese Spele te demonstreer. In 1924 word besluit op 'n diploma vir onder= wysers om afrigting in die Sweedse gimnastiek te gee. V.
SAMEVATTING
Na gelang van die behoeftes en omstandighede het die Sweedse stelsel in 'n mindere of meerdere mate invloed laat geld op die lande wat reeds bespreek is. Die invloed op die Deense liggaamlike opvoeding was aanvanklik groot. Dit het daartoe bygedra dat vakmanne soos K.A. Knudsen, J. Lindhard en N. Bukh waardevolle idees uit die Sweedse gimnastiek geput het. Hulle werk het daartoe bygedra dat Denemarke vandag nog hoog aange= skryf staan op die vakgebied. As gevolg van die diepgewortelde nasionale gevoel in Duitsland kon die Sweedse gimnastiek nie daar inslag vind nie. Tog het die stelsel geringe spore in die Duitse liggaamlike opvoeding gelaat. Die liggaamlike opvoeding in Engeland is vir 'n lang tyd uit die Sweedse stelsel opgebou. Dit is egter grootliks gewysig om by Engelse omstandighede aan te pas. In Nederland lewer die stelsel 1 n bydrae in die same= stelling van 'n eklektiese stelsel.
1)
Van Schagen, op. cit., p. 145.
79.
HOOFSTUK-- VI DIE VERBREIDING VAN DIE SWEEDSE STELSEL IN DIE ONTWIKKELING VAN LIGGAAMLIKE OPVOEDING IN SUID-AFRIKA Suid-Afrika is .,n jong land met 'n indrukwekkende geskiedenis van groei en vooruitgang. Ten spyte van vele kon= flikte wat hierdie land in sy proses van ontwikkeling ondervind sedert sy bestaan van slegs drie eeue, hou hierdie land vandag op bykans elke gebied tred met die ontwikkeling van die moderne Westerse Wereld. Dit word egter algemeen erken dat enige jong land noodwendig in sy proses van groei van ouer en meer ge= vestigde lande moet leer. Op die gebied van die opvoedkunde is hierdie verskynsel, wat Suid-Afrika betref, onmiskenbaar waar. Vir die skepping van 'n eie stelsel van liggaamlike op= voeding het Suid-Afrika 'n agterstand. Vir die opvoeding van die liggaam sou Suid-Afrika moes gebruik maak van en leer uit die werk wat reeds op die gebied in ouer en ryper lande gedoen is. Breedomlynd is die vak in Suid-Afrika aan die Onda~wys= departemente, die Weermag, die Polisie asook klubs en verenigings toegepas. Dit is egter sedert 1937 as gevolg van regeringsbe= langstelling dat die vak oplewing en vooruitgang toon, sodat, benewens genoemde instansies, dit ook Universiteite is wat aan= dag skenk aan die opleiding van vakmanne, terwyl die Suid-Afri= kaanse Spoorwee en Hawens ook vir die vak voorsiening gemaak het. I.
DIE ONDERWYSDEPARTEMENTE
Soos in ander lande is dit in die onderwys waar die vak 'n belangrike rol speel en erkenning geniet. Liggaamlike opvoeding in die gewone laer- en hoerskole is en was onder be= heer van die Provinsiale Onderwysdepartemente terwyl die Unie Onderwysdepartement en later die Departement van Onderwys, Kuns en Wetenskap toesig oor Tegniese skole, &~dustriele skole en
80.
skole vir liggaamlik afwykendes gehad het,
Op 1 April 1968 is Tegniese skole ook onder beheer van die provinsies geplaas. Opleiding van onderwysers aan kolleges is ook die verantwoordelikheid van die Provinsiale Onderwysdepartemente. Omdat opleiding van vakmanne aan Universiteite 'n belangrike rol vir die onderwys speel, word dit ook onder die onderwysdeparte= mente behandel. A. 1.
Kaapprovinsie
1652-1900
Die beginjare van hierdie periode hou geen noemens= waardige belang vir die vak in nie. Die eerste spore van liggaamsoefeninge kom eers in 1786 voor nog voordat daar sprake van onderwysdepartemente was. Aan die militere skool was lig= gaamsoefeninge moontlik gegee ten einde die kadette, saam met Yn militer-wetenskaplike onderrig, ook liggaamlik vir hul taak voor te berei deur gewone ekserseer. Na aanleiding van die 1 2 bewering deur Kelder ) maak Jooste ) die afleiding dat sekere afdelings van gimnastiek soos gesteunde spronge beoefen kon gewees het. Die eerste daadwerklike poging waar liggaamsoefeninge in verband met die opvoedingsprogram gebring is, dateer uit die periode 1803-1806.
In die Onderwysordonnansie van Kommi=
saris J.A. de Mist moes daar in die sekondere onderwysstelsel ook voorsiening gemaak word vir liggaamsoefeninge wat uit musiek, 3 dans, skerm, perdry ens. bestaan het ). Ook geniet die kwessie van onderwysersopleiding aandag, toe De Mist 'n Normaalskool wou
1)
2) 3)
Kelder, J.C. Die historiese ontwikkeling van liggaamsoefe= ninge in die onderwysdepartemente. Verslag van die eerste Suid-Afrikaanse kongres vir Liggaamlike op= voeding, 1945, p. 114. Jooste, M. Die ontwikkeling van liggaamlike opvoeding in Suid-Afrika, Deel I, Vigor. VII:3, (Junie 1954),p. 32. Malherbe, E.G. Education in South Africa 1652-1922, p. SO.
81.
stig. Die idees van De Mist verteenwoordig duidelike spore van agtiende eeuse Rasionalisme 1 ), sodat verwag kan word dat, indien hy langer sou aanbly, inrigtings in ooreenstemming met Europese Filantropinums sou ontstaan 2 ). Die periode hierna, asook die gedurende die periode van die eerste Superintendent-generaal (S,G,O.) Dr. RoseInnes (1839-1859) en sy opvolger, Sir Langham Dale (l859-1892), kom geen liggaamsoefeninge in die program van die skole voor nie. Die verbreiding van die Sweedse stelsel, spesifiek in die Kaapkolonie, was die gevolg van die belangrike bydrae van.dr. Thomas Muir. Dr. Muir, 'n eertydse hoof van die Hoer= skool Glasgow, beklee die pos van S.G.O. in die Kaap van 18921915. Vanaf 1892 is liggaamsoefeninge in die skoolleerplanne van die Kaapkolonie opgeneem 3 ). Met behulp van vakansiekursus= se wat reeds in 1893 'n aanvang neem, maak leerkragte met die Sweedse gimnastiek kennis. Hierdeur verbrei dit na verskeie skole, sodat in daardie jaar liggaamsoefeninge reeds in die leerplanne by skole in Uitenhage, Kingwi11iamstown, GraaffReinet, Caltizdorp, Mosselbaai en George opgeneem is 4 ). In hierdie periode is van oorsese onderwysers/esse gebruik gemaak. Leerkragte, veral uit Brittanje, het hierheen toegestroom soos uit Muir se aanstelling blyk. Dit was hier= die mense wat 'n bydrae in die verbreiding van die stelsel gele= wer het. Damesinstruktrises uit Brittanje sou noodwendig kur= susse in die Sweedse stelsel lei. Na die vakansiekursusse wat in 1893 ~n aanvang neem, volg derglike kursusse en in 1895 is daar vier van die aard aangebied. 1)
2) 3) 4)
Malherbe, op. cit., p. 52. Kelder, op. cit., p. 114. Ibid., p. 115.
Ibid.
82.
2.
1900-1936 Met behulp van vakansiekursusse wat nog tot 1908
aangebied is, gaan die verbreiding van die Sweedse stelsel in hierdie periode voort.
Behalwe leerkragte wat so opgelei is,
is onderwysers/esse nog steeds van oorsee, veral Brittanje, ingevoer. Die leerplan van die "Board of Education" van Engeland wat in 1904 verskyn, sowel as die hersiene uitgawes van 1909, 1919 en 1933, dra ook by tot die verbreiding van die Sweedse gimnastiek. So vind Kelder 1 ) dat in 1914 nog eens aanbeveel is dat die Engelse leerplan gevolg moes word. In die beoefening van liggaamsoefeninge is gewoonweg van klasonderwysers gebruik gemaak, dog in 1909 was reeds nege of tien meisieskole van opgeleide dames wat gimnastiek aan leer= 2 linge doseer het, voorsien ). In die opsig was die liggaams= oefeninge vir'seuns ver agter.
Hierdie toedrag van sake duur
tot die einde van hierdie periode, vanwee die feit dat doelbe= wuste opleiding vir mans aan 'n opleidingskollege eers vanaf
1936 aangebied is.
Tog het vaklui van oorsee in enkele ge=
valle liggaamsoefeninge aan seuns gegee.
So gee mnr. Britton
wat in 1927 na Suid-Afrika kom, Sweedse gimnastiek aan seuns aan die Bischop's skool. Mnr. Britton was voorheen verbonde aan die Britse leer alwaar hy 'n belangrike betrekking as in= strukteur te Aldershot beklee het. As gevolg van die feit dat seuns baie min liggaams= oefeninge geniet, moedig Muir ook die kadetbeweging aan. Daar= 3 om dat Muir ) in 1913 beweer "In it satisfactory provision is made for the suitable training of the boys physique". Dat die kadetbeweging waardevolle diens gelewer het, verdien erkenning,
1) 2)
3)
Kelder, op. cit. , p. 116. Ibid. Kaapse Onderwysdepartement, Verslag van die S.G.O., 1913, p. 15.
83.
maar oor die noodsaaklikheid van Gesondheidsopvoeding meld M.C. 1 Botha ) in sy verslag van 1932-33 dat sport en atletiek, waaraan slegs 'n klein persentasie van die leerlinge deelneem, en kadet= oefeninge nie as genoegsaam vir die doel beskou kan word nie. In skole is "drill" dus deur seuns beoefen en, as gevolg van die gebrek aan opleiding van onderwysers, kon reme= dHne oefeninge nie gegee word nie. Die aanhaling "such re= medial work is done in many of the best schools" 2 ) dui heel= waarskynlik op die werk wat in skole vir dogters gedoen is. Vordering wat verband met die vak hou en vermeld kan word, is mediese inspeksie wat in 1918 ingestel is, met dr. Karl Bremer as eerste inspekteur en die belangrike plek wat sport en spele in die buitemuurse program geniet 3 ). As gevolg van die staking van vakansiekursusse in 1908 ontstaan 'n leemte in onderwysersopleiding. Hierdie leemte word in 1921 oorbrug toe met opleiding vir dames aan die Kaap= stadse Opleidingskollege (Mowbray) begin is. Dit is aan hierdie inrigting waar mej. Margeret C. Black 'n belangrike rol speel in die opleiding van dames vir Suid-Afrikaanse toe= stande. In die opsig lewer sy 'n besondere bydrae in die ver= breiding van die Sweedse gimnastiek. Alhoewel in Suid-Afrika gebore, geniet mej. Black haar onderwys in Engeland en Skotland. Na sy haar onderwysers= diploma aan die "Liverpool Physical Training College" verwerf het, studeer sy aan Silkeborg in Denemarke waar sy ook met die Sweedse gimnastiek kennis maak. Na sy haar diploma in Silke= borg met lof verwerf het, sluit sy in 1916 by die Britse leer aan. Onder haar leiding presteer die dames en word hulle die
1) 2)
3)
Kaapse Onderwysdepartement, Verslag van die S.G.O., 1932733, p. 23. Verslag van die S.G.O., 1917, p. 7. Id. Verslag van die S.G.o.,. 1911, p. 14. Id.
84.
eerste groep wat 'n vertoning op die MilitSre toernooi in London lewer. By die geleentheid word onderhandelinge aangeknoop wat daarop uitloop dat sy in Junie 1921 aan die Kaap aangestel word. In 1936 besoek sy weer eens Silkeborg en inrigtings in Brittanje om nuwe metodes te bestudeer. Sy werk aan die Kaapstadse Op= leidingskollege tot in 1948 toe sy aftree. Aanvanklik was toestande aan die inrigting nie ideaal nie, dog geleidelik het dit verbeter sodat dit vandag oor 'n goedtoegeruste gimnasium beskik wat na mej. Black vernoem is. Die kursus wat tot 1936 gevolg is, het bestaan uit 'n eenjarige algemene opleiding, gevolg deur 'n tweejarige kursus in liggaamsoefeninge. Teen die einde van 1924 word besluit om ook 'n eenjarige kursus in te stel wat 'n beperkte mate van spesialisasie beoog het. Studente wat vir twee jaar in die vak opgelei is, kon in groter sekondere en hoerskole gebruik word 1 ). In 1931 word veranderings en byvoegings ten opsigte van kursusse in die Kaapprovinsie gedoen. So word melding ge= 9 maak van n tweejarige Primere OnderwyssertifikaatwaaTmee skool= gehou kon word, dog studente kon nog 'n jaar in onder andere heilgimnastiek spesialiseer en sodoende die Hoer Primere Onder= wyssertifikaat verwer£ 2 ). 3.
1936-1968
Na aanleiding van regeringsbelangstelling word hier= die periode deur vooruitgang op die vakgebied in Suid-Afrika gekenmerk. Belangstelling van regeringskant loop uit op die daarstelling, soos gesien sal word, van die Nasionale Adviserende Raad vir Liggaamlike Opvoeding (N.A.R.L.O) in 1937. Omdat 1) 2)
Kaapse Onderwysdepartement, Verslag van die S.G.O., 1925, Id •
p. 4 2. Ve r s 1 a g van die S . G•0 . , 19 31 , p . 8 •
85.
eenvormigheid in die vak 'n oogmerk van die Raad was, sou die leerstof groot ooreenkoms in die verskillende provinsies toon. In hierdie periode, veral vanaf 1938 tot 1940, is verskeie gespesialiseerde leerkragte van oorsee ingevoer om 'n bydrae in die bevordering van die vak in Suid~Afrika te lewer. Van hierdie mense beklee vandag nog vername betrekkings aan van ons land se hoer opvoedkundige inrigtings. Beurse vir studie oorsee is ook aan Suid-Afrikaanse leerkragte beskikbaar gestel. Wat die Kaapprovinsie betref, volg 'n belangrike stap in 1936 toe die vak in alle hoer- en sekondere skole verplig= tend gemaak is 1 ). 'n Verdere belangrike stap volg in 1938 toe mnr. H.J. Taylor vanaf die begin van daardie jaar as organi= seerder van die vak aangestel is. Mnr. Taylor, van Engeland afkomstig, geniet sy opleiding onder andere ook aan die "Car= negie College of Physical Education" in 1934. Hy beklee die pos tot in 1963. Vanaf 1 April 1938 tot 31 Desember 1950 word mej. M. Logeman in 'n soortgelyke pos aangestel. Sy voltooi haar opleiding aan die "Dartford Physical Training College" in 1918. Vanaf daardie tyd tot op datum het die volgende persone ook as vakinspekteurs/trises diens gedoen. Opleiding Tydperk Dames Kaapstadse Oplei= 2.1.1946 tot 31.3.1962 P.M. Maskew. dingskollege, 1924. Dartford Physical 1.1.1951 tot 31.12.51 M.O. Lasbrey. Training College, 1946. Dartford Physical 1.1.1952 tot datum M. Warren. Training College, 1943. Kaapstadse Oplei= 1.1.1962 tot 30.6.65 D.A. Windsor. dingskollege, 1949.
1)
Taylor, H.J. The administration and organisation of Physi= cal Education in the Cape Province. Report of the first South African Congress for physical education, 1945, p. 179.
86.
B.H. Fourie
1.1.1967 tot datum
Universiteit van Stellenbosch (B.A.), 1961.
1.1.1945 tot 31.12.45
Dipl. Scottish School of Physical Education and Hygiene 1937. ' Dipl. Scottish School of Physical Education and Hygiene 1936. ' H.P.L.O. Paarl Op= leidingskollege, 1938. Dipl. Scottish School of Physical Education and Hygiene, 1950. Universiteit van Stellenbosch, 1944. H.P.L.O. Paarl Op= leidingskollege, 1944. Dipl. Scottish School of Physical Education and Hygien9, 1954.
Mans E. Gredley.
I .. MacCallum,
M.A. 1.1.1948 tot 19.5.52
J.J. Scoombee, a.A. 1.1.1954 tot datum
S. van Heerden, B.Sc. 1.1.1964 tot 31.3.65 H. McEwan.
1.7.1965 tot datum
In April 1938 word groter skole versoek om voorkeur aan onderwysers met opleiding in liggaamlike opvoeding te gee, indien vakatures sou ontstaan. In Desember is alle skole, hoer, sekonder- en laer versoek om ten minste 80 minute per week aan opvoedkuhdige en korrektiewe gimnastiek te wy, as byvoeging tot die buitemuurse sport en spele 1 ). Die verbreiding van die Sweedse gimnastiek het steeds toegeneem deur middel van leerkragte wat ingevoer is en deur leerkragte aan opleidingskolleges opgelei. Verder ook nog deur die Britse leerplan van 1933 en die "Reference book of Gymnastics for boys". Verbreiding deur laasgenoemde neem af na die verskyning van die leerplanne deur die N.A.R.L.O. uit= gegee. 1)
Taylor, op. cit., p. 180.
87.
In 1952 is in die Kaapland begin met 'n omvattende hersiening van leerplanne. Hierdie opset was in 1956 in volle swang en daaruit het later op nasionale vlak twee werke voort= gevloei vir die gebruik in primere skole. In die sekondere afdeling word die leerplanne (Senior Boek) van die N.A.R.L.O. nog gebruik, omdat daar gewag is vir die verskyning van die nuwe 11 Handboek vir Liggaamlike Opvoeding". Dit is slegs as 'n beperkte handboek bruikbaar en die opstelling van 'n nuwe leerplan word beoog. Sedert Junie 1961 publiseer mnr. J.J. Schoombee, senior vakinspekteur, en mnr. C.A. Victor artikels in die kwartaalblad "Vigor" onder die titel "Liggaam= like Opvoeding op Skool vir Seuns", wat aan die leerkrag lei= ding en oefenstof verskaf. Voortspruitend hieruit verskyn in 1968 die werk met dieselfde titel en outeurs waarin 'n rede= like beeld van die opset van die vak vir seuns in die provinsie verkry word. In 1960 publiseer H.E.K. McEwan die werk 11 Die les in Liggaamlike Opvoeding" wat vir sowel die student as onderwyser leerstof hied. Wat onderwysersopleiding betref, dui hierdie periode ook vooruitgang aan. Die Paarlse Opleidingskollege was in 1936 die eerste inrigting wat 'n eenjarige voltydse kursus in liggaamlike opvoeding vir gekwalifiseerde mansonderwysers aan= gebied het 1 ). In daardie jaar is die kursus ook aan die Kaapstadse Opleidingskollege verander, toe onderwyseresse 'n tweejarige kursus in algemene onderwys moes neem, gevolg deur 'n eenjarige kursus in liggaamlike opvoeding. In 1941 word ~n soortgelyke kursus vir dames aan die Graaf-Reinetse Op= leidingskollege ingestel. Na die behoefte van opgeleide onderwysers in die laerskool, is vanaf Januarie 1939 omgesien. Vanaf daardie
1)
Kaapse Onderwysdepartement, Verslag van die S.G.O., 1936 p. 16.
88.
datum moes alle studente aan Departementele Opleidingskolleges vyf addisionele periodes binnemuurse liggaamlik opvoeding per week volg by die buitemuurse sport en spele wat beoefen is 1 ). Aan kolleges is toe voltydse mans- en damesdosente aangestel. Leerplanne vir die gebruik in die opleiding van onderwysers is in 1940, 1945, 1950, 1963 en 1968 uitgegee. In die leerplan van 1950 word die kursusse wat ge= volg kon word, soos volg uiteengesit: "Students who have passed the Primary Teachers' Higher Certificate (Physical Edu= cation) may qualify for a Diploma in Physical Education by successfully completing the one-year diploma course in Physical Education at Paarl (for· men) and Cape Town (for women)" 2 ). Die Primere Onderwysdiploma van 1968 word beplan· op 1 n driejaarbasis met die feit in gedagte dat 'n vierde jaar van spesialisasie sal volg 3 ). Aan sommige van die opleidingskolleges is in hierdie periode nog leerkragte aangestel wat van oorsee afkomstig was en met die Sweedse gimnastdek kennis gemaak het. In 1946 kom mej. I. Winton na Suid-Afrika en word aan die Grahamstadse Opleidingskollege aangestel, 'n pos wat sy tot 1964 beklee. Sy maak kennis met die Sweedse gimnastiek aan die "Bedford Physical Training College" vanaf 1932 tot 1935. Mej. R. McCor= mick kom in 1951 ui t BrJttanj e en werk aan die St. Cyprian 9 s School" tot 1953 waarna sy aan die Kaapstadse Opleidingskollege aangestel word. Sy studeer te Silkeborg van 1937 tot 1940. Mej. J.M. Dugmore maak vanaf 1938 tot 1941 aan die "Chelsea College of Physical Education" kenni.s met die Sweedse gimnas= tiek. Vanaf 1958 is sy aan die Kaapstadse Opleidingskollege werksaam.
1)
2) 3)
Taylor, op. cit., p. 180. Cape of Good Hope, Department of Public: Education. Courses for European teachers, 1950, p. 4-5. Id. Sillabus vir die Primere Onderwysdiploma in liggaamlike opvoeding (vroue), 1968, p. 1. 89.
Die Universltelt van 5tel1en~eseh ~een baanbrekerswerk in Suid-Afrika toe die inrigting in 1937 die eerste Universiteit word wat opleiding in die vak aanbied. Dr. E. Jo~ stuur hierdie eenjarige sertifikaatkursus van stapel wat in 1938 ge= volg word deur 'n driejarige diplomakursus onder departements= hoofskap van dr. A. Obholzer. In 1940 volg 'n vierjarige graadkursus B.Ed.Phys. en vanaf 1941 kon 'n vervolg op die sertifikaatkursus gevolg word deur nog een jaar studie, naamlik die hoer sertifikaat in liggaamsopvoeding. In 1942 is die graad M.Ed.Phys ingestel en in 1943 is die diplomakursus afgeska£ 1 ). Hoewel nie noodwendig toegepas nie, maak van die per= sonee~l van hierdie inrigting kennis met die Sweedse gimnastiek. Dr. D.H. Craven wat van 1947 die pos van departementshoof be= klee, geniet vanaf 1938 tot 1940 oorsese studies in Duitsland, Praag, Lund en Aldershot. In 1939 woon hy die Lingiade kongres te Stockholm by en volg twee kort kursusse onder Thulin. Dr. J.W. Postma studeer vanaf 1925 tot 1928 aan die "Academie voor Lichamelijke Opvoeding" in Amsterdam waar hy met die Sweedse stelsel as deel van sy opleiding kennis maak. In 1940 verhuis hy na Suid~Afrika en word aan die Universiteit aangestel. Ook mev. Postma wat aan die inrigting verbonde was, geniet haar opleiding aan die Academie in Amsterdam vanaf 1926 tot 1929. In 1941 word mnr. J.C. Kelder aan die Universiteit aangestel, nadat hy in 1939 na Suid-Afrika gekom het en aanvanklik aan enkele skole in Transvaal werksaam was. Sy opleiding geniet hy aan die 11 Kweekschool voor Lichamelijke Opvoeding" in Den Haag, vanaf 1930 tot 1934. In die tyd was die Sweedse gim= nastiek reeds op die agtergrond geskuif, dog het hy insigte daaromtrent gekry. In sy militere diens van 1934 geniet hy deeglike opleiding in die Sweedse gimnastiek. kend met die werk van Dekker en Penders.
1)
Ook is hy be=
Smith, op. cit., p. 88.
90.
Vanaf 1945 is dit ook die Universiteit van Grahamstad wat opleiding in die vak aanbied. Aanvanklik is die volgende 1 kursusse aangebied: ) 1. vn eenjarige inleidingskursus in liggaamlike opvoeding wat deur enigt? B.A.- of B.Sc.-student gevolg kon word; 2. 'n eenjarige diplomakursus vir gekwalifiseerde onderwysers of vir gegradueerdes met of sander die Universiteitsonderwys= diploma; 3. liggaamlike opvoeding as 'n vaardigheid vir die Universi= teitsonderwysdiploma. Tans kan studente liggaamlike opvoeding as 'n hoofvak vir die B.A.-graad neem. As eerste hoof van die departement, is prof. E.E. Locke aangestel, wat vandag nog die pos beklee. Hy geniet onder andere opleiding aan die "Loughborough College of Physi= cal Education" in Engeland vanaf 1938 tot 1940. Hier maak hy kennis met d'ie Sweedse gimnastiek soos dit in 'n gewysigde vorm aangebied is. Ook mnr. J.T. Powell wat aan die inrigting verbonde was, geniet sy studies aan die Loughborough College. B. 1.
Natal
1835-1900
Alhoewel die eerste spore van doelbewuste opvoeding onder blanke beheer sover terug as 1835 dateer, kom die eerste moontlike spore van die vak eers teen 1859 voor 2 ). Hie rna is daar wel definitiewe spore van liggaamsoefeninge te bespeur 3 ~ maar dit hou geen verband met die verbreiding van die Sweedse gimnastiek nie. Met die onderwyswetgewing van 1877 is alle bestaande skole onder die beheer van die Raad van Onderwys geplaas. 1)
Locke, E.
Physical Education at Rhodes University College. II:4,(Sept. 1949),p. 52-53. Jooste, op. cit., p. 33. Steenkamp, L.S. Onderwys vir blankes in Natal (1824-1940), p. 102. Xii~~
2) 3)
91.
Die kursus aan
[email protected] skole het ook sover moentlik vir lig= gaamsoefeninge voorsiening gemaak 1 ). Daar kan verwag word dat die Sweedse gimnastiek van nou a£ geleidelik sy toetrede in die provinsie sou maak, omdat veral leerkragte van Skot= land en Engeland ingevoer is. Dit is teen hierdie tyd dat die Sweedse gimnastiek sy invloed in Engeland laat geld het. 2.
1900-1936
Aan die begin van die twintigste eeu word vakansie= kursusse in Sweedse "drill" geree1 2 ). Hierdie kursusse moes deur goed opgeleide instrukteurs, waarskynlik uit Engeland, aangebied gewees het en sou moontlik meestal deur dames byge= woon word. Sedert 1904 is dames in Pietermaritzburg en Durban vir die derdeklassertifikaat opgelei. Hierdie kursusse word in 1908 gestaak toe met die Natalse Opleidingskollege in Pietermaritzburg 'n begin gemaak is. In 1912 word 'n spesiale leerkrag aan die inrigting sowel as aan die meisieskole van die twee groot stede aangeste1 3 ). Hierdie stap lewer 'n groat bydrae in die verbreiding van die Sweedse gimnastiek en om die opleiding van dames aan te help, word die opleidingskollege in 1914 van vn gimnasium voorsien 4 ). Die opleiding van mans in liggaamsoefeninge vergelyk ongunstig met die van dames. In 1913 word gepoog om 'n kursus in Sweedse gimnastiek vir mans aan te hied, dog die reaksie van die onderwysers was so swak dat die kursus nooit sy bestaan kon vind nie 5 ).
1)
Steenkamp, op. cit., p. 102·.
2) 3)
Kelder, op. cit., p. 117. Natalse Onderwysdepartement, Verslag van die S.G.O., 1912, p. 13. Id. Verslag van die S.G.O., 1914, p. 12. I d . Ve r s 1 a g van die S . G. 0 • , 1 91 3 , p . 1 3 .
4) 5)
92.
Dit is soos in die geval van die Kaapprovinsie weer die liggaamsoefeninge van die seun wat aan die kortste ent trek. Dit laat die S.G.O. in sy verslag van 1913 se~ "In the case of boys however, the situation is unfortunately far from satis= factory" 1 ). Die afskaffing van die kadetbeweging in 1912 dra nog verder by tot die fisieke verval van die seun. Hierdie toedrag van sake laat die S.G.O. in 1913 die aanbeveling doen: "A syllabus drawn up either by the Education Department or by the Militia authorities, and the enlistment of the assistance of Cadet officers would help to provide the physical training of which our boys stand in need" 2 ). Die saak van liggaamsoefeninge geniet tog aandag, want in 1914 is ~n instrukteur besig om met die liggaamsoefe= ninge van die seuns te help. Weer geniet die vak vir die dogter meer aandag toe dieselfde tyd vier instruktrises werk= saam was. In 1917 word weer 'n kragtige pleidooi vir liggaams= Sake het egter nie veel verander nie en oefeninge gelewer. behalwe sport en spele, wat goed georganiseer was, was die liggaamsoefeninge, behalwe in die geval van die dogter, be= treurenswaardig. Die owerheid was hiervan bewus en besef die noodsaaklikheid van die vak, want in die begin van die dertiger= jare word op die swak houdings wat by seuns as gevolg van gebrek aan oefeninge voorkom, gewys. Gevolglik word in 1932 gepleit vir die wenslikheid van ~n organiserende instrukteur wat demon= strasies kan gee en toesig oor die vak kan uitoefen 3 ). n Ligpunt in die periode is die begin wat in 1917 met die aparte onderrig van agterlike en liggaamlike afwykende kinders gemaak is. Voortvloeiend hieruit ontstaan die soge= naamde opelug skool in 1921 wat in Durban opgerig is 4 ). In 1
1) 2) 3) 4)
Natalse Onderwysdepartement, Verslag van die S.G.O., 1913, p. 13. Ibid. Id. Verslag van die S.G.O,, 1932, p. 23. Jooste, op. cit., p. 34. 93.
die behandeling van die kinders moes die Sweedse gimnastiek 'n belangrike rol speel. Die verbreiding van die Sweedse gimnastiek gaan voort met behulp van die opleiding van onderwysers. Vakansiekursusse dra ook nog blykbaar sy deel by, want in 1933 nog word die mening uitgespreek dat sulke kursusse nuttig sou wees vir onder= wysers/esse in afgelee plekke. Leerkragte van oorsee laat die stelsel ook verbrei, want teen 1911 was die helfte van leerkragte aan Goewermentskole van oorsee afkomstig. Die leerplanne van Engeland dra in die opsig ook grootliks by, want die leerplan wat in 1933 verskyn, is in 1934 na alle staat= skole in die provinsie gestuur 1 ). 3.
1936~1968
Die betoog om die vak sy regmatige plek in die skool= program te gee, het in hierdie periode voortgegaan. In 1936 word nog eens vir die aanstelling van 'n organiseerder wat ook by die opleidingskollege behulpsaam moes wees, gepleit. Hierdie ywer wat aan die dag gele is, werp vrugte a£ toe ~n spesiale pos geskep is en mnr. E. Braham van Engeland aan die begin van 1939 die pos van organiseerder aanvaar 2 ). Hierdie aanstelling val saam met die N.A.R.L.O. se veldtog vir ver= beterde gesondheid in die Unie, asook met die toer van Niels Bukh se Deense gimnaste. Op daardie stadium was dit nog die liggaamlike opvoeding van die seun wat veel te wense oorgelaat het, want die houding van die seuns lok ongunstige kritiek uit 3 ). Daarom dat hoe verwagtings van mnr. Braham gekoester is, wat met behulp van vakansiekursusse en die keuse van manstudente vir spesiale opleidingskursusse sou hydra om veral die lig= gaamsopvoeding van die seun te bevorder. Mnr. Bra~am lewer dan ook ~n waardevolle bydrae, ook in die samestelling van die 1) 2) 3)
-------------------------------
Natalse Onderwysdepartement, Verslag van die S.G.O., 1934, p. 23. Id. Verslag van die S.G.O., 1938-39, p. 11. Ibid.
94.
leerplanne van die Departement van Onderwys, Kuns en Wetenskap. Om op hoogte met die ontwikkeling van die vak te bly, besoek hy Engeland in 1955 vir 'n kursus in Opvoedkundige gimnastiek, dog teen daardie tyd het die Sweedse gimnastiek, soos dit oor= spronklik toegepas is, reeds verdwyn. Na 1939 toon die vak vooruitgang sodat in 1945 berig kon word dat 90 minute per week vir die vak toegestaan is 1 J. Fasiliteite was ook besig om te verbeter 2 ). Op daardie stadium is hoofsaaklik van die leerplanne van die N.A.R.L.O., wat toe reeds verskyn het, gebruik gemaak. Tot 1950 maak die vak steeds vordering. In laerskole is dit v~rpligtend en 90 minute per week word steeds gehandhaaf. In sekondere- en hoerskole was dit nog nie verpligtend nie en is die insluiting in die rooster aan die oordeel van hoofde oorgelaat. Dit geniet wel veel aandag, want 85% van die skole het tussen 80 en 90 minute per week aan liggaamlike opvoeding bestee 3 ). Wat die werk betref, is 9 n minimum vir elke kwartaal beplan waarin vn goeie standaard verwag is. Daar is beplan dat die werk wat in die lesse gegee is, verband met buitemuurse aktiwiteite moes hou. Na die behoefte wat gevoel is, word daar in 1953 ~n leerplan vir standerd I tot VIII uitgegee. Die tabelle is saamgestel om as leidraad vir leerkragte te dien en om 'n mini= mum standaard van afrigting te verskaf 4 J. Tans bestaan daar leergange vir hoerskoolseuns. Die leergange vir die laerskool is opgestel sodat dit gewysig kan
1)
2)
3) 4)
Braham, E. The organisation of Physical Education in Natal. Report of the first South African congress for phy= sical education, 1945, p. 176. Ibid. Id. Physical Education in Natal. Report of the second South African congress for physical education, 1950, p.G3. Natalse Onderwysdepartement, Leerplan vir Liggaamlike opvoe= ding, 1953, p. 1. 95.
word na gelang van die ondervinding van die leerkragte. Vir dogters in die hoerskool is onderwyseresse geregtig om hulle eie skemas op te stel om aan te pas by hul opleiding en fasiliteite. Hierdie skemas is onderhewig aan goedkeuring deur die Departe= ment van Onderwys. Vir die opleiding van onderwysers/esse is dit nog die Opleidingskollege wat vn belangrike rol speel. In 1945 word berig dat dit ook die Universiteit is wat leerkragte oplei. Die studente wat hul opleiding aan die onderwyskollege kry, was byna uitsluitlik dames wat 'n tweejarige kursus volg 1 ). In 1950 was toestande nog soortgelyk. As gevolg van die be= perkte aantal manstudente aan die kollege is daar nog nie 'n dosent vir mans aangestel nie. In daardie jaar is daar ook Pn eenjarige kursus in die vak vir dames ingestel. Weens heersende omstandighede moes onderwysers/esse ook akademiese 2 werk op skool gee. Daarom dat Braham ) beweer "This one year Physical Training Course added to an academic training is the most useful combination for our staffing".
Intussen lei die
Durbanse Onderwyskollege ook studente in die vak op. C. 1o
Transvaal
1850-1900
As gevolg van die geleidelike bevolkingsverbreiding vanaf die Suide word spore van liggaamsoefeninge nie op so 'n vroee stadium in die provinsie gevind nie.
Gedurende die
Groot Trek is liggaamlike aktiwiteite op informele wyse beoefen. Die program het aktiwiteite soos perdry en jag ingesluit. Die Voortrekkers het nie eens die gedagte gekoester om liggaams= oefeninge in die program te voeg nie, want die daaglikse arbeid het genoeg oefening aan die jeug verskaf om hulle liggame te ontwikkel.
1)
Braham, E. The organisation of Physical Education in Natal. Report of the first South African congress of phy= sical education, 1945, p. 176.
2)
Id. Physical Education in Natal. Report of the second South African congress for physical education, 1950, p. G3.
96.
In die eerste spore van gewone onderwys in 1851 met die koms van die leerkragte J.W. Spruyt, W. Poen en H. van der Linden is liggaamsoefeninge nie in die leerplan opgeneem nie. Vermelding verdien Van der Linden se voorstel oor die reeling van onderwys, want volgens artikels 9 en 10 van die reglement moet die onderwyser sorg vir die rein~ en sindelikheid van die kinders op skoo1 1 J. Die eerste keer dat liggaamsoefeninge in die Trans= vaalse onderwys genoem word, is in 1874 met die verskyning van die onderwyswet van President Burgers. In die leerplan vir die meer uitgebreide laeronderwys word melding van gimnastiek gemaak. Die eerste spore van onderwysersopleiding is ook in die wet vervat. In die opleidingskursus vir die 0 en 0 2 1 sertifikaat word gemeld dat die persoon oor genoegsame teore= tiese kennis en praktiese bedrewenheid in nuttige liggaams= oefeninge moet beskik 2 ). President Burgers was sy tyd ver vooruit in vergelyking met heersende toestande in die land, daarom sou dit vir die saak van die vak soveel beteken het as hom die geleentheid gegun kon word om die wet deur te voer. Tot op hierdie stadium en daarna is spore van die Sweedse gim= nastiek glad nie te vinde nie. Vanaf 1874 tot 1900 vind Jooste 3 ) geen tekens van liggaamsoefeninge of aanverwante vakke nie, behalwe dat die onderwyswet van Mansveldt in 1882 bepaal dat gesondheidsleer in hoer meisieskole doseer moes word. Kelder 4 ) vind egter dat na aanleiding van afkortings agter die name van sommige onderwysers sekeres kwalifikasies in die vak gehad het.
1) 2)
3)
4)
Coetzee, J.C. Onderwys in Transvaal (1838-1937), p. 20-1. Kilian, H. de V. qn Histories-kritiese ondersoek na die onderrig van atletiek vir seuns in Transvaal, p. 66. Jooste, M. Die ontwikkeling van liggaamlike opvoeding in Suid-Afrika,Deel II,~~ VII:4, (Sept. 1954), p. 72. Kelder, op. cit., p. 119.
97.
2.
1900-1936
Die Sweedse gimnastiek maak sy verskyning aan die begin van hierdie periode toe in 1902 ongeveer 200 leerkragte uit alle dele van die Britse Ryk ingevoer is. Onder Sargant as Direkteur van Onderwys kan 'n mens verwag dat "sports en drill" in die sogenaamde kampskole sou wortel skiet 1 ). In die verbreiding van die stelsel is dit weer eens Brittanje wat 'n groot rol speel. Leerkragte en hoofde aan stedelike hoerskole was meestal uit Engeland afkomstig. Die begin van hierdie periode kenmerk ~n snelle ver= breiding van die Sweedse gimnastiek. In die nuwe onderwys= stelsel van 1903 word liggaamsoefeninge in die leerplan gemeld, terwyl in die inspekteursrapport oor die Pretoria Girls' High School in daardie jaar verklaar word dat "Physical Culture" voortaan uitgebrei sal word 2 ). In 1903 is daar reeds in 252 skole aan 18,828 leerlinge liggaamsoefeninge gegee 3 ). Met be= hulp van vakansiekursusse verbrei die stelsel ook. In die onderwysordonnansie van 1903 word aanbeveel dat klasonderwysers gereeld sulke kursusse moet bywoon ten einde meer bevoeg te wees om hierdie vername onderdeel van die skool-kurrikulum tot sy reg te laat kom 4 ). Die verbreiding van die Sweedse gimnastiek word verder gerug= steun deur die Engelse leerplan wat in 1904 verskyn. Inspek= teur Purves van die Rustenburgse kring beveel aan dat elke onderwyser van so vn kopie voorsien moet word 5 ). Hierdie werk het vn groot rol in die ontwikkelingsgeskiedenis van die vak vir die volgende dertig jaar gespeel, want ook die hersiene "" 1) 2) 3)
4)
5)
op. cit., P· 1 1 9 • op. cit., p. 80. op. cit., p. 1 1 9 • Merwe, 'n Histories-kritiese ondersoek na die leer= plan in liggaamlike opvoeding, p. 40-1. Ki 1 ian, op. cit. , p. 8 2 .
Kelder, Kilian, Kelder, Van der
98.
uitgawes het as uitgangspunt van alle liggaamsoefeninge wat in Transvaal gegee is, gedien. In 1906 kry Transvaal selfbestuur met Generaal J.C. Smuts as koloniale sekretaris en Minister van Onderwys. Sy onderwyswet van 1907 bepaal dat onderrig in die laerskool ge= gee moes word in gesondheidsbegrippe en liggaamsontwikkeling en algemene gimnastieke oefeninge 1 ). Hiermee moet nie aange= neem word dat die vak sl~gs in laerskole beoefen is nie, want leergange van laer- en hoeronderwys moes sover moontlik aan= eenlopend wees. Die wet het vn belangrike bydrae vir die bevordering van die vak gelewer en hierna sou die vak in alle skole beoefen moes word en daardeur die verbreiding van die Sweedse stelsel by monde van die leerplanne uit Engeland, aan= help. Kelder 2 ) meld dat liggaamsoefeninge in die 1906-leer= plan van die Normaalkollege voorkom. Later is by die Onder= wyskolleges van Pretoria, Potchefstroom, Heidelberg en Johan= nesburg aansienlike tyd aan liggaamsoefeninge bestee. In die jaar 1912 volg twee belangrike stappe toe mediese inspeksie onder leiding van dr. C.L. Leipoldt ingestel is en mnr. Collard die eerste organiseerder vir die vak word. Alhoewel Collard alles in sy vermoe doen om die vak te bevorder, wil dit voorkom of die vak in hierdie periode nie tot sy reg gekom het nie. Dit is veral die geval op die platteland. In 1913 meld mnr., J.L. Moerdijk van die Noord= westelike kring "Physical Exercises are neglected to the great injury of the physical and moral development of the pupils" 3 ).
1)
2)
3)
Coetzee, op. cit., p. 106. Kelder, op. cit., p. 119. transvaalse Onderwysdepartement, Verslag van die Direkteur, 1913, p. 120.
99.
Sulke ongunstige rapporte kom tot aan die einde van die periode gereeld voor, sodat die Direkteur in sy verslag van 1935 se: tred wil hou met die tye meet onderrig in lig= 11 As Transvaal gaamsoefeninge in groot letters op die onderwysprogram geskryf staan- wat nie op die oomblik die geval is nie" 1 ). Hierdie ontnugtering lei daartoe dat die waarde van liggaamsopvoeding opnuut besef is. Dit loop daarop uit dat drie rondreisende instrukteurs in daardie jaar aangestel is om die posisie in die plattelandse skole te verbeter. In 1935 meld die Direkteur in sy verslag dat die aanstelling van twee instrukteurs, 'n man en vn dame, aan elk van die vier Normaalkolleges dit moontlik sal maak om studente op te lei en om toesig te hou oor die onderrig van die vak in 'n beperkte aantal skole en om dit te verbeter 2 ). Alhoewel die vak op skool nie na wense verloop het nie, gaan dit in enkele skole geed en verbrei die Sweedse stel= sel nog deur mense wat oorsee opgelei is. So is mej. M. Thei= ler vanaf 1924 tot 1951 aan die Jeppe High School for Girls In haar studies in Engeland maak sy kennis met die werksaam. Sweedse gimnastiek, onder andere aan die "Anstey College of Physical Education" vanaf 1919 tot 1922. Mej. P. Carden (tans mev. Holland) studeer vanaf 1920 tot 1923 aan die "Anstey College of Physical Education" in Engeland. Daarbenewens volg 1 sy ook n kursus in Swede waar sy met die Sweedse gimnastiek kennis maak. Sy werk van 1923 tot 1924 aan die Johannesburg High School for Girls en vanaf 1926 tot 1940 as dosente aan die Johannesburgse Onderwyskollege. In 1930 gee die Transvaalse Onderwysdepartement (T.O.D.) die werk 11 Liggamsoefeninge terme wat gebruik meet word" uit. Hierdie werk is in ooreenstemming met die Engelse leerplan van 1919 opgestel. Dit sou ook sy deel in die verbreiding van die stelsel bydra. 1) 2)
Transvaalse Onderwysdepartement, Verslag van die Direkteur, 1935, p. 20. Ibid., p. 19-20.
1 00
0
3.
1936-1968
Aan die einde van die vorige periode begin die vak vorm aanneem. Hierop word voortgebou deurdat verskeie spesia= liste vir die vak van oorsee ingevoer is om die tekort aan op= geleide instrukteurs aan te vul. In die opsig beperk die 9 T.O.D. sy keuse nie tot n bepaalde land nie; gevolglik is 'n verskeidenheid stelsels in die daaropvolgende jare, gevolg. Die idee was dat hierdie mense mettertyd aan Transvaalse toe= stande sou gewoond raak om sodoende later vn bydrae te lewer in die samestelling van vn leerplan wat by omstandighede van die provinsie sou aanpas 1 ). Hierdie beoogde leerplan het nie die lig gesien nie, omdat later besluit is om te wag vir die leerplanne van die N.A.R.L.O., wat na hul verskyning gevolg is. Daar is verder beoog om vanaf die begin van 1939 die volgende betrekkings in die vak aan hoerskole te skep 2 ). 1.
Hoerskole met 'n voltydse spesialiteit-onderwyser op die
vaste personeel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
2.a.
Hoerskole wat deur besoekende spesialiteit-onderwysers
bedien word .................................. , . . . . . . . . . . 30
b. Ander skole wat oak deur besoekende spesialiteitonderwysers bedien word .•.....••••.•• • ••.•.•.•.••••..••. 66 In die aanstelling van aie onderwysers gaan die T.O.D. versigtig te werk. Die beleid was om liewers te wag Die gevolg was dat dit ~n geruime op geskikte onderwysers. tyd sou duur voordat genoemde paste gevul sou wees. Om die probleem so spoedig moontlik op te los, stel die admini= strasie in 1938 vier beurse beskikbaar vir oorsese studie. Twee mans en twee dames is uit applikante gekies om 'n drieja= rige kursus in die buiteland te volg.
1)
2)
Transvaalse Onderwysdepartement, Verslag van die Direkteur, 1938, p. 32. Ibid.
101.
Vordering is in die daaropvolgende paar jaar gemaak, sodat die Direkteur in 1940 kon meld dat 32 paste vir voltydse instrukteurs geskep is, waarvan 29 reeds gevul was 1 ). Uit voorafgaande blyk dit dat verskillende stelsels hierheen verbrei. Gevalle kom nog voor van mense wat van oorsee hierheen kom of in die buiteland gaan studeer en sodoende in 1 n geringe mate nag tot die verbreiding van die Sweedse gim= nastiek hydra. So studeer mej. J.M. Dugmore vanaf 1938 tot 1941 aan die "Chelsea College of Physical Education" waar sy opleiding in die Sweedse gimnastiek geniet. Vanaf 1943 tot 1947 is sy werksaam aan die Girls' High School in Johannesburg. In 1935 kom mnr. A.P. Rutgers uit Nederland om aan verskeie opvoedkundige inrigtings te werk. Opleiding in die Sweedse gimnastiek geniet hy aan die 11 Utrechse Opleidingsinstituut vir Liggaamlike Opvoeding". Die vak vorder nog 'n stap verder toe mnr. Matt Mare in 1949 as opsiener aangestel word. Hy bedank na 'n jaar se diens. Hierdie pos word later verander na die van 11 Adviseur in Liggaamlike Opvoeding" wat in 1954 deur mnr. H. v. N. de Vos gevul word. Hierna is ook ander vakinspekteurs aangestel waaronder mnr. H. Ahrens in 1957 wat 'n merkbare groot bydrae in die vak in Suid-Afrika lewer. Mnr. Ahrens het sy oplei= ding aan die Universiteit van Gottingen in Duitsland geniet. Sedert 1954 ondervind die vak 'n opbloei in die provinsie danksy die bydrae van die adviseurs. Hierdie bydrae word in die vorm van kursusse, vervaardiging van films, publi= kasies vi:m artikels in 11 Vigor" en die uitgee van pamflette, gelewer. Di~ eerste amptelike leerplanne verskyn in 1961. In 1968 is 'n komitee saamgestel vir die hersiening van die leerplan vir keuns. Omdat die komitee van Onderwyshoofde
1)
Transvaalse Onderwysdepartement, Verslag van die Direkteur, 1940, p. 21.
102.
'n komitee saamgestel het vir 'n kernsillabus vir seuns, staan die werk tans oor tot die kernsillabus gefinaliseer is, waarna die nodige aanpassings gemaak sal word. Die opleiding van onderwysers aan opleidingskolleges geniet in hierdie periode veel aandag. In 1938 word besluit om vn spesiale eenjarige kursus in die vak aan Heidelberg in te stel. Vanaf 1936 was daar toe reeds voltydse dosente vir die vak aan Potchefstroom vir mans en in Johannesburg vir dames werksaam. In 1940 volg 'n meer spesiale eenjarige kursus te Johannesburg vir mans en dames en te Pretoria vir dames en te Heidelberg vir mans. In 1943 is 'n derglike 1 kursus ook vir mans te Potchefstroom aangebied J. Later is 'n tweejarige spesialiseringskursus, bekend as die
11
Transvaalse
Onderwysdiploma met spesialisering in Liggaamlike Opvoeding' aan al vier kolleges ingestel.
In 1966 word kursusse gesen=
traliseer en na vier jaar verleng.
Die Middelbare Spesiali=
seringskursus in Liggaamlike Opvoeding is aan die Goudstadse Onderwyskollege toegeken.
Ander kolleges behou die semi-
spesialiseringskursus in Liggaamlike Opvoeding vir die Senior Primere en Junior Primere kursusse. Aan die onderwyskolleges is verskeie dosente stel wat vn deeglike kennis van die Sweedse gimnastiek opgedoen het. Mej. B. Hull (mev. Bronkhorst) was aan stroom (1937-1938), Heidelberg (1940-1942) en Pretoria 1946) werksaam.
aange= oorsee Potchef= (1945-
Opleiding in die Sweedse gimnastiek geniet sy
aan Silkeborg,Denemarke vanaf 1934 tot 1937. Mej. Emmie Hartmann studeer ook te Silkeborg vanaf 1936 tot 1938 en loop 'n kursus onder Niels Bukh te Ollefup in 1937 asook een onder majoor J.G.- Thulin te Lund in 1938. Vanaf September 1939 tot Desember 1948 was sy aan die Potchef= stroomse Onderwyskollege werksaam.
1)
Smith, op. cit., p. 94.
103.
Mej. Karen Junker, dogter van R.H. Junker, hoof van Silkeborg, was in 1938/39 ook aan die Potchefstroomse Onderwys= kollege verbonde. Van die Universiteite in Transvaal is dit die Pot= chefstroomse Universiteit wat eerste begin het met opleiding in die vak. Hoewel studente sedert 1936 reeds in die Univer= siteitsonderwysdiploma liggaamlike opvoeding as 'n praktiese vak kon kies, meld Smith 1 ) dat vanaf 1936 tot 1944 die vak maar 1 n geringe plek in die leerprogram van die Universiteit ingeneem het. Vanaf 1942 is 'n akademiese kursus ingestel wat onder die Departement van Opvoedkunde ressorteer en as 'n eenjarige B.A.-kursus goedgekeur is. Tot 1944 is bogenoemde kursus deur dosente van die plaaslike Onderwyskollege waarge= neem. Eers in 1945 kry die vak volle erkenning toe dit as hoofvak vir die B.Sc.-graad ingestel is. Vanaf 1947 word die B.P.Ed.-graad deur die Potchefstroomse Universiteitskollege aangebied. Met sy selfstandigwording in 1951 het die Univer= siteit die B.P.Ed.-graad met geringe wysigings behou 2 ). Hierdie kursus het cor vier jaar gestrek. Tans kan die vak as hoofvak vir die graad B.A. of B.Sc. geneem word. As eerste hoof van die Departement, wat dit tans nog beklee, is professor D.P.J. Smith aangestel. Met 'n beurs deur die T.O.D. in 1938 toegeken, studeer hy aan die 11 Reichs= akademie fur Leibestlbungen" in Berlyn en besoek as gasstudent ook die uAfademie voor Lichamelijke Opvoedingtt in Amsterdam. In 1939 word hy na die Lingiade Kongres in Stockholm uitgenooi, dog kon dit weens omstandighede nie bywoon nie. In hierdie studies maak hy nie kennis met die Sweedse gimnastiek nie, dog met behulp van handboeke oor die onderwerp het hy 'n deeglike kennis van die stelsel opgedoen.
1)
Smith, D.P.J.
Liggaamlike Opvoeding aan die Potchefstroomse IV:4,(September 1951),bylaag.
Universiteit.'Y~~r
2)
Ibid.
104.
Vanaf Januarie 1947 kry die Universiteit van Pretoria vn selfstandige departement vir liggaamli~i opvoeding onder die vleuel van die Fakulteit van Opvoedkunde. Aanvanklik is 'n vierjarige professionele graadkursus bekend as B.Ed.Phys. in= gestel. Hierdie graad het agtereenvolgens toelating tot die grade M.Ed.Phys en D.Ed.Phys. verleen 1 ). Hierdie kursus is later verander en kon liggaamlike opvoeding as hoofvak vir graaddoeleindes gevolg word. Prof. Claude Smit is as die eer= ste hoof van die departement aangestel. Prof. Smit het 'n belangrike bydrae in die ontwikkeling van die vak sedert die dertigerjare in Suid-Afrika gelewer. In die jare 1937/38 besoek hy Duitsland waar hy aan die 11 Reichsakademie fi.ir Leibes= ilbungen" studeer. Gedurende hierdie oorsese studies het hy ook 'n kort kursus onder Niels Bukh te Ollerup in Denemarke deurloop. In hierdie studies het hy egter nie met die Sweedse gimnastiek kennis gemaak nie. Hy maak wel kennis met die Sweedse gimnastiek deur die kontak wat hy met persone gehad het, wat aan die Kaapstadse Opleidingskollege (Mowbray) opge= lei is. Om sy kennis van die stelsel uit te brei, het hy getrag om vn kursus aan laasgenoemde inrigting te volg. Omdat dit 9 n instelling uitsluitlik vir dames was, kon hierdie onderneming nie deurgevoer word nie. Aan die begin van die sestigerjare besoek prof. Smit Duitsland en Engeland vir navors= ingswerk. Mev. Denna Smit, wat as lektrise aan die Univers teit diens gedoen het, het ook oorsese studies geniet. In haar studies van 1937/38 o.a. ook aan die Universiteit van Berlyn het sy egter nie m'et die Sweedse gimnastiek kennis gemaak nie. In 1947 word mnr. K.A. Schrecker as senior lektor aan die Uni= versiteit aangestel en beklee die pos tot in 1966. Mnr. Schrecker het in 1939 uit Duitsland na Suid-Afrika gekom. Hy studeer aan die Universiteit van Greifswald, die Onderwyser= seminaar te Stettin en aan die Ryksakademie in Berlyn. In hierdie studies maak hy nie kennis met die Sweedse gimnastiek
1)
Anon.
Liggaamlike opvoeding aan die Universiteit van Pre= toria.- ~)loy 11:1, (Desember 1948),bylaag.
105.
nie, maar wel deur wer~e oor die Sweedse gtmna~tte~, waarender die van Thulin, wat hy deeglik bestudeer het. Na die toer van die Switserse gimnaste deur Suid-Afri= ka in 194S word mej. Gertrud Oertli, een van die spanlede, as lektrise aan die Universiteit aangestel. D. 1.
Oranje-Vrystaat
1850-1900
Die vroee geskiedenis van die Vrystaat is nou verwant aan die van Transvaal en Natal. Probleme met die onderwys sou bykans soortgelyk wees. Toestande was nie gunstig nie en pogings is aangewend om dit te verbeter, soos blyk uit die Hollandse onderwysers wat in 1849 met die toedoen van Andrew Murray na die provinsie gekom het 1 ). Na die provinsie in 1854 soewerein geword het, wil dit blyk of hierdie ongunstige omstandighede in die onderwys bly voortduur het. Die toedrag van sake vind Sir George Grey ook in 1855 toe hy Bloemfontein as hoe kommissaris besoek. Om die saak van onderwys te verbeter, stel hy 'n bedrag van £2000 beskikbaar vir die stigting van 1 n skool in Bloemfontein. Hierdie skool sou later die Universiteit van die Orapje-Vry= staat word. In die begin maak die leergange geen melding van liggaamsoefeninge nie 2 ). Dit is eers in 1872 dat die Volksraad die onderwyswet deurvoer. Die leerplan wat aan Grey Kollege en die Normaal= skool gevolg is, het ook gimnastiek ingesluit 3 J. In distrik= skole moes die vakke wat aan genoemde inrigtings gedoseer is, ook gegee word, behalwe waar die inspekteur anders dink. In 1) 2) 3)
Malherbe, op. cit., p. 353. Ibid.,p. 354-7. Ibid., p. 361.
106.
die leerplan van wykskole kom geen liggaamsoefeninge voor nie. Hierdie wet het blykbaar eers in 1874 in werking ge= tree toe dit deur die toedoen van eerw. John Brebner, as In= spekteur van Onderwys, van stapel gestuur is. In 'n brief van dr. Brebner wat op 12 Augustus 1876 geskfyf is, gee hy 'n beskrywing van inspeksiemetodes wat gevolg moet word. Hierin word melding gemaak van gimnastiek as eksamenvak. 'n Bedrag van 2/6 is aan 'n onderwyser betaal vir elke leerling wat in of naaldwerk of teken 6f gimnastiek df houtwerk geslaag het 1 ). In die opsig was die Vrystaat die ander provinsies of republieke ver voor. Volgens Jooste 2 ) is dit moontlik dat die Vrystaat in die verband die Britse Ryk en moontlik sekere Europese state ook vooruit was. Bewyse of die Sweedse gimnastiek in die verband enige vorm van verbreiding toon, bestaan nie. 2.
1900-1936
Die verbreiding van die Sweedse gimnastiek aan die begin van die periode staan in noue verband met die verbreiding van die stelsel in Transvaal. Tot in Julie 1903 het die onderwysadministrasie in die Transvaal en die Oranje Rivier Kolonie (O.R.K.) onder een hoof, mnr. Sargant as Direkteur van Onderwys, geressorteer 3 ). Die ongeveer 200 leerkragte wat in 1902 uit alle dele van die Britse Ryk ingevoer is, sou ook HSports en drill" in die Kampskole van die provinsie beoefen het. In Julie 1903 kom hierdie gesamentlike kontrole van on= derwys in die twee kolonies tot vn end toe mnr. Hugh Gunn as "Acting Assistant Director of Education" van die O.R.K. aange= stel word. In 1904 word hy bevorder tot Direkteur van Onder= 4 wys ). 1)
2)
3) 4)
Malherbe, op. cit., p. 372. Jooste, M. Die ontwikkeling van liggaamlike opvoeding in Suid - Afrika, Deel II,"~~r VII:4, (September 1954), p. 7 2 • Coetzee, F. Die geskiedenis van liggaamlike opvoeding in die l~erskool in die Oranj~Vrystaat, p. 35. Ibid. I
1 0 7.
Alle pogings is in hierdie beginjare aangewend om die onderwys te bevorder en die belangstelling is in die toename in skole te bespeur. Teen Junie 1903 was daar op byna elke dorp 'n skool geopen. Hierbenewens was daar nog twee soorte lande= like skole,naamlik Wykskole (Ward Schools), waarvan die mini= mum bywoning 25 leerlinge was; en die Plaasskole (Farm Schools) wat minder leerlinge gehuisves het. In Junie 1903 was daar 11 Wykskole en 'n jaar later het die getalle tot 104 gestyg. In 1904 is 227 aansoeke vir nuwe skole op die platteland ont= vang 1 ). In Desember 1903 word die "Code of Regulations for Government Elementary Schools" gepubliseer. Hierdie Kode bring groter eenvormigheid in die werksaamhede van skole teweeg. In die leerplan van die "Infant Department" en in die "Classes above the Infant Department" word van "Physical Training" mel= 2 ding gemaak ). Dit blyk dat liggaamsoefeninge in alle klasse van die laerskool ingelsuit is. Volgens Coetzee 3 ) was die genoemde kursus waarskynlik meer vir dorpskole bedoel. Om in die behoefte van leerkragte te voorsien, word vakansiekursusse vir onderwysers wat nie oor kwalifikasie vir bepaalde vakke beskik nie, aangebied. Aan die begin van die periode was die provinsie ook afhanklik van leerkragte wat uit Engeland ingevoer is. Dit lei tot ontevredenheid, omdat dit as 'n middel tot verengelsing van die bevolking sou lei. Dit lei tot die ontstaan van skole vir Christelike Nasionale Onderwys (C.N.O.-skole) deur privaat or= Wat ten op= ganisasies sonder enige steun van die owerheid.
1) 2) 3)
Coetzee, F. op. cit., p. 35. Ibid.,p. 39-40. Ibid.,p. 40.
108.
sigte van liggaamsoefeninge in die skole gedoen is, is nie be= kend nie. Hierdie nadelige tweespalt in die onderwysstelsel word eers in 1905 met die passering van die Onderwysord6nnansie opgelos 1 ). In die Kode van Regulasies van 1905 en die van 1909 is die kursus van liggaamsoefeninge van 1903 in die leerplan behou. Hierdie kursus van 1903 is tot in 1920 behou toe dit met 'n nuwe in die hersiene Kode van Regulasies vervang is. Hierdie leerplan, asook die leerplan van 1929, was weer eens op die Sweedse stelsel van opvoedkundige liggaamsoefeninge gebaseer 2 ). Die Sweedse gimnastiek sou na die verskillende skole in die provinsie verbrei. Hierdie verbreiding het egter nie geheel en al na wense verloop nie, want in 1906 word die vak slegs in 'n paar dorpskole beoefen. So word melding gemaak van die Hoerskool vir Meisies 11 Eunice" in Bloemfontein waar Sweedse gimnastiek, swem en spele deurgaans bevorder is. In 1908 is 'n dame verantwoordelik vir spele en later 'n assistent-onderwyseres in orde-oefeninge, aan die Normaal= kollege aangeste1 3 ). In 1912 kom die Polytegniese Kollege in Bloemfontein tot stand wat behulpsaam sou wees met die opleiding van leerkragte in tegniese vakke. Van daardie jaar af het studente van die Normaalkollege klasse in gimnastiek aan die Polytegniese Kollege bygewoon. In 1912 word ook vakansie= Melding word kursusse van wye omvang in Bloemfontein gehou. gemaak van 64 leerkragte wat die kursus vir sang en "Drill" bygewoon het 4 J. In die daaropvolgende jare is daar nie kur= susse in liggaamsoefeninge georganiseer nie. 1)
2) 3) 4)
Coetzee, F. op. cit., p. 48. O.V.S.-Departement van Onderwys, 1929, p. 64. Kelder, op. cit., p. 121. Coetzee, F. op. cit., p. 59.
Verslag van die Direkteur,
109.
Vanaf 1919 het die Normaal- en die Polytegniese Kol= leges hulp van milit~re instrukteurs gekry om met die onderrig in die vak te help. Dit wil voorkom asof hierdie instrukteurs hulle opleiding in Engeland, heelwaarskynlik Aldershot, geniet het, want name soos sersant-majoor Burns, sersant Wilson-Taylor en sersant Walker word as Dril-instrukteurs genoem 1 ). Die naam van mnr. A.H. Britton wat sedert 1930 aan die ''St. Andrew School" te Bloemfontein onderwys gee, kom ook voor. In 1935 los hy vir sersant Walker, wat met verlof was, af. Mnr. Britton wat in 1929 na Suid-Afrika kom, het sy opleiding hoof= saaklik te Aldershot geniet waar hy deeglike kennis van die Sweedse gimnastiek opgedoen het. Blykbaar was van die dames= personeel ook uit Engeland afkomstig. Dames soos mej. Barnes tot 1918, en mej. Duncan vanaf 1919, was verantwoordelik vir die onderrig van "drill" aan studente. In 1928 is mej. Kohler vir die onderrig van "drill" en spele aangestel. 3.
1936-1968
Die kenmerkende vordering van die vak in hierdie pe= riode is ook in die provinsie te bespeur. Aan die begin van 1939 word mnr. A. van der Plaat en mev. I. Salmon as organi= seerders aangestel. Na hulle diens aanvaar het, het hierdie twee persone alles in hul vermoe gedoen om die vak in die pro= vinsie te bevorder. Omdat fasiliteite op daardie stadium nog gebrekkig was, het mnr. v.d. Plaat die aanle van grasperke as oefenterreine gepropageer 2 ). Om die leerkragte se kennis in die vak te verbeter, is benewens die opleiding aan die Normaalkollege ook aan vakansiekursusse gedink. Reeds in 1939 kon mnr. v.d. Plaat die gunstige ver= skynsel dat leerkragte belangstelling in die vak toon, opmerk 3 ).
1) 2)
3)
O.V.S.-Departement van Onderwys, Verslag van die Direkteur, 1919, p. 59. Van der Plaat, A. Uit die Oranje-Vrystaat. Liggaamsopvoed= in$ I:2,(Junie 1939)~ p. 48. Ibid.
1 10 •
Toestande het egter nie in 'n oogwink verbeter nie. As gevolg van die swak finansiele posisie van die provinsie meld mnr. v.d. Plaat in 1941 dat sekere kosbare maatreels nog agterwee gelaat moes word 1 ). In die toepassing van die vak rnoes daar ook van onop= geleide leerkragte gebruik gemaak word2 ). Wat die inhoud van die stof betref, is die leerplanne van die N.A.R.L.O. na hul verskyning as handleiding gebruik. In die ontwikkeling van die vak in hierdie provinsie het die verdedigingsmag ook 'n bydrae gelewer. Behalwe die gewone vakansiekursusse vir leerkragte wat deur instrukteurs van die Normaalkollege teen omstreeks 1945 nog aangebied is, het die Departement van Verdediging kampe vir uitgesoekte skoliere gereel. Hierdie seuns is geleer om liggaarnsoefeninge aan 'n peleton te gee en verskeie van hulle het dan op skool as demonstrateurs en as assistente van onderwysers opgetree. Die Departement van Verdediging het ook 'n bydrae gelewer deur toestelle na skole te stuur wat ook deur nie-kadette gebruik kon word 3 J. In 1950 berig mev. Salmon 4 ) dat vordering in die vak gemaak is. Daar was ook die moontlikheid van vordering in die toekoms veral wat die tydtoekenning en fasiliteite betref. In die vyftigerjare is mnr. J. van R. Furter en mej. E. Neethling as vakinspekteurs aangestel. Addisionele vakin= spekteurs is later toegevoeg. Die aanstelling van spesiale leerkragte vir vakonderwys in liggaamlike opvoeding, ook in
1) 2) 3)
4)
Van der Plaat, A. Liggaamsopvoeding in die O.V.S. Liggaarns= opvoeding I I I: 1', (April 1941), p. 11. Ibid. Id. Liggaamsopvoeding in die O.V.S. Verslag van die eerste Suid-Afrikaanse kongres vir liggaamlike opvoeding, 1945, p. 172. Salmon, I. Planne met betrekking tot die toekomstige ontwik= keling van liggaarnlike opvoeding in die O.V.S. Ver= slag van die tweede S.A. kongres vir liggaamlike op= voeding, 1950, p.E4. 111.
die
[email protected] skole, laat die ontwikkeling van die vak in die pro= vinsie gunstig vertoon. Onder leiding van die vakinspekteurs is leerplanne vir liggaamlike opvoeding uitgegee; hierdie leer= planne is in 1965 weer herdruk. Ten opsigte van die opleiding van leerkragte in die vak bestaan daar sedert 1939 'n eenjarige kursus aan die Bloem= fonteinse Onderwyskollege. In 1939 is mnr. A.H. Britton as dosent aan die inrigting aangestel. Later is mej. Anne-Lise Stolz aan die inrigting aangestel. Sy is te Ollerup onder Niels Bukh opgelei en was lid van die Deense gimnastiekspan wat in 1939 deur Suid-Afrika getoer het. In 1950 was die kur= susse wat in die vak gevolg kon word soos volg: 1 ) "1. Primary school teachers in training (1st year). 2. Primary school teachers in training (2nd year). 3. U.E.D. students (post-graduates). 4. Specialist students in nursery school teaching. 5. Specialist students in physical education". Die leerplanne van die O.V.S. Primere Onderwyssertifikaat en die Hoer
[email protected] Onderwyssertifikaat wat sedert 1960 gevolg is,dui daarop dat die vak reeds in die eerste en tweede jaar deur stu= dente wat 'n driejarige kursus volg, beoefen is 2 ). Volgens die 1968 leerplan kan studente ook in hul derde jaar vir die hoerskool opgelei word 3 ). Vanaf 1947 is 'n graadkursus in liggaamlike opvoeding aan die destydse Universiteitskollege van die Vrystaat ingestel. Hierdie kursus loop aanvanklik op die B.Ph.Ed.~graad uit. As eerste hoof van die nuwe departement is prof. I.R. van der Merwe aangestel. Prof. van der Merwe geniet oorsese studies vanaf 1938 tot 1940. In die tydperk studeer hy aan die
1)
2)
3)
Britton, A.H. Physical Education at the Faculty of Educa= tion, University of the O.F.S. Vjgor IV:1,(Desem= her 1959), p. 60. O.V.S.-Departement van Onderwys, Leerplan vir die opleiding van onderwysers·in liggaamlif
.. Atfademie voor Lichamelijke Opvoeding" in Amsterdam en in 1939 In sy studies woon hy die Lingiade Kongres in Stockholm by. aan die Akademie in Amsterdam maak hy kennis met die Sweedse gimnastiek as deel van die lesings wat hy bywoon. II.
BEM8EIING~VAN,DIE
A. 1.
SENTRAL-E-REGERING
Die Nasionale Adviserende Raad vir li&,aaamlike opvoeding
Ontstaan
Na die Eerste Wereldoorlog het 'n hernieude belang= stelling in die liggaamlike toestand van die mens dwarsoor die wereld ontstaan. Hierdeur kom die moderne strominge in lig= gaamlike opvoeding tot ontwikkeling. Die belangstelling het ook weldra 'n invloed op Suid-Afrika na die opspraakwekkende indeling van die Suid-Afrikaanse volk as 'n C3 nasie 1 ). Hierdie belangstelling tree in die helfte van die dertigerjare sterk na vore. In die opsig is Suid-Afrika veel dank ver= skuldig aan vakmanne wat van oorsee af ingevoer is en 'n groot= skeepse veldtog vir die vak op tou gesit het 2 ). Hierdie mense het belangrike stelsels van oorsee op dieselfde wyse waaraan hulle gewoond was, toegepas. Van 'n erkende en eenvormige stelsel was daar dus geen sprake nie. Die belangstelling van die Verenigde Koninkryk in die nasionale fisieke fiksheid en rekreasie met die wet van 1937 is, naas genoemde faktore, ook op die leiers van Suid-Afrika gere= flekteer. Die toenmalige minister van onderwys, sy edele J.H. Hofmeyer, het 'n komitee saamgestel om die status van liggaam= like opvoeding in die Verenigde Koninkryk te ondersoek en om aanbevelings vir verbetering te maak.
1) 2)
Van der Merwe, I.R. 'n Prinsipiele beskouing oor houdings= oefeninge, p. 1. Obholzer, A. 'n Eie stelsel vir Suid-Afrika~ ~igBaamsep= voeding I:1,(April 1939), p. 9.
113.
Op grond van voorafgaande is die Nasionale Skema vir liggaamlike opvoeding in 1937 in die lewe geroep toe die Kabi= net, in ooreenstemming met die algemene begeerte wat reeds orals in die land geopenbaar is, besluit het om ook sulke stappe te doen as wat reeds in die meeste beskaafde lande gedoen is 1 ). So ontstaan die Nasionale Adviserende Raad vir Liggaamlike Op= voeding onder voorsitterskap van professor M.C. Botha. Hierdie was dan die eerste wesentlike stap wat gedoen is om liggaamlike opvoeding in Suid-Afrika te koordineer en op hegte grondslag te plaas 2 ). 2.
Samestellins Die raad is soos volg saamgestel:
a. Die Sekretaris vir Onderwys (professor M.c. Botha) Voorsitter. b. Die Sekretaris van Volksgesondheid (dr. E.H. Cluver). c. Die Sekretaris vir Verdediging (mnr. A.H. Broeksma). d. Die Sekretaris van Volkswelsyn (mnr. G.A.C. Kuschke). e. Die Superintendent van Onderwys, Natal (mnr. F.D. Hugo) as verteenwoordiger van die Provinsiale Administrasie van Natal. f. Die Superintendent-Generaal van Onderwys, Kaapland. g. Die Direkteur van Onderwys, Transvaal (mnr. H.H.G. Kreft), as verteenwoordiger van die Provinsiale Administrasie van Trans= vaal. h. Die Direkteur van Onderwys, Oranje-Vrystaat (mnr. S.H. Pel= lissier) as verteenwoordiger van die Provinsiale Administrasie van die Oranje Vrystaat. i. Majoor Troskie Mare, D.S.O., L.P.R. as verteenwoordiger van die Verenigde Munisipale Uitvoerende Komitee van Suid-Afrika. j. Mnr. R. Honey, as verteenwoordiger van die Olimpiese en Britse Rykspele Assosiasie. k. 'n Onderwyseres in liggaamsopvoeding (Mej. E. Percival Hart). 1. 'n Deskundige in liggaamsopvoeding wat op daardie stadium nog aangestel moes word. 1) 2)
N.A.R.L.O., Die nasionale skema vir liggaarnsopvoeding. Lig= gaamso~voeding I:~, (Junie 1939),p. 16. ' Botha, J.F. Die N.A.R.L.O. Verslag van die eerste Sui~~Af= rikaanse kongres vir liggaamlike opvoeding, 1945, p.166. 1 14 •
Dit is duidelik, soos Botha 1 ) beweer, dat in die same= stelling van die Raad gepoog is om alle regerings- en ander departemente wat moontlik by liggaamlike opvoeding betrokke is, in die Raad verteenwoordig te kry. 3.
Werksaamhede
Die Raad het verskeie funksies gehad waarvan die belangrikste die opdrag om liggaamlike opvoeding in Suid-Afrika te koordineer en algemeen te bevorder 2 ). Samevattend was die werksaamhede die volgende: a. die opvoeding van die publiek en verspreiding van inligting in verband met liggaamlike opvoeding; b. die daarstelling van 'n eenvormige leerplan en 'n stelsel van liggaamlike opvoeding vir die land as geheel; c. navorsing in verband met liggaamlike opvoeding; d. steun aan munisipaliteite en ander inrigtings wat fasili= teite vir liggaamlike opvoeding oprlg en werksaamhede reel; e. steun aan die vrywillige klubbewegings in liggaamlike op= voeding; f. burodienste. In sy taak het die Raad daadwerklik opgetree. Om die saak van die Raad te propageer, word van die radio en pers gebruik gemaak. Reeds met die eerste vergadering wat in Mei 1938 gehou is, word gevoel dat die doeltreffendste wyse waarop sy doel bereik kon word, was om Niels Bukh van Denemarke te nooi om met twee spanne van sy studente na Suid-Afrika te kom en vertonings in die grater sentra te lewer 3 ).
1) 2) 3)
Botha, op. cit., p. 166. Ibid. N.A.R.L.O., Die nasionale skema vir liggaamsopvoeding. Liggaamsopvoeding I: 3, (September 1939), p. 8.
115 •
Hierdie toer, wat vanaf 24 Augustus tot 14 Oktober 1939 duur, het in sy doel geslaag. Die vak is nie net bevorder deur die vertonings nie, maar deur lesings en artikels in die blad 11 Liggaamsopvoeding" deur Niels Bukh self. Ook lewer mej. Anne-Lise Stolz, 'n lid van die span wat haar in Suid-Afrika gevestig het, 'n groot bydrae tot die ontwikkeling van die vak. Die besoek dra sy deel by tot die indirekte wyse van verbrei= ding van die Sweedse stelsel. In 1947 reel die N.A.R.L.O. 'n besoek van die Swit= serse gimnaste wat vanaf 15 September tot 20 Desember duur 1 ). Dat die besoek enigsins tot die verbreiding van die Sweedse stelsel sou hydra, is te betwyfel, want 11 Switserse gimnastiek het nog nooit 'n suiwer formele of militaristiese doel nage= · stree f n1e, . . . . u2) • 4.
Offisiele organe
Aan die begin van die bestaan van die N.A.R.L.O. het dit geen amptelike mondstuk gehad nie. Met 'n vergadering in Mei 1939 word besluit om gebruik te maak van die kwartaal= blad 11 Liggaamsopvoeding", toe deur die Universiteit van Stellen= bosch uitgegee, as amptelike mondstuk van die Raad 3 ). Vanaf September 1939 word die blad die offisiele orgaan van die N.A.R.L.O. en word toe uitgegee deur die Universiteit van Stel= lenbosch in samewerking met die N.A.R.L.O. en die Unie-Depar= tement van Volksgesondheid tot November 1945. In September 1947 word begin met die uitgawe van die kwartaalblad, met die kragtige Latynse titel 11 Vigor" deur die N.A.R.L.O. (Unie-onderwysdepartement) in samewerking met die Hierdie kwartaalblaaie Departement van Gesondheid (Unie). 1) 2) 3)
N.A.R.L.O. Toer van die Switserse gimnaste. Amptelike pro= gram, p. 5-8. Ibid., p. 3. Op't Hof, M. Brief van die N.A.R.L.O.''-LiggaamsoEvoeding I:3, (September 1939), p. 3. ,.
1 16 •
het 'n groot bydrae op die vakgebied in Suid-Afrika gelewer. Of hierdie blaaie enigsins tot die verbreiding van die Sweedse gimnastiek bygedra het, kan nie sondermeer aanvaar word nie. Wel kan genoem word dat artikels wat enige verband met die Sweedse stelsel hou, eerder 'n bekendstelling daarvan is. Behalwe genoemde kwartaalblaaie wat uitgegee is, is sedert September 1942 tot September 1947 die halfjaarlikse vak= blad 11 Volkskragte" uitgegee. Onder redaksie van drr. B.M. Clark, E.H. Cluver en E. Jokl is die blad gewy aan die publi= kasie van vakliteratuur, oorspronklik of andersins, wat kon dien tot verbetering van die volk se gesondheid, werkkrag en lewensgeluk. 5.
Die samestelling van eenvormig7 leeFplanne
Van die vele funksies wat die N.A.R.L.O. gehad het, is die samestelling van eenvormige leerplanne wat hierdie studie betref die belangrikste. a.
Junior Boek
Hierdie werk wat reeds in 1941 verskyn, is saamgestel om by die emosionele en fisieke vermoe van seuns en dogters tot tien jaar aan te pas. Hierdie werk was geslaagd en moes in 1950 herdruk word. b.
Senior Boek I
Hierdie werk verskyn in 1943 en is saamgestel vir Hierin word formele gimnastiek seuns bo tien jaar en mans. wat alle vorms van vormgewende- of houdingsoefeninge insluit, behandel. Ook die meer kunsmatige behendigheidsoefeninge, soos toestelgimnastiek en tuimeloefeninge, word uitvoerig be= handel. c.
Senior Boek II
Omdat die program van liggaamlike opvoeding so 'n wye veld dek, is hierdie werk wat in 1947 verskyn,hoofsaaklik aan
11 7.
die rekreatiewe sy van die program gewy. d.
Senior Boek III
Hierdie werk verskyn in 1952 toe die N.A.R.L.O. reeds afgeskaf is. Die werk is die eweknie van Senior Boek I en II, in die geval vir meisies bo tien jaar en vroue. e.
Leerplan,viF~~iR$a~like,~pyG~din~. v~r.N~r~aal·.
en Oplei=
din&skolle&es Om eenvormigheid by die opleiding van onderwysers te verseker, gee die N.A.R.L.O. in 1941 'n ongepubliseerde leer= plan in die verband uit. f.
Terme in verband met Liggaamlike Opvoeding
Omdat Suid-Afrika vir 'n lang tyd nie oor 'n een= vormige stelsel beskik het nie, het daar ook nie 'n definitiewe terminologie vir die verskillende afdelings van die vak bestaan nie. Om dit te oorbru~word so 'n w~rk in 1940 gepubliseer.
6.
Die leerp:ankomitee
Om die funksies te verrig, is verskeie onderkomitees deur die N.A.R.L.O. saamgestel. Hieronder was die leerplan= komitee wat genoemde eenvormige leerplanne moes saamstel. Die komitee het soos volg daaruit gesien: Mnr. E. Flemming, Voorsitter (Pretoriase Tegniese Kollege) Maj. D. Craven (Departement van Verdediging) Maj. M. Dixon (Transvaalse Onderwysdepartement) Mnr. Claude Smit (Departement van Unie-onderwys) Mnr. A. v.d. Plaat (Vrystaat~ Departernent van Onderwys) Luit. E. Braham (Natalse Departement van Onderwys) Mnr. H. Taylor (Kaaplandse Departernent van Onderwys) Mej. M. Logeman (Kaaplandse Departernent van Onderwys) Maj. (Mej.) E. Percival Hart (Tranvaalse Onderwysdepartement) Mev. J. Rademeyer.
118 •
Later is die volgende lede gekoopteer: Mev. D. Smit Mev. A. v.d. Plaat Mev. V.D. Lounsbury Mev. D. Flemming Luit. (Mej.) M. Barret. Daarbenewens het die komitee gebruik gemaak van die deskundige dienste van mnr. A.H. Britton, kapt. G. Barber, mnr. J.F. Botha, mnr. K.A. Schrecker, mnr. A.P. Rutgers, mej. P. Carden, mej. Anne-Lise Stolz, mev. G.E.A. Postma, mev. E. Jokl en baie ander persone wat geraadpleeg is oor verskillende aspekte van die leerplan. Dit is interessant dat feitlik alle lede van die komitee op die een of ander stadium met die Sweedse gimnastiek kennis gemaak het, want hulle het of van oorsee na Suid-Afrika gekom of oorsese studies geniet. Weens omstandighede, waaron= der drukke werksaamhede elders, kon alle lede nie deurentyd hulle deskundige dienste lewer nie. Dit is van pas om in die samestelling van die werke die name van prof. Claude Smit en mev. Denna Smit te noem, vanwee hulle belangrike bydrae. Hulle het ~n groot aantal hoofstukke vir die verskillende leer= planne opgestel en baie daarvan beskryf. B.
Die ontwikkeling sedert 1951 Om verskeie redes 1 ) het Sy Edele die Minister van Onderwys, Kuns en Wetenskap in 1951 besluit om die rade, waar= onder die N.A.R.L.O., af te skaf en een Sentrale Raad saam te Die Raad sou bekend staan as die Nasionale Adviserende stel. Raad vir Opvoeding Buite Skoolverband (N.A.R.O.B.S.). Met die oog op die veelsydigheid van die bedrywighede, sou die Raad bygestaan word deur vier permanente onderkomitees waaronder Die Nasionale Komitee vir Liggaamlike Opvoeding en Ontspanning. Hierdie komitee sou die N.A.R.O.B.S. behulpsaam wees met al die pligte op die gebied van liggaamlike opvoeding en ontspan= ning wat voorheen deur die N.A.R.L.O. behartig is.
1)
Departement van Onderwys, Kuns en Wetenskap, Reorganisasie van sekere dienste. Vi~~~ IV:3, (Junie 1951), p. 5.
119 •
Hierdie herorganisasie bring sekere veranderinge mee. So word die kwartaalblad "Vigor" vanaf Junie 1951 deur die Departement van Onderwys, Kuns en Wetenskap in samewerking met die Departement van Gesondheid (Unie) uitgegee. In 1966 kom die Departement van Sport en Ontspanning tot stand en vanaf 1 Januarie 1967 sou,Vigor"die nuwe Departement se ver= antwoordelikheid wees. Die laaste uitgawe van die blad ver= skyn ~n Desember 1966 aangesien die nuwe Departement besluit het om nie ~n plaasvervanger vir 11 Vigor" op daardie stadium uit te gee nie. 1.
Ui tgawes deur, die De~~T.t'ep:'e!lt, V$1Jl: fJP..'?:7J'!lYS)., Kul'l?;:<~t\.JV'7tensk;:t,P
As gevolg van die feit dat gedagtes met verloop van tyd wysig, het die Departement van Onderwys, Kuns en Wetenskap 'n verteenwoordigende leerplankomitee aangestel om deeglik ondersoek in te stel na die beste vorm waarin nuwe werke aan= gebied kon word. Dit loop daarop uit dat twee afsonderlike werke in die plek van Junior Boek uitgegee is. In 1958 ver= skyn uLiggaamlike Opvoeding vir Meisies van Standerd II tot V" en in 1960 .,Liggaamlike Opvoeding vir Seuns van Standerd II tot V". 2.
Uitgawes deur die Departement van Kultuursake
Na die herorganisasie van die Departement van Onder= wys, Kuns en Wetenskap verskyn twee werke in 1968 onder die Departement van Kultuursake. Die .,H:andboek vir Liggaamlike Opvoeding" (Gimnastiek vir seuns en mans) wat 'n hersiene uit= galve is van die oorspronklike Senior Boek I en die 11 Terminologie vir Liggaamlike Opvoeding" wat geheel en al op gimnastiek toe= gespits is. 3.
Die leerplankomitee
Onder die name wat in die komitees dien, is daar nog die van mense wat oorsese opleiding geniet het, hoewel verskeie vakmanne wat in Suid-Afrika opgelei is, ook hul deel hydra.
120.
III.
DIE SUID-AFRIKAANSE WEERMAG
Die Suid-Afrikaanse Staande~ en Burgermageenhede het ingevolge wetgewing wat in 1912 ingedien is, tot stand gekom 1 ). Militere opleiding voor, gedurende en onrniddellik na die Eerste Wereldoorlog was van so 'n aard dat dit aanvanklik onnodig geag is om afsonderlike aandag aan die liggaamlike opleiding van die soldaat te gee 2 ). Die oefeninge wat uit intensiewe dril= werk - berede of op die grond - verkry is, was voldoende vir die fisieke welvaart van die soldaat. Loubser 3 ) vind dat daar by die opleidingsdepots van die Suid-Afrikaanse Berede Regiment (rrS.A. Mounted Rifles") en die Suid-Afrikaanse Veldartillerie ook niks tussen die jare 1919-1923 omtrent liggaamlike opvoeding gedoen is nie. Die eerste spore van georganiseerde liggaamlike op= leiding word by die SuidpAfrikaanse MilitBre skool te Roberts= hoogte aangetref. In September en Oktober 1922 word 'n kursus vir liggaarnlike opleiding en ontspanning, No. 7G, onder leiding van J.L. Higgin-Botham, ?n vroeere imperiale adjudant~offisier, gereel. Reeds met hierdie eerste kursus neem die Sweedse girnnastiek sy intrede in die Weermag se program vir liggaamlike opleiding. In die daaropvolgende jaar gaan die verbreiding van die Sweedse gimnastiek voort, toe vroeg in 1923 'n algernene kwalifiserende instrukteurskursus aan die Militere Skool onder leiding van sersant-majoor J.L. Higgin-Botham aangebied is 4 ). Dit blyk dat in die verbreiding van die Sweedse stel= sel dit Engeland is wat die beherende rol speel, want in 1923 word rnajoor T.H. Wand-Tetley van die Britse Leer na die Militere skool gesekondeer. Onder sy leiding word twee "long Physical 1)
2)
3) 4)
Loubser, T.J. Die plek van liggaarnlike opvoeding in rnili= tere opleiding, p. 95. Suid-Afrikaanse Weerrnagargiefbronne. Loubser, op. cit., p. 95. Ibid., p. 95-6.
121.
and Recreational Training Ceurses 111 ) aan die einde van 1923 en begin van 1924, by die Militere skool aangebied. Na die tweede kursus is majoor Wand-Tetley terug na Engeland, dog hy laat opgeleide instrukteurs agter wat sy werk kon voortsit. In die periode hierna tot 1932 is min ten opsigte van liggaamlike opleiding gedoen. 'n Oplewing volg toe daar in 1932 twee instrukteurs, van die S.A.-Artillerie, korporaals Schmidt en Carelson benoem word om 'n krusus van nege maande by die Opleidingsdepot van die Suid-Afrikaanse Polisie (S.A.P.) te deurloop. Sedert 1927 het sersant P.L. Grobbelaar, wat oor= sese studie te Aldershot geniet het, instrukteurskursusse op 'n wetenskaplike grondslag aan die Opleidingsdepot van die S.A.P. geree"12) . In 1933 word die Spesiale Diensbataljon (S.D.B.) in die lewe geroep om werk te verskaf aan jong mans wat weens omstandig= hede van daardie tyd finansieel swaar getref is. Onder leiding van instrukteurs Schmidt en Carelson en nog ses instrukteurs wat in 1934 aan die Opleidingsdepot van die S.A.P. kwalifiseer, lewer die S.D.B. vanaf 1934 tot die begin van die Tweede Wereld= oorlog massavertonings in verskeie plekke in die land. In 1935 is die Pioniersbataljon in Bloemfontein in die lewe geroep, met 'n spesiale instrukteur vir liggaamlike opvoeding, sodat die vak in albei die bataljons op gelyke voet geplaas is. Die kroon op die werk wat deur hierdie beweging gedoen is, is met die Britse Rykskou in 1936 geplaas toe 'n indrukwekkende verto= ning deur hierdie bataljons gelewer is 3 ). Hierdie prestasies het blykbaar die owerhede geinspi= reer om die nodige aandag aan liggaamlike opleiding te gee. Om die vak met moderne ontwikkelings te laat tred hou, word in= strukteurs vir oorsese opleiding afgesonder, terwyl ook van 1) 2) 3)
Suid-Afrikaanse Weermagargiefbronne. Loubser, op. cit., p. 97. Ibid.,p. 97-8.
122.
buitelandse instrukteurs gebruik gemaak is. So word sersant J.A. Wallis,S.A.I.K. in 1935 aangewys om 'n kursus aan die "Army School of Physical Training" te Aldershot te volg. In 1937 volg luitenant D.S. Pretorius 'n uitgebreide kursus te Aldershot, gevolg deur verdere opleiding op die vasteland, asook aan die "Loughborough College" in Engeland. In 1938 is majoor F.F.S. Barlow en sersant-majoor G. Barber van die "British Physical Training Corps" na die Unie Verdedigingsmag gesekondeer. Onder leiding van majoor Barlow en sersant-majoor Barber met die hulp van luitenant Pretorius en sersant Wallis, is die liggaamlike opleidingstak van die S.A. Militere kollege in 1939 gestig, wat as permanente opleidingsentrum van instruk= teurs sou dien 1 ). Majoor Barlow is in 1940 terug na Engeland, terwyl sersant-majoor Barber die Staande Mag na die Tweede Wereldoorlog as kaptein verlaat het. Teen die einde van 1937 is 'n Direkteur van Liggaam= like opvoeding in die leer, dr. D.H. Craven, agerende as kaptein aangestel. Dr. Craven het die eerste Assistent-instrukteurs= kursus in 1938 onder majoor Barlow deurloop en is daarna vir 'n studiereis oorsee. In September 1939 het hy sy nuwe pos aan= vaar. Hierdie pos het gedurende die Tweede Wereldoorlog ver= 2 dwyn ). Gedurende sy studie oorsee, besoek dr. Craven Duits= land, Praag, Lund en Aldershot. In 1939 woon hy die Lingiade kongres te Stockholm by en volg ook twee kort kursusse onder Thulin. Omstreeks 1945 is majoor D.S. Pretorius na Brittanje, waar hy onder andere ook besoek'gebring het aan remedierende rehabilitasiesentrums van die Britse leer, lugmag en Departement van Gesondheid 3 ). Hierna is dit eers in 1961 dat 1 n persoon van die Weermag vir oorsese opleiding gestuur is, toe sersant A. van Driel 'n gevorderde instrukteurskursus van ongeveer drie 1) 2) 3)
Suid-Afrikaanse Weermagargiefbronne. Loubser, op. cit., p. 99. Ibid.,p. 102.
123.
maande te Aldershot bygewoon het 1 ), Op hierdie stadium toon die Sweedse gimnastiek egter nie meer tekens van verbreiding nie. In later jare word vakmanne wat aan Suid-Afrikaanse Universiteite opgelei is tot die personeel toegevoeg, soos blyk uit die aanstellings van kolonel P. Goosen en majoor G.J. Geyer. Hierdie twee persone, wat onderskeidelik aan die Universiteit van die Vrystaat en die Universiteit van Pretoria opgelei is, speel 'n belangrike rol in die beheer van die vak in die Weer= mag. Die fisieke het in die militere wese gedurende en na die Tweede Wereldoorlog nog altyd vn belangrike plek ingeneem. Die tak Liggaamlike Opleiding in Pretoria aan die Militere Kollege hou hom besig met verskillende opleidingskursusse vir instrukteurs, terwyl rekrute in hul program deeglike liggaam= like opleiding geniet. Omdat liggaamlike opleiding in die Weermag 'n wye veld dek, is daar periodiek verskillende reekse tabelle of oefenprogramme vir die verskillende kursusse opge= stel. In 1966 verskyn die Handleiding vir Gevegsliggaamlike Opleiding. Hierdie uitgebreide en omvattende werk, wat deur militere outoriteite op die vakgebied saamgestel is, sluit oefenprogramme vir die verskillende kursusse in en is tans nog in gebruik. Onder die vleuels van die Weermag het ook die Kadet= organisasie, die Liggaamlike Opleidingsbataljon, die Vrouehulp= ' verdedigingskorps en Sisteme vir Fisiese Rehabilitasie, wat met liggaamlike opleiding gemoeid was, geressorteer 2 ).
1) 2)
Loubser, op. cit.~ p. 109. Ibid.,p. 99-102.
124.
IV.
DIE SUID-AFRIKAANSE PQLISIEMAG
In die opleiding van die rekruut aan die S.A.P.-kol= lege in Pretoria het die liggaamlike aspek nog altyd 'n belang= rike plek in die opleidingsprogram geniet. Dit blyk ook uit die werk wat sersant P.L. Grobbelaar vanaf 1927 gedoen het toe hy instrukteurskursusse aan die Opleidingsdepot van die S.A.P. op wetenskaplike grondslag gere~l het 1 J. Ook by die S.A.P. het die verbreiding van die Sweed= se gimnastiek, veral via Engeland, geskied, want sersant Grob= belaar het oorsese studie in liggaamlike opvoeding te Aldershot geniet. As gevolg hiervan het hy dan ook as "Aldershot" Grobbelaar onder sy makkers bekend gestaan. Om op hoogte met ontwikkelings in die veld van lig= gaamlike opleiding te bly en omdat die belangrikheid van die fisieke geskiktheid van die polisieman deur die owerhede ter= dee besef is, is instrukteurs periodiek na Engeland gestuur om kursusse te Aldershot te deurloop. So besoek sersant W. Wel= gemoed en sersant C. Scheepers Engeland in die laat veertiger= jare om instrukteurskursusse aan Aldershot te volg. Die bydrae wat die S.A.P. in die verlede tot die ont= wikkeling van liggaamlike opvoeding in Suid-Afrika gelewer het, word vandag nog gehandhaaf. Om aan die rekruut die opleiding te gee om die taak waartoe hy geroepe is op die mees geskikte manier uit te voer, geniet hy ook ~n omvattende akademiese op= leiding. As gevolg hiervan het die periodetoekenning vir liggaamlike opleiding in die afgelope 6 tot 7 jaar afgeneem. Ten spyte hiervan geniet die vak nog deeglike aandag, deurdat ses periodes van 40 minute elk per week aan die liggaamlike opleiding van die rekruut gewy word.
1)
Loubser, op. cit., p. 97.
1 2 5.
Benewens die liggaamlike opleidingsprogram waarin elke rekruut deel, word daar ook vir 'n verskeidenheid na-uurse sportsoorte voorsiening gemaak. Uit hierdie-verskeidenheid sportsoorte maak die rekruut in keuse waarin hy deeglike af= rigting geniet. Die liggaamlike opleiding in die S.A.P. is geed ge= organiseer.
Kolonel Alwyn Burger beklee die verantwoordelike
pes van sportoffisier. By die opleidingsdepot werk meer as 20 instrukteurs in liggaamlike opleiding onder die bekwame lei= ding van luitenant W.K. Schuld.
126o
HOOFSTUK VII DIE INVLOED VAN DIE SWEEDSE STELSEL OP DIE ONTWIKKELING VAN LIGGAAMLIKE OPVOEDING IN SUID-AFRIKA Die Sweedse stelsel het wel sy weg na Suid-Afrika gevind. Die feit dat dit gebeur het, dui onmiddellik daarop dat hierdie stelsel invloed op die vak alhier sou openbaar. Dit kan dus verwag word dat die stelsel op verskeie maniere die vak in genoemde instansies sou beinvloed het. I.
DIE ONDERWYSDEPARTEMENTE
Onderwysdepartemente staan in beheer van die opleiding van leerkragte aan Onderwyskolleges. Daar sal dus noodwendig onderlinge aanpassings gemaak moet word t.o.v. die werk wat in skole en kolleges gedoen word. A. 1.
Kaapprovinsie
Publieke skole a.
1652-1900
Die invloed van die Sweedse gimnastiek dateer vanaf 1892. Muir doen alles in sy vermoe om dit aan te moedig. Alhoewel dit dan in 1893 reeds in ses dorpe se skole beoefen is, betreur die groot meerderheid inspekteurs dit dat slegs 1 n paar skole die noodsaaklike vak in die skoolprogram ingevoer het. Waar dit wel beoefen is, het dit goeie resultate gelewer. Vanaf 1894 tot 1900 is daar wel vordering in die vak gemaak soos blyk uit die getalle: 1 ) 17,508 leerlinge 252 skole 1894 1895 320 skole 21,390 leerlinge 'n Vermeerdering van 68 skole en 3,882 leerlinge in een jaar. Tog was Muir nie tevrede nie, want in 1898 is dit slegs 'n derde van die leerlinge wat onderrig in die vak geniet. '
1)
~-
'
~
Kelder, op. cit., p. 116. 127.
b.
1900 .. 1936
In die skole waar liggaamsoefeninge wel beoefen is, is van die Sweedse gimnastiek gebruik gemaak. Dit word tel= kens in jaarverslae genoem. In 1911 "Physical drill forms part of the regular curriculum of the great majority of our schools" 1 ). In 1914 word weer aanbeveel dat die Engelse leer= plan gevolg moet word. In 1915 "The Swedish system is usually 2 followed .•• " ). In 1916 11 Vrije en orde Oe£eningen worden in feitlik alle Scholen onderwezenn 3 J. Telkens word op die invloed wat die oefeninge op die karakter en dissipline van die kind het, gewys: "The training given reacts beneficially on the discipline of the school, while the advantage to the individual pupil is great, .•• " 4 ). Die invloed van die stelsel was groter op die lig= gaamsoefeninge van die dogter as die van die seun. In 1909 beweer Muir dat dit die sterk seun is wat te veel sport kry, terwyl die swakkeres, wat dit die meeste nodig het, geen lig= gaamsoefeninge kry nie. Hy spreek die wens uit dat Hoerskool= seuns ook liggaamsoefeninge moes doen 5 ). Wat die liggaams= oefeninge van die meisie betref, was daar in 1909 reeds 9 of 10 skole waar dames gimnastiek gegee het, in 1913 was daar 18 en in 1915 in meeste van die groot meisieskole. Daarom dat Muir in 1913 beweer "··· it is gratifying to observe the steady dimi= nution in the number of schools without provision for such training" 6 ).
1) 2)
3) 4) 5) 6)
Kaapse Onderwysdepartement, Verslag van die S.G.O., 1911, p.14. Verslag van die S.G.O., 1915, p. 5 . Id. Verslag van die S.G.O., 1916, p. 7 • Id. Verslag van die S.G.O., 1911 ' p. 14. Id. Kelder, op. cit., p. 116. Kaapse Onderwysdepartement, Verslag van die S.G.O., 1913, p. 1 5 .
128.
Die invloed blyk ook uit die toename deur die volgende: syfers van skole en leerl~ge wat in die vak gedeel het: 1909 1910 To en arne 1911 Toename 1912 Toename 1913 Toe name 1914 Toe name 1915 To en arne 1916 Toe name 1917 To en arne
Skole 2,855 3,107 252 3,262 155 3,336 74 3,618 282 3,634 16 4,097 463 4' 143 46 4,228 85
Leerlinge 126,971 135,331 8,360 142,930 7,599 149,847 6,917 158,096 8,249 178,978 20,882 200,964 21,968 206,053 5,089 207 ,45'4 1 '40 1
Daar is 'n toename in die getalle van skole en leer= linge wat in die vak gedeel het. In die 21 jaar vanaf 1894 tot 1915 is die toename 3,843 skole en 183,456 leerlinge. In 1901 geniet 47% van die leerlinge in die provinsie liggaamsoefeninge, terwyl dit in 1911 heelwat meer as die helfte was 1 ) Vir die res van die periode duur die toestand dat dogters grater belang by die vak het, voort. In Hoe~skole het die seuns hoofsaaklik aktiwiteite van die kadetbeweging geniet. In enkele gevalle het instrukteurs die Sweedse gimnas= tiek ook in Hoerskole toegepas.
1)
Kelder, op. cit., p. 116.
129.
c.
1936-1968
In hierdie periode verskyn die leerplanne van die N.A.R.L.O. en latere werke deur die Departement van Onderwys, Kuns en Wetenskap. Hierdie werke speel 'n belangrike rol in die toepassing van die vak in die Onderwysdepartemente van die vier provinsies. Hierdie werke word in die afdeling oor die bemoeiing van die Sentrale Regering bespreek. Die leerplan van die "Board of Education" van 1933 speel nog 'n belangrike rol aan die begin van hierdie periede, Tot omstreeks 1943 is dit nog algemeen in gebruik. Die leer= planne van die N.A.R.L.O. is geleidelik ingevoer en wat die seuns se liggaamlike opvoeding betref, is teen 1944 hoofsaak= lik daarvolgens gewerk. Hierdie werke was te omvattend, maar dit is as handboeke beskou waaruit die oefenstof geput moes word. In die
[email protected] afdeling sou die twee werke van die Departement van Onderwys, Kuns en Wetenskap 'n rol in die toe= passing van die vak speel. In die omvattende en ryklik geillustreerde werk van J.J. Schoombee en C.A. Victor uLiggaamlike Opvoeding op skool vir seuns" word die skoolleerplan gedek. Klem word gele op die ewewigtige ontwikkeling van die liggaam en beklemtoon deurgaans dat die goeie houding ontwikkel en in die werking gehou behoort te word 1 ). Dit herinner aan die Sweedse idee van die harmoniese ontwikkeling van die liggaam. Die oefeninge wat hiervoor gebruik word, verskil geheel en al van die Sweedse formele oefeninge vir elke deel van die liggaam afsonderlik. Die raamwerk van die les sien soos volg daaruit: 2 )
1)
2)
Schoombee, J.J. en Victor, C.A. skool vir seuns, p. 4. Ibid. , p. 8.
Liggaamlike opvoeding op
130.
Laerskool Afdeling A (helfte van die lestyd) Oefeninge en bedrywighede met die klem op: 1. 2. 3. 4. 5. 6.
Inleidingsbedrywighede Arm-skouergordel Nek-kop en boonste romp Heup en onderste romp Voet~been
Sydelingse romp
Afdeling B (helfte van die lestyd) Algemene en groepbedrywighede en spele. Die raamwerk vir die hoerskool is dieselfde met die uitsondering dat onder Afdeling.A ~trawwer oefeninge, waar van sterker statiese posisies gebruik gemaak word, of van hef= borne of van die liggaamsgewig of vhn 'n ander gewig nog byge= voeg word. Opmerklik is dat 'n groot deel van die tyd aan Afdeling A bestee word. Spesiale' aandag word aan oefenstof vir die vcilgende soorte oefeninge gegee: vryoefeninge, maat= oefeninge en hysoefeninge. Omdat die leerplan van die N.A.R.L.O. vir dogters in 'n later stadium verskyn, sou die Engelse leerplan van 1933 vir dogters langer in gebruik hly. Die Sweedse gimnas= tiek sou moontlik langer invloed uitoefen. Mej. R. McCormick het vanaf 1951 tot 1953 die Sweedse gimnastiek aan die St. Cyprian's School in Kaapstad toegepas. 2.
Onderwysersopleiding
a.
1652-1900
Sedert 1892 het die Sweedse gimnastiek groot invloed op onderwysopleidng gehad. In die vakansiekursusse word uit= sluitlik daarvan gebruik gemaak. Die kursus van 1893 word deur 92 leerkragte bygewoon, waarvan 52 slaag 1 ). Die geldelike ondersteuning wat van 1882 gereken moes word as 'n maksimum 1)
Kelder, op. cit., p. 116. 131.
jaarlikse toelae van die Regering ter aanvu11ing van salarisse van onderwysers in spesia1e vakke, was in 1893 onder Muir se bewind 2/6 per leerling 1 ). Indien dit van toepassing was op liggaamsoefeninge sou dit bydra om die leerklragte in die beoefening van die vak te inspireer. b.
1900-1936
Die vakansiekursusse wat tot 1908 aangebied is, was steeds op die Sweedse stelsel gebaseer. Leerkragte wat van oorsee af ingevoer is, veral van Engeland, sou 'n deeglike kennis van die stelsel gehad het, want die opleiding vir dames in die vak was in daardie land uitsluitlik op die Sweedse stelsel gebaseer. Die leerplan wat aan die Kaapstadse Opleidingskollege vir dames gevolg is, sluit die volgende in: 2 ) "Hygiene Educational Gymnastics Remedial Gymnastics Games Swimming Dancing Theory and Practice of Teaching". Onder die afdeling gimnastiek speel die Sweedse gimnastiek 'n groot rol, want mej. Black gebruik dit as basis van haar musi= kale werk. Mej. Black erken onomwonde haar aanhang aan die Sweedse stelsel vanwee die dissiplinere waarde wat dit inhou. Die afdeling korrektiewe gimnastiek dui daarop dat die Sweedse gimnastiek ook daar sy invloed laat geld het. Enkele getalle van studente wat hulle vir die Departe= mentele professionele eksamens van die vak ingeskryf het, is soos volg: 1923 (7), 1924 (4), 1925 (6) eerstejaars en (3) tweede= jaars 1) Kelder, op. cit., p. 115. 2) Black, M.C. The training of Physical Education teachers. Report of the first South African congress of phy= sical education, 1945, p. 123.
132,
1926 (3) eerstejaars en (5) tweedejaars 1929 (14).
1927
(2~
1928
(4~
In die eenjarige kursus wat in 1931 ingestel is, sou die spesialisering in heilgimnastiek grootliks uit die werk van Sweedse oorsprong put. c.
1936-1968
In die leerplan vir die eenjarige kursus wat aan die Kaapstadse Onderwyskollege vanaf 1936 gevolg kon word, kom die volgende afdelings voor: 1 ) ·Gimnastiek Teorie van Opvoedkundige Gimnastiek Teorie en praktiese werk van Remediele Gimnastiek Musikale "drill". Die kursus wat vir die eerste keer in 1936 vir die opleiding van mans voorsiening maak en aan die Paarlse Oplei= dingskollege ingestel is, maak onder die afdeling Teorie voor= siening vir die geskiedenis van die vak, terwyl gimnastiek in die praktiese werk beoefen is 2 l. .. Pr1mere ' " Kursus 3 ) en d"1e . 1 eerp 1 an van d"1e Hoer I n d 1e Diplomakursus vir dames wat in 1950 verskyn, kom praktiese gim= nastiek, opvoedkundige en remediele gimnastiek en musikale "drill" voor. In die leerplan van dieselfde jaar vir mans word praktiese-, opvoedkundige- en remediele gimnastiek, vir die Hoer PrimSre 4 l en Diplomakursus 5 l genoem.
1)
Black, M.C. op. cit., p. 125.
2)
Smith, D.P. J.
~)
'n Histories -kri tiese ondersoek na: die oplei=
dirig van onderwysers, p. 87, Cape of Good Hope, Department of public education. op. cit. p. 49-50.
4) 5)
Ibid., p. 47. Ibid., p. 54-5.
133.
PrimSre Onderwysdiploma vir dames van 1968 word verdeel in: 1•
Teorie. 2~ Metodiek. 3. Praktiese werk. 4. Oefenonderwys. In die praktiese werk word gimnastiek deurlopend in die drie jaar aangebied 1 ). In dieselfde jaar verskyn ook die leerplan vir mans vir die Prim&re Onderwysdiploma. In die praktiese liggaamlike opvoeding van die eerstejaarskursus word die volgende oefeninge genoem: 2 ) Inleidende bedrywighede; vry oefeninge met en sonder apparaat; maat- en klasbedrywighede; oefeninge op apparaat; gesteunde spronge; tuimelvaardighede; vaardighede op die balk, beuelperd, brug, rekstang en ringe; oefeninge aan die muurrekke; oefeninge met medfsyneballe; oefeninge op en met langbanke; vloeroefeninge, asook sport- en spelvaardighede en ~bedrywighede. Die praktiese liggaamlike opvoeding in die derde jaar is 'n voortsetting van 'n versigtig vooruitbeplande skema en 'n progressiewe toepassing van alle afdelings wat aan die begin van die eerste jaar genoem word. Mej. M.C. Black het die Sweedse gimnastiek nog tot in 1948 aan die Kaapstadse Opleidingskollege toegepas. Dit wil voorkom asof haar invloed nog tot in die vyftige~jare gestrek het, want in die leerplan van 1950 word nog melding gemaak van "Musical Drill" as deel van die opleiding van damestudente Aan die Opleidingskollege van Grahamstad is dit mej. I. Winton wat in hierdie periode nog haar werk op Ling se stel= sel baseer. In die latere jare is dit veral die "Movement Training' gebaseer op Laban se idees wat 'n groot rol in die opleiding
1)
2)
Kaapse Onderwysdepartement, Sillabus vir die Prim&re Onder= wysdiploma in liggaamlike opvoeding (vroue) , 1968, p.7. Id. Sillabus vir die PrimSre Onderwysdiploma in liggaamlike opvoeding (mans), 1968, p. 2. 134.
van dames speel. Mejj. J.M. Dugmore en R. McCormick dosente ' aan die Kaapstadse Opleidingskollege~maak veral daarvan gebruik. Korrektiewe gimnastiek vind 'n plek in die opleiding van mans sowel as van dames en in die verband behoort gekonstru= eerde oefeninge van Sweedse oorsprong 'n rol te speel. Appa= raat van Sweedse oorsprong word gebruik om oefeninge wat in die opleidingsprogram voorkom, uit te voer. Uit die leerplanne van die sertifikaatkursus, die di= plomakursus en die B.Ed.Phys.-graad 1 ), asook die kursus van 1968 wat vir graaddoeleindes 2 )aan die Universiteit van Stellenbosch gevolg kon word, is die invloed van die Sweedse stelsel moeilik bepaalbaar. Dr. J. W. Postma verklaar dat by die kursus 11 Rig= tinge· in die liggaamlike opvoeding", in die tweede jaar, prak= tiese lesse gegee word in die Sweedse- en Deense gimnastiek. Hierdie rigtinge word teenoor mekaar gestel 3 ). Ook mnr. J.C. Kelder het Sweedse girnnastiek as deel van die klasse in 11 Rigtings in liggaamlike opvoeding" gegee - teoreties en prakties. Prof. D.H. Craven het nooit die Sweedse girnnastiek toegepas nie. Net soos in die geval van die Universiteit van Stellen= bosch is die invloed van die Sweedse stelsel nie uit die leer= planne van die Diplomakursus 4 ) en later die graadkursus van 1968~) wat aan die Universiteit van Grahamstad gevolg kon word, duidelik nie.
1) 2) 3) 4) S)
Smith, D.P.J. 'n Histories-kritiese ondersoek na die oplei= ding van onderwysers, p. 88-90. Universiteit van Stellenbosch, Jaarboek, 1968, p.4j1-~2. In koriespondensie met dr. J.W. Postma. Locke, op. cit., p. 54. Universiteit van G!ahamstad, Jaarboek, 1968, p.377-380.
135.
Korrektiewe oefeninge word in die leerplan ingesluit. Die werk van K.A. Schrecker, "Corrective gymnastics for schools" word in die verband voorgeskryf~ Prof. E.E. Locke het in die houdings= oefeningtabelle sommige gweedse gekonstrueerde oefeninge inge= sluit. Apparaat van Sweedse oorsprong word in die toepassing van sekere oefeninge gebruik 1 ). B.
Natal
1.
Publieke skole
a.
1835-1900
Die liggaamsoefeninge wat in 1866 by die Hoerskool vir seuns in Pietermaritzburg met behulp van oefenbalke gedoen is, het geensins verband met die Sweedse gimnastiek gehou nie. Hierdie provinsie het sterk onder die invloed van Engeland ge= staan en teen daardie tyd is die Sweedse gimnastiek nog nie in opvoedkundige inrigtings beoefen nie, hoewel dit toe reeds in mediese verband sy verskyning gemaak het. In die primSre afdeling maak die leerplan na 1877 vir liggaamsoefeninge voorsiening. Dit kan verwag word dat die Sweedse gimanstiek tot 1900 moontlik sy invloed sou laat geld, want dit is vanaf 1878 dat die Sweedse gimnastiek in primSre meisieskole in Engeland beoefen is. b.
1900-1936
Die vakansiekursus in die Sweedse gimnastiek werp vrugte af, want goeie gevolge in die praktiese toepassing daarvan was in baie skole merkbaar 2 ). Dit is ook die aanstelling van spesiale leerkragte aan die me~sieskole van Durban en Pietermaritzburg in 1912 wat goeie resultate toon, want "fhe effects are being to be seen in the
1)
2)
Locke, op. cit., p. 52. Kelder, op. cit., p. 117.
136.
improved carriage of the girls" 1 ). Indien die leerkragte hulle vir die vak sou beywer, sou die Sweedse stelsel groot invloed gehad het, maar skoolhoofde het nie altyd die nodige steun aan die vak verleen nie. Die invloed wat die stelsel gehad het, was groter op die liggaamsoefeninge van die dogter, want in 1913 word beweer: ''considerable advance has been made in physical training as far as girls are concerned". Oor die liggaamsoefeninge van die seun word berig: "The old system of physical drill for cadets has been discarded, and no adequate system has yet been presribed in its place" 2 ). In verskeie rapporte word daarop gewys dat dit met die liggaamsoefeninge van die dogter goed gaan. Op die swak houding van seuns wat nie die nodige deelname in sport en liggaamsoefen= inge kry nie, word gedurig gesinspeel. Hierdie toedrag van sake word tot in die dertigerjare waargeneem, waar die liggaamshouding van die seuns dikwels ongunstig vergelyk met die van die dogters Hierdie verskynsel wanneer hulle in die openbaar verskyn. word soms toegeskryf aan die verskil in resultate tussen mili= tere "drill" en Sweedse "dri11" 3 ). Dit moet nie sonder meer aanvaar word dat die Sweedse stelsel sy invloed op alle meisieskole laat geld het nie. Die teendeel is waar, want in gunstige rapporte oor die vak blyk dit dat dit van toepassing is op skole in die groot stede, ter= wyl nie veel melding oor plattelandse skole gemaak word nie 4 ). Aan die ander kant was daar wel skole wat die vak vir seuns aangebied het en in die opsig is goeie resultate behaa1 5 ). 1)
2) 3) 4)
5)
Natalse Onderwysdepartement, Verslag van die S.G.O., 1912, p. 1 3 . Verslag van die: s.G.o., 1913, p. 12. Id. Verslag van die· S.G.O., 1932, p. 23. Id. Verslag van die S.G.O., 1915, P• 15. !d. Verslag van die S.G.O., 1932, p. 1 5. Id.
137.
~n
die
geva~~e
waar
d~~ v~r
seuns
aange~ied
is, is dit moontlik
Ten spyte daarvan dat die toepassing van die vak in hierdie periode nie altyd na wense was nie, moet onthou word dat waar dit we1 beoefen is, die invloed van die Sweedse gim= nast~ek oorheersend was. Die Engelse leerplanne is uitsluitlik gebruik. Die invloed wat Engeland op die provinsie gehad het, blyk daaruit dat na die verskyning van die leerplan van 1933, waardeur die meer formele oefeninge van die verlede vervang is deur vrye liggaamsbewegings, gevoel is dat die ouer onderwysers toegelig moes word deur 'n instru~teur van die nuwe tipe. Daa~om word daaraan gedfnk om sulke instrukteurs wat te Leeds Universiteit opgelei is, na die provinsie te bring om instruksie te verleen 1 ). c.
1936-1968
Tot met die verskyning van die leerplanne van die N.A.R.L.O. sou die werke van die "Board of Education" van Enge= land, soos in die Kaapprovinsie, as handleiding in die toepas= sing van die vak dien. In 1945 verklaar mnr. Braham: "The National Advisory Council Syllabuses (those published) are used in our schools, 2) Alle onderwysers moes in die aanbieding van lesse die raamwerk soos in die leerplanne voorgeskryf, volg.
....
Die werke wat later deur die Departement van Onder= wys, Kuns en Wetenskap vir die primSre afdeling uitgegee is, speel 'n belangrike rol vanwee mnr. Braham se aandeel in die samestelling van die werke.
1)
2)
Natalse Onderwysdepartement, Verslag van die S. G.0., 1934, p. 29. Braham, E. The organisation of Physical Education in Natal. Report of the first South African congress for physi= cal education, 1945, p. 177.
138.
In die leerplan wat in 1953 deuT die Natalse Onder= wydepartement uitgegee word, geniet houdingsoefeninge vir be= weegbaarheid en sterkte in die werktabelle deeglik aandag 1 ). 2.
Onderwrsersopleiding
a.
1835-1900
Vir leerkragte was die provinsie in hierdie periode hoofsaaklik van mense wat van oorsee a£ ingevoer is, afhanklik. Melding word gemaak van 1 n kort kursus wat gedurende 1866 te ~ietermaritzburg gehou is. Britse onderwysers moes hulle vir hul werk bekwaam en moontlik ook iets omtrent liggaamsoefeninge vir Suid-Afrikaanse toestande leer. Volgens Jooste 2 ) is dit hoogs waarskynlik dat hierdie onderwysers met 'n agtergrond van Engelse sport en spele hulle sou beywer vir die afrigting van een van die algemeen beoefende hoofspele van daardie tyd, soos bv. krieket en sokker. Sweedse gimnastiek was by hierdie mense nog onbekend. Dit kan verwag word dat Britse leerkragte wat na 1878 ingevoer is, kennis van die Sweedse gimnastiek sou
he. b.
1900-1936
Aan die begin van 1900 word leerkragte, vera! dames, in die Sweedse gimnastiek opgelei. Vanaf 1904 sou die dames wat in die derdeklasonderwyssertifikaat in Pietermaritzburg op= gelei is, met liggaamsoefeninge as vak kennis maak, want die vak is toe al in laerskole toegepas 3 J. Die spesiale leerkrag wat in 1912 aan die Natalse Opleidingskollege aangestel i~, het dames in die Sweedse gimnastiek opgelei, want die vak was toe al etlike jare in die skole in swang.
1) 2)
3)
Natalse Onderwysdepartement, Leerplan vir liggaamlike opvoeding, 1953, p. 2-4. Jooste, M. Die ontwikkeling van liggaamlike opvoeding in Suid-Afrika Deel I. :Yi2Qr VII:3 ,(Junie 1954), p. 33 . .Ibid~, p.33..;'4.
139.
Die invloed van die Sweedse gimnastiek op die opleiding van mans vergelyk ongunstig, soos blyk uit die mislukking van die kursus wat vir 1913 b~plan is. Dit is moontlik dat daar in die siekursusse aangebied is 1 ). c.
dertiger~jare
vakan=
1936:1968
Behalwe vir die hoer opvoedkundige instellings in d.ie provinsie wat hul deel hydra in die opleiding van onderwysers, meld Braham in 1950 dat in die verlede onderwysers vir die vak 2 ook in ander provinsies opgelei is ). In die opsig laat die opleiding in ander provinsies sy invloed op onderwysersopleiding van die provinsie geld. Dit kan verwag word dat spore van die Sweedse stelsel in die program van die opleiding wat na 1950 in die provinsie aangebied is, sou voorkom.
c.
Trih§Vaal
1.
Publieke skole
a.
1850-1900
Die onderwyswet van President Burgers van 1874 is in navolging van die Nederlandse onderwyswet van 1857 opgestel. Die gimnastiek wat in die leerplan genoem wofd, hou geen verband met die Sweedse gimnastiek nie, want die stelsel verskyn in daardie land eers aan die begin van die twintigste eeu. Wat moontlik in gedagte was, was die werk van Spiess en Maul wat na 1852 in Nederland gevolg is. Die aanhaling ,,De Gymnastiek, indien door de ouders of voogden verlangd, en de oefening in het gebruik van sahel en geweer, alsook in h~t drillen" 3 ), her= inner aan Spiess se idees.
1) 2) 3)
Natalse Onderwysdepartement, Versl~g v~n ~~e S.G~O~ 1933, · p. 19. Braham, E. Physical Education in Natal. Report of the 2nd. South African congress for physical education, 1950,p.G3. Kilian, op. cit., p. 66. 140.
b.
1900-1936
Onder die 200 leerkragte wat uit Brittanje aan die begin van 1902 ingevoer is, oefen die Sweedse gimnastiek sy invloed in die kampskole uit. Dit sou in alle waarskynlikheid die dogter se liggaamsoefeninge wees wat die grootste voordeel uit die stap trek. Die invloed blyk ook uit die 252 skole met 18,828 leerlinge wat in 1903 liggaamsoefeninge geniet. Hierdie op= Iewing is blykbaar die gevolg van die onderwysordonn~nsie van 1903 waarin die saak van liggaamsoefeninge aandag geniet 1 J. Liggaamsoefeninge is aan sekere skole met sukses toegepas, want na 1905 het die vooroordeel waarmee inspekteurs en onderwysers te doen gekry het, geleidelik afgeneem. Na 1907 merk verskeie inspekteurs vooruitgang in dissipline en houding op en in groter dorpe word liggaamsoefeninge goed ge= organiseer. Aan die Hoer Meisieskool kry alle vorms twee uur per week liggaamsoefeninge en elke middag word afgesonder vir spele, swem ens. 2 l. Inspekteur H.P. Mills van die Noordelike kring vind in 1909 dat die vak na die verskyning van die nuwe kode vooruitgang gemaak het. Daar was egter nog streke waar teenkanting van ouers ondervind is en soms is die vak erg verwaarloos. Dit blyk uit die rapporte van inspekteur S.O. Purves van die Rustenburg= kring en die van inspekteur Thompson van die Heidelbergkring in 1905. Op die platteland is die vak erg verwaarloos. In 1904 tot 1905 is ses rapporte oor die vak uitgebring, in 1906 vyf, in 1907 slegs drie, in 1908 net twee en in 1909 slegs een 3 ).
1) 2) 3)
Van der Merwe, I.R. 'n Histories-kritiese ondersoek na die leerplan in liggaamlike opvoeding, p. 40-1. Kelder, op. cit., p. 120. Van der Merwe, op. cit. p. 42~3.
141.
Teenkanting het veral van die platteland gekom, omdat skole nie oor geskikte fasiliteite, soos sale en grasperke beskik het nie. As gevolg hiervan is die oefeninge of in die= selfde klaslokale of buite in die son gegee. Hierdeur is die belangstelling van die leerling gedemp, want leerkragte het nie met Suid-Afrikaanse omstandighede rekening gehou nie en soms is die oefeninge op die warmste tyd van die dag gegee. Daar is ook nie vir geskikte kleredrag voorsiening gemaak nie en nog minder om die belanstelling gaande te maak 1 ). Nieteenstaande die feit dat die vak nie tot sy reg gekom het nie, het die owerheid tog belang by die fisieke ont= wikkeling van die jeug gehad. Dit blyk uit die Maaltye Voor= sieningswet van 1906, die instelling van insp~ksie en die op= rigting van skoolklinieke onder leiding van dr. C.L. Leipoldt in 1912. Dit is eienaardig dat sedert daardie tyd meer belang= stelling getoon is in die intellektuele aspek van die saak en meer toegespits is op die teoretiese kennis van die liggaam en sy werking, asook op die persoonlike higiene en matigheid, as op die praktiese aspek van liggaamsoefeninge. Dit getuig die inhoud van die verskillende leerplanne wat later verskyn onder die opskrif 11 Liggaamlike Opvoeding", maar wat eintlik meer skemas vir gesondheidsleer en matigheid bevat. Nie een van die kodes gaan op die praktiese aspek van die oefeninge in nie. Van der Merwe 2 ) meen dat dit moontlik te wyte is aan die feit dat dit in die Engelse leerplanne wat in Suid-Afrika toe= gepas is, vervat is. Sedert 1912 tot 1931 het mnr. Collard, as organiseer=
der, alles in sy vermoe gedoen om die vak te bevorder. Ten 3 spyte hiervan vind Kelder ) dat daar in 1921 slegs een liggaams=
2) 3)
Van der Merwe, I.R. 9 n Histories-kritiese ondersoek na die leerplan in liggaamlike opvoeding, p. 43-4. Kelder, op. cit., p. 120.
142.
oefeningonderwyser uit byna 5,000 was, terwyl daar terselfder= tyd 'n verpligte bepaling was dat liggaamsoefeninge eers toe= gepas word in skole waar drie of meer gekwalifiseerde onderwy= sers is. Hierdie danker kant kom voor ten spyte van die ver= slag van die Onderwyskommissie van 1917 waarin verklaar word 9 drill' moet worden be= 11 Lichaamsoefening, niet maar gewoon schouwd als een onrnisbaar element in de leergang" 1 ). Verder word bepaal dat liggaamsoefeninge oor die algemeen op die Sweedse girnnastiek gebaseer moes word. Daar was egter nog kringe waar liggaamsoefeninge wel aandag geniet het. Inspekteurs A.M. Robb, F.W. Mills en G.A.C. Kuschke van die Witwatersrand-Sentraalkring berig in 1927 dat liggaamsoefening in die skole 'n goeie standaard hand= haaf 2 ). Voorbeelde van dames wat die Sweedse stelsel toepas, is onder andere mej. M. Theiler aan die "Jeppe·Higk School for Girls" en mej. P. Carden. Die werk van die T.O.D. oor die gebruik van terme in die vak wat in 1930 verskyn, is op die Engelse leerplan van 1919 gebaseer. Die 72 tabelle word in dieselfde volgorde 3 aangebied ). Ten spyte van die pogings om die vak te bevorder, ge= niet dit nie die gewenste aandag op skole nie, sodat~die Direk= teur in 1935 verklaar 11 Die liggaarnlike geskiktheid van ons leerlinge laat veel te wense oor en, wat erger is, die Departe= ment doen op die oornblik bloedweinig om dit te verbeter 4 J.
1) 2) 3) 4)
Transvaalse Onderwyskommissie, Verslag, 1917, p. 24. Transvaalse Onderwysdepartement, Verslag van die Direkteur, 1927, p. 101. Transvaalse Onderwysdepartement, Terrne wat gebruik moet word, p. 1-72. Id. Verslag van die Direkteur, 1935, p. 19.
143.
c.
1936 -1968
Die Engelse leerplan het aan die begin van hierdie periode nog as handleiding gedien. Na die verskyning van die leerplanne van die N.A.R.L.O. is dit gebruik, want in die voor= gestelde leerplanne van die T.O.D. van 1948 1 ) en 1952 2 ) word dit so aanbeveel. Later speel die werke van die Departement van Onderwys, Kuns en Wetenskap 'n belangrike rol in die toepas= sing van die vak in die primere afdeling. Die liggaamlike opvoeding van die dogter was !anger aan die Engelse leerplan onderwerp. Dit wil ook blyk of die Sweedse gimnastiek dan langer in die verband toegepas is. Mej. M. Theiler pas nog byvoorbeeld die stelsel tot 1951 toe, terwyl mej. Dugmore vanaf 1943 tot 1947 die Sweedse gimnastiek aan die Meisieskool in Johannesburg, waaraan sy verbonde was, toepas. In die leerplanne van 1961 word bepaal dat voorkeur aan gimnastiekaktiwiteite in die skoolprogram verleen word, deurdat 60% van die beskikbare tyd aan sulke aktiwiteite be= stee word 3 ). In 1967 verval hierdie bepaling toe SO% van die beskikbare tyd aan gimnastiekaktiwiteite toegeken word 4 ). Onder die afdeling Oefeninge ter bevordering van Lenigheid, Spierversterking, Koordinasie en Houding word Yn verskeidenheid soorte oefeninge gegee, waaruit vier gekies moes word 5 J. Onder die soorte oefeninge kom vry oefeninge, oefeninge met behulp van langbanke, muurrekke en maats voor. Apparaat van Sweedse oorsprong word dus nog g~bruik. Die oefeninge wat gedoen word, wyk geheel en al af van die Sweedse formele oefeninge. Idees van Sweedse oorsprong mag egter voorkom .. 1) 2) 3) 4) 5)
Transvaalse Onderwysdepartement, Voorgestelde leerplanne vir grade tot St. 8 , 1948, p. 294. Id. Voorgestelde leerplan vir die laerskool, 1952, p. 260. Id. Leerplan vir liggaamlike opvoeding, seuns, 1961, p. 6. Id. Instruksie en algemene wenke i.v.m. liggaamlike opvoe= ding op skole, 1967, p. 4. Id. Leerplan vir liggaamlike opvoeding, seuns, 1961, p. 10.
144.
Weens die funksionele oorvleueling werd die oe£eninge in die volgende afdelings geklassifiseer: Arm-skouergordel Nek-boromp Heupe-onderromp Voet-been Sy-romp. Die ou Sweedse idee van boord gegooi.
gelokali~eerde
bewegings word dus oor=
In die afdeling Algemene Bedrywighede is dit die ewewigsoefepinge wat op die Sweedse idee dui. 2.
Onderwysersopleiding
a.
1850-1900
In hierdie periode bestaan geen bewyse dat die Sweedse gimnastiek enige invloed op die opleiding van onderwysers gehad het nie. b.
1900-1936
Volgens Coetzee 1 ) was die leerkragte, veral dames, wat in 1902 ingevoer is " ..• fully certificated and many of them trained as infant mistresses and specially qualified in singing 11 • Hierdie dames sou in Engeland met die Sweedse gim= nastiek kennis gemaak het. Die aanbeveling in die Onderwysordonnansie van 1903 oor vakansiekursusse meld dat die kursusse waargeneem sou word deur goedgekeurde instrukteurs~). Dit is hoogswaarskynlik dat ' instrukteurs van England met 'n deeglike kennis van die Sweedse gimnastiek in gedagte was. 1) 2)
Coetzee, J.C. op. cit., p. 73. Van der Merwe, I.R. 'n Histories-kritiese ondersoek na die leerplan in liggaamlike opvoeding, p. 41.
145.
In die 1906-leerplan van die Normaalkollege word ge= meld dat die studente bewys moes lewer dat hulle klas kan gee in marsjeer en eenvoudige liggaamsoefeninge, wat veral daar= op gerig moet wees om presiesheid van beweging aan te leer 1 ). Om by die heersende skoolprogram aan te pas, sou die t opleiding van leerkragte aan die~opleidingskolleges aandag aan die Sweedse gimnastiek moes gee. Mej. P. Carden, wat vanaf 1926 tot 1940 dosente aan die Johannesburgse Onderwyskollege was, het ook die Sweedse stelsel toegepas. c.
1936-1968
Aanvanklik het elke kollege sy eie leerplan vir die vak opgestel. Volgens Smith 2 ) was dit in hooftrekke dieselfde as die leerplan wat deur die N.A.R.L.O. vir Normaalkolleges saamgestel is. Die leerplan is eers in Maart 1942 deur die kolleges ontvang. In die toepassing van die vak sou die werke van die "Board of Education" van Engeland wat in 1937 verskyn, moontlik 'n rol as handleiding speel. Van die dosente wat aan Onderwyskolleges werksaam was, is dit mejj. Hull, Hartmann en Carden wat van die Sweedse stel= sel gebruik gemaak het. Die leerplanne vir die Onderwysdiploma met Spesiali= sering in liggaamlike opvoeding wat deur die T.O.D. uitgereik is, was slegs in hooftrekke saamgevat. Dit is aan die per= soneel van kolleges oorgelaat om leerplanne in besonderhede op te stel. Die leerplanne sluit onder andere korrektiewe gimnas= 3 tiek en liggaamsoefening met en sonder apparaat in ). In die 1)
2) 3)
Kelder, op. cit., p. 119. Smith, D.P.J. 'n Histories-kritiese ondersoek na die oplei= ding van onderwysers, p. 96. Transvaalse Onderwysdepartement, Handboek van regulasies en kursusse vir die opleiding van onderwysers, 1954, p. 18, en Sillabusse vir Onderwysopleidingskursusse, 1955, p. 112-4.
146.
opsig sou idees, oefeninge en apparaat van Sweedse oorsprong gebruik word. Die leerplanne vir die vierjarige kursusse wat vanaf 1967 in werking tree, is vir die Middelbare kursus (mans en dames), Senior Prim~re kursus (mans en dames) en Junior Prim~re kursus (dames) opgestel. In die leerplanne is spore van die Sweedse gimnastiek merkbaar, deurdat apparaat van Sweedse oor= sprong in die beoefening van Strukturele oefeninge gebruik moet word. Korrektiewe gimnastiek geniet aandag in die Middel= 1 bare ) en Senior Prim~re 2 ) kursus. Die kursus vir die Universiteitsonderwysdiploma wat vanaf 1936 aan die Potchefstroomse Universiteit gevolg kon word, stem ooreen met die kursus vir gewone onderwysers aan die on= derwyskolleges 3 ). Die leergang vir die B.P.Ed.-graad is slegs in hooftrekke uiteengesit 4 ) en dit is dus moeilik om enige afleidings te maak. Professor Smith het in sy werk, ook in die ander inrigtings waar hy werksaam was, die Sweedse stelsel as basis gebruik. Hy het egter nooit die suiwer Sweedse gim= nastiek beoefen nie, dog gebruik dit om hom te lei by die op= stelling van sy eie oefeninge. Hierdie oefeninge is aange= vul deur sport en spele. Na sy studie in Duitsland is die rekstok en brug tot die gimnastiekprogram by die gesteunde spronge wat hy toe reeds al beoefen het, bygevoeg. In die huidige leerplan word die geskiedenis van liggaamlike opvoeding in Swede in kursus II, vraestel 2, behandel, terwyl korrektiewe gimnastiek in dieselfde vraestel duidelik uiteengesit wordS). 1) 2) 3) 4) 5)
Transvaalse Onderwysdepartement, Leerplan vir die Middelbare kursus in liggaamlike opvoeding, 1967, p. 53. Id. Leerplan vir die Senior Prim8re kursus in liggaamlike opvoeding, 1967, p. 33. Smith, D.P.J. 1 n Histories-kriteise ondersoek na die oplei= ding van onderwysers, p. 96. Id. Liggaamlike opvoeding aan die Potchefstroomse Universi= teit, Visor IV:4 ,(September 1951l bylaag. Potchefstroomse Universiteit, Jaarboek 1969, p. 213.
147.
Die praktiese liggaamlike opvoedkunde wat van die eerste studie= jaar af vn deurlopende geheel vorm, sluit vir sowel mans as dames vrystaande oefeninge, oefeninge met rnuurrekke, langbankies en toue in 1 ). Hieruit blyk die Sweedse idees, hoewel hankies en muurrekke in die verlede min gebruik is. Die leerplan vir die B.Ed.Phys.~graad wat vanaf 1947 aan die Universiteit van Pretoria aangebied is, is in hooftrekke saamgevat 2 ). In die derde- en vierdejaar van hierdie studie is heilgimnastiek en massage ingesluit. Korrektiewe gimnastiek word in die kursus van 1968 in die tweede en deide jaar voorge= skryf 3 ). Prof. Srnit het nie die Sweedse stelsel in sy werk aan die Universiteit toegepas nie. Terwyl hy nag in die Kaappro= vinsie.was, het hy dit soms op vrywillige basis by skole toegepas. Mnr. Schrecker het die Sweeds-Deense gimnastiek wel toegepas. Aan die Kleurlingopleidingskollege het hy dit toegepas soos die inspekteur dit voorgeskryf het. By Universiteite en klubs het hy dit deurgaans as houdingsoefeninge gebruik. Mnr. Schrecker is by uitstek 'n kenner van korrektiewe gimnastiek. In sy werk "Corrective Gymnastics for Schools" kom idees van Sweedse oorsprong voor. Reeds by die inleiding van die werk beweer hy: "The immediate aim of corrective gymnastics being a structural one, viz. good posture, this kind of physical trai,ning mainly comprises structural exercises, i.e. such as are apt to in= fluence the shape of the body by suppling certain joints and altering the tonus of muscles; such exercises are on the whole, constructed ones, i.e. they have been devised with a specific intention" 4 ). Hy beweer dat die oefeninge van Sweedse en Duitse oorsprong is 5 ). Aangesien die houdingsafwykings gewoon= 1)
2) 3) 4) 5)
•· Potche:fstroomse Universiteit, Jaarboek? 1969, p. 216. Universiteit van Pretoria, Jaarboek, 1948, p. 144-5. Id. Jaarboek, 1968, p. 185-6. Schrecker, K.A. Corrective gymnastics for schools, p. 1. Ibid . , p. 2 •
148.
weg tot sekere dele van die liggaam beperk is, is dit nodig om die kompenserende effek van die korrektiewe oefening op 'n be= perkte deel van die liggaam te konsentreer. "This is, as a rule, to be achieved best by means of partial movements, such as are restricted, more or less, to the respective segment; •• " 1 ). Hierdie werk wat idees en oefeningetv~n Sweedse oorsprong inhou, is hoog aangeskryf by ander vakmanne aan ho8r opvoedkundige in= rigtings.
D.
Oranje-Vrystaat
1.
Publieke skole
a.
1850-1900
Alhoewel dit uit bronne blyk dat liggaamsoefeninge in die periode reeds as eksamenvak aandag geniet, vind Kelder 2 ) wat die Jaarverslae van die provinsie sedert 1879 nagegaan het, geen inligting oor liggaamsoefeninge nie. Dit is onwaarskynlik dat die Sweedse gimnastiek in hierdie periode enige invloed uitgeoefen het.
b,
1900-1936
Die "sports en drill" wat moontlik deur ingevoerde onderwysers in kampskole beoefen is, se invloed het nie lank gegeld nie, want hierdie skole het gou opgehou om te bestaan. Teen die einde van 1902 het konsentrasiekampe een na die ander opgebreek, sodat aan die begin van 1903 slegs twee kampskole Hierdie skole is vroeg in daardie jaar gesluit, bestaan het. want teen Maart het geen kampskole meer bestaan nie. In die Kode van Regulasies van 1903 word aandag aan liggaamsoefeninge verleen. Hierdie kursus word in 1904 in 3 skedule XII uiteengesit ). In die beoefening van die vak word aanbeveel dat die oefeninge met behulp van kleinapparaat en met 1) 2) 3)
Schrecker, ~p. cit., p. 14. Kelder, op. cit., p. 121. Co e t z e e , F • op . cit . , p • 1 50 • 149.
musiekbegeleiding uitgevoer moet word. Dit laat aan die idees van Alexander dink. Tog word daarop gewys dat geskikte oefen= inge bestaan, wat sonder apparaat uitgevoer kan word. Klem word op asemhalingsoefeninge gele, terwyl die nadruk op die ont= wikkeling van al die dele van die liggaam val. Alhoewel daar met hierdie kursus gepoog is om die vak sy regmatige aandeel in die skoolprogram te gee, word dit deur sekere faktore beperk. Eerstens is te min leiding aan leerkrag= te verskaf oor die groepering van die oefeninge vir die verskil= lende ouderdomsgroepe. Hiermee ondervind die onopgeleide leer= krag veel probleme en, alhoewel vakansiekursusse aangebied is, was opgeleide leerkragte hiervoor nie voldoende nie. Omdat die keuse van die vakke wat in die leerplan opgeneem sou word vir 'n groot deel in die hande van die onderwyser self was, spreek dit vanself dat onderwysers geneig sou wees om die vakke waarvan hulle die minste kennis het, uit te skake1 1 ). In die tweede instansie is teenkanting van ouers ondervind. Punt 6 van die skedule bepaal dat vrystelling in die beoefening van die vak aan leerlinge verleen moet word indien hulle ouers of voogde daarop aandring. Daar kan verwag word dat veel kinders deur ouers van deelname aan die vak weerhou is. Om die rede sou die vak ook nie veel aandag in die C.N.O.-skole geniet nie. Dit verbaas dan nie dat ongunstige inspekteursrapporte aan die begin van die periode algemeen voorkom nie. In 1906 1 rapporteer n inspekteur, "Drill is admirably taught in a few Town Schools, but its importance is still insufficiently rea= lized"Z). In dieselfde jaar merk vn ander inspekteur op: "Some of the minor subjects, however, such as Singing, Drawing, Drill and Sewing have not hitherto·been able to receive the attention to which they are entitled" 3 ) rn 1907 rapporteer 1)
2) 3)
Coetzee, F. op. cit., p. 43. Ibid., p. 46. Ibid.,p. 45-46.
150.
'n inspekteur dat "Except in a few of the best Town Schools Singing and Physical Drill are not systematically practised 111 ). Pogings is aangewend om toestande te verbeter, veral na verbeterde onderwysersopleiding en die weglating van punt 6 uit die skedule vanaf 1905. Dit wil tog blyk dat toestande in alle dele van die provinsie nie na wense was nie, want in 1917 nog rapporteer mnr. P. Elffers van die Noordelike kring "Singing, Drawing and Drill are seldom professed" 2 ). Mnr. J.F.W. Kupferburger van die Oostelike kring berig in dieselfde jaar "At some country schools no Physical Exercises are taught, 113)
In 1920 word die Kode van Regulasies hersien en 'n nuwe leerplan vir liggaamsoefeninge sien die lig. Die oefen= inge word nou vir die verskillende standerds aangetoon. Byna alle apparaat is uitgeskakel en rneer vrye oefeninge is inge= sluit, in teenstelling met orde-oefeninge. Die oefeninge vir 4 St. II word byvoorbeeld so uiteengesit: ) Rompoefeningen. Halve beenbuigingen. Beenplaatsen. Armen strekken en buigen. Alle oefeningen vierdelig. Adernhalingsoefeningen. Die Sweedse invloed is in hierdie leerplan prominent. Dit bet toe blykbaar beter met die vak gegaan, want in die jaar toe hierdie leerplan opgestel is, berig mnr. J.F.W. Kupferburger van die Middel Noordelike kring uNaaldwerk, Zingen, en Lichaams= oefeningen worden meer algemeen onderwezen" 5 ): 1) 2)
3)
4) 5)
Coetzee, F. op. cit., p. 46. O.V.S.-Departement van Onderwys, Verslag van die Direkteur, 1917, p. 43. Ibid. Coetzee, F. op. cit., p. 154. O.V.S.-Departement van Onderwys, Verslag van die Direkteur, 1920, p. 93.
151.
Hierna word min informasie in jaarverslae oor die toepassing van die vak verstrek. Vanaf 1927 word afsonderlike verslae vir vak= ke uitgebring, dog in daardie jaar word nog geen melding van liggaamsoefeninge gemaak nie. In 1928 maak die verslag slegs melding van buitemuurse bedrywighede waarin onderwysers 'n leidende rol speel 1 ). In 1929 verskyn die nuwe lee~plan vir die laerskool wat op die Sweedse stelsel gebaseer is. Die Engelse leerplan 2 van 1919 word as handleiding aanbevee1 J. Die vak het van nou af groter aandag geniet, want die rapport van die 11 Raad van Inspekteurs" van 1929 vergelyk gunstiger met die wat in die verlede uitgebring is, Uit die verslag blyk dit dat daar in meeste dorpskole onderrig in die vak gegee word, terwyl op die platteland wel iets aan die vak gedoen word 3 J. In die meeste gevalle is dit slegs die jonger seuns en dogters wat onderrig in die vak geniet. uBY die groter seuns vervang kadetoefening meestal die gewone gimnas= stiek" 4 ). Toestande het geleidelik verbeter en die vak begin ook aandag in hoerskole geniet 5 ). In die verslag van 1933-34. word gemeld dat, alhoewel die vak nie meer 'n eksamenvak is nie, word dit in die meeste skole tot standerd VIII gedoseer 6 ). So pas mnr. A.H. Britton die Sweedse stelsel vanaf 1930 aan die St. Andrew School in Bloemfontein toe. 1)
2) 3)
O.V.S.-Departement van Onderwys, Verslag van die Direkteur, 1928., p. 67. Coetzee, F. op. cit., p. 166-8. O.V.S.-Departement van Onderwys, Verslag van die Direkteur, 1929, p. 64-66.
4) 5)
6)
Id. Id. Id.
Verslag van die Direkteur, 1930, p. 60. Verslag van die Direkteur, 1932, p. 68. Verslag van die Direkteur, 1933-34, P· 76.
152.
Nog 'n gunstige verslag volg aan die einde van hierdie periode waarin gemeld word dat die vak gereeld een keer per week gegee word 1 ). Op plaasskole is die vak egter nie na wense beoefen nie. c.
1936-1968
Tot omstreeks 1939 sou die Sweedse gimnastiek nog invloed toon. Mnr. Britton het tot in 1939 nog van die stelsel gebruik gemaak in sy werk aan die St. Andrew School in Bloemfon= tein. Na die besoek van Niels Bukh in 1939 toon sy Primere gimnastiek invloed. Soos in die ander provinsies, is dit die leerplanne van die N.A.R.L.O. wat Yn groot rol speel in die toepassing van die vak Z). Vander Plaat 3 ) meld in 1945 dat hy in die orgaan van die Onderwysersvereniging oefenstof vir die Sweedse bank en springkas~gepubliseer'het. In die veertigerjare deurloop onderwysers en seuns kursusse by die Verdedigingsmag, wat ook heelwat moderne lig= gaamsoefeninge insluit 4 ). Omdat Senior Boek III van die N,A.R.L.O. eers aan die begin van die vyftige~jare verskyn, het daar tot op daardie stadium nie ~n grootskaalse eenvormigheid geheers in die lig= gaamlike opvoeding van die dogter nie. Daarom beweer mev. 5 I. Salmon ) in 1950~ "At present with so many new theories in relation to Physical Education it would be a mistake to lay down any hard and fast policy for the future''. Daar is getrag om verskeie tipes werk te volg ten einde vas te stel watter die gunstigste by Suid-Afrikaanse toestande sou aanpas. 1)
2)
3) 4)
5)
O.V.S.-Departement van Onderwys, Verslag van die Direkteur, 1935, p. 86. Van der Plaat, A. Liggaamsopvoeding in die O.V.S. Verslag van die eerste Suid-Afrikaanse kongres vir liggaam= like opvoeding, 1945, p. 172. Ibid ., p • 1 7 5 . Ibid., p. 171. Salmon, I. op. cit., p. E4.
153.
In die leerplan vir skole wat in 1965 herdruk is, kom idees van Sweedse oorsprong voor. Onder die doel van die 1 vak word onder andere genoem ): Om liggaamsgroei en -ontwik= keling te bevorder, wat ook die teenwerking van fisieke nadelige invloed as gevolg van ongesonde leefwyse insluit. Onder die afdeling 11 oefening" in die praktiese les, moet onder andere alle liggaamsdele, waar moontlik, gedek word. Variasies in lestipe is belangrik bv. o.a. vrystaande oefeninge, maatoefeninge, oefeninge met apparaat soos balanseerbankies, muurrekke ens. 2 ). 2. a.
Onderwzsersopleiding 1850-1900
Die Onderwyswet van 1872 wat ook gimnastiek vir die Normaalskool in die leerplan insluit, lewer 'n bydrae tot die ontwikkeling van die vak. In 1874, toe hierdie wet in werking tree, het die Sweedse gimnastiek nog nie invloed uitgeoefen op die lande vanwaar die stelsel na Suid-Afrika verbrei het nie. Dit is moontlik dat die Sweedse stelsel aan die einde van hier= die periode 'n geringe invloed sou he.
b.
1900-1936
Behalwe vir onderwysers wat ingevoer is en vir vakansie= kursusse wat aangebied is, word leerkragte teen 1904 in ~rde oefeninge en liggaamsoefeninge aan die Normaalskool opgelei 3 ). Met die aanstelling van spesiale leerkragte aan die Normaalskool in 1908, kan verwag word dat die Sweedse gimnastiek veel aandag sou geniet. Vir die derdeklas onderwyssertifikaat word lig= gaamsoefeninge as 'n afsonderlike vak aangegee. Die liggaams= oefeninge wat studente vanaf 1912 aan die Polytegniese Kollege gedoen het, het 11 Vrije en Orde-oefeningen der Gymnastiek" 4 ) in= 1) 2) 3) 4)
O.V.S.-Departement van Onderwys, Leerplan vir liggaamlike opvoeding Std. 6-10, 1965, p. 3. Ibid.,p. 6. Coetzee, F. op. cit., p. 44. O.V.S.-Departement van Onderwys, Verslag van die Direkteur, 1912, p. 24.
154.
gesluit. Blykbaar was die militSre instrukteurs wat sedert 1919 "drill" aan die Normaalkollege aangebied het, vanaf Engeland afkomstig. Hulle sou 'n deeglike kennis van die Sweedse gim= nastiek he en leerkragte daarin onderrig. Gedurende 1923 is nuwe kursusse vir die opleiding van onderwysers aan die Normaalkollege gevolg. Onder die nuwe stelsel was daar een bepaalde verbetering te bespeur, naamlik dat veel meer aandag aan praktiese- vakke waaronder ligga·ams= oefeninge, gewy kon word 1 ). In 1926 word 'n verlenging in kursusse beoog. In 1928 word uitvoering aan hierdie aanbeveling gegee, toe die Laer Primere Kursus na twee jaar en die Hoer Primere kursus na drie jaar verleng is. Hierdeur is aandag aan die verwaarloosde vak gegee. Hierdie stap het nie gou vrugte afgewerp nie, want in 1929 word nog 'n behoefte gevoel ,aan v~kansiekursusse vir opleiding in minstens die essensieelste gedeeltes van die vak 2 ). Met die tyd het toestande verbeter en, as gevolg van die toe= nemende aantal onderwysers met tegniese kwalifikasies en met die oog op seksie 77 van die Onderwysordonnansie van 1930, is daar in 1931 voorsiening gemaak vir die uitreiking van Profes= sionele Tegniese Onderwyssertifikate vir bevoegdheid in tegniese vakke, waaronder ook liggaamsoefeninge. Sertifikate van hier= aard is vir geruime tyd nie deur die Raad uitgereik nie, aange= sien die beskikbare aantal betrekkings in die provinsie waarvoor tegniese bekwaamheid vereis is., nie spesiale opleidingskursusse geregverdig het nie 3 ).
1) 2) 3)
O.V.S.-Departement van Onderwys, Verslag van die Direkteur, 1923, p. 43. I d. Verslag van die Direkteur, 1929, p. 66. Id. Verslag van die Direkteur, 1931 , p. 103.
155.
Omdat die Sweedse gimnastiek die heersende stelsel in die skoolprogram was, moes leerkragte in hulle opleiding daarmee kennis maak. c.
1936-1968
Die kursusse wat vir diensdoenende onderwysers aan= gebied is, was van sodanige aard dat dit onderwysers 'n insig sou gee van die werk wat in die leerplanne van die N.A.R.L.O. 1 sou voorkom. Daarom skryf V.D. Plaat ) in 1941: 11 As hierdie mense naderhand (en ek hoop spoedig} die leerplan van die Nasionale Adviserende Raad insake Liggaamsopvoeding in hande kry, sal·hulle weet met hom te werk". Hierdie kursusse is deur dosente van die Normaalkollege waargeneem. Oor die leerprogram wat aan die Normaalkollege ge= 2 bruik is, meld Smith ) dat dit dieselfde was as wat vir alle eenjarige spesiale kursusse deur die N.A.R.L.O. voorgeskryf is. Voor hierdie leerplan in gebruik geneem is, sou ander gebruik moes word. Mnr. Britton het vir 'n kort tydjie wel die Sweed= se gimnastiek aan die Normaalkollege gebruik, tot Niels Bukh die Deense Primere Gimnastiek in 1939 bekend gestel het. In die leerplan vir die Hoer en Laer Primere Onderwys= diploma wat sedert 1948 gebruik is, word onder die praktiese werk melding gemaak van "Personal gymnastics to improve posture, ,, 3 ) Die boeke wat deur die N.A.R.L.O. reeds uitgegee is, sou as leiding dien, terwyl oefeninge van moderner stelsels ook gebruik sou word. Vir dames word oefeninge aan o.a. Sweedse apparaat voorgeskryf.
1)
Liggaamsopvoeding in die O.V.S. ~Ligg§ams= III:1, (April 1941),p. 12. Smith, D.P.J. 'n Histories-kritiese ondersoek na die op= leiding van onderwysers, p. 92. O.V.S.-Departement van Onderwys, Leerplan vir die opleiding van onderwysers in liggaamlike opvoeding, 1948, p. 1. Van der Plaat, A.
opyo~dipg
2) 3)
156.
In die leerplan van 1960 word weer van kunsmatige oefeninge melding gemaak, asook toesteloefeninge onder die afde= ling Persoonlike gimnastiek 1 ). Die leerplan van 1968 skryf steeds oefeninge voor wat 'n goeie houding ten doel het, terwyl aandag aan korrektiewe gimnastiek gegee word 2 ). , Uit die leerplan van die vierjarige graadkursus 3 ) wat vanaf 1947 aan die Universiteitskollege van die Vrystaat gevolg kon word, is die Sweedse invloed nie maklik bepaalbaar nie. In die huidige kursus wat aangebied word, word die volgende opgemerk. By die eerste vraestel van kursus I word die ge= skiedenis van die vak behandel. Daaronder word die ontwikkel= ing van die vak in Swede ook behandel. Studente kry dus 'n in= sig in die Sweedse gimnastiek, hoewel op 'n teoretiese vlak. Die derde vraestel van kursus III behande1 korrektiewe gimnas= tiek . . Vir houdingsafwykings word van remediale oefeninge ge= bruik gemaak 4 ). Prof. I.R. van der Merwe het in die teoretiese voor= lesings met nadruk na die Sweedse gimnastiek verwys. Hy het dit ook as voorbereiding vir komende aktiwiteite in praktiese klasse toegepas. Hierdie oefeninge beskou hy as noodsaaklik, alhoewel hy volgens die Gaulhofer-Streicher sisteem gewerk het.
1) 2)
3) 4)
O.V.S.-Departement van Onderwys, Leerplan vir die opleiding van onderwysers in liggaamlike opvoeding, 1960, p. 2. Id. Leerplan vir die opleiding van onderwysers in liggaam= like opvoeding, 1968, p. 8. Universiteit van die O.V.S., Jaarboek, 1947, p. 164. Id. Jaarboek, 1968, p. 194-203.
157.
II.
BEMOEIING VAN,DIE,SENTRALE REGERING A.
1.
Die Nasionale Adviserende Raad vir Liggaamlike Opvoeding
Die besoek van Niels Bukh Niels Bukh besoek Suid-Aftika op die stadium toe die
vak in die land op die drumpel van. groot ontwikkeling staan. Sy werk en idees sou dus ongetwyfeld invloed op die vak alhier toon.
Reeds in die eerste uitgawe van ,Liggaamsopvoeding"
in April 1939 stel hy die Deense Primere Gimnastiek bekend met die artikel ,Deense Boere-Gimnastiek" en beklemtoon ook die 1 waarde van die gimnastiek J. Op 17 Oktober 1939 spreek Bukh die N.A.R.L.O. en ander verteenwoordigers van staatsdepartemente en -inrigtings toe.
In die loop van die toespraak is die nood=
saaklikheid van 'n eenvormige stelsel beklemtoon, na aanleiding van die groot afwykings wat in metodes wat hier gevolg is, 2 voorkom J. Die toer van die Deense gimnaste lewer 'n verdere bydrae op die invloed van die vak toe mej. Anne-Lise Stelz haar in Suid-Afrika vestig en 'n betrekking aan die Bloemfonteinse Onderwyskollege as dosente in liggaamlike opvoeding, aanvaar. Sy lewer ook
1
n bydrae in die samestelling van Senior Boek III.
'n Duidelike beeld van die invloed van die Deense gimnastiek sal in 'n kritiese bestudering van die leerplanne van die N.A.R.L.O. verkry word.
Hierdie werke is die basis waarin
die verskillende stelsels en strominge hul invloed toon. 2.
Offisi!le organe
In die offisi!le organe van N.A.R.L.O. verskyn verskeie artikels wat met die Sweedse stelsel verband hou. Die agting
Deense Boere Gimnastiek. W.~gaamsopvoeding. I: 1, : ' (Apr i 1 1 9 3 9 ), p . 1 6 . Mnr. Niels Bukh oor liggaamsopvoeding. Liggaamsopvoeding II:1) (April 1940), p. 3.
1)
Bukh, N.
2)
Id.
158.
wat K.A. Knudsen vir die idees en werke van Ling en Bukh gehad het, is welbekend. In Junie 1939 skryf Knudsen in "Liggaams= opvoeding" die a:rtikel 11 Ling se gimnastiek en Niels Bukh". 'n Verdere artikel deur dieselfde skrywer verskyn in September 1939 onder die titel 11 Niels Bukh", juis gedurende die besoek van die Deense gimnaste aan Suid-Afrika. Dit is duidelik dat kort voor, gedurende en na die toer van Niels Bukh prominensie aan die Deense Primere Gimnastiek in die blad "Liggaamsopvoeding" verleen is. In September 1939 skryf dr. A. Obholzer die artikel, getitel, "Pehr Henrik Ling". In hierdie artikel gee dr. Ob= holzer 'n objektiewe oorsig van Ling se lewe en werk en aan die einde maak hy die realistiese afleiding dat, hoewel Ling baan= brekerswerk gedoen en goeie werk gelewer het, sy sisteem reeds verouderd is 1). In Junie 1940 skryf dr. Obholzer 'n verdere artikel 11 Gekorrstrueerde of funksionele Beweging?". In die artikel bespreek hy die kernvraag, soos deur die titel aangedui, wat hom op die Lingiade kongres van 1939 in Stockholm voorge= doen het 2 ). Ook uit die pen van (die tans dr.) J.W. Postma van Stellenbosch verskyn artikels wat met die Sweedse gimnastiek ver= band hou. In die uitgawes van November 1940, April en Junie 1941 skryf hy 'n reeks artikels onder die opskrif 11 Strominge in Liggaamsopvoeding". In die artikel wat in April 1940 verskyn, onderwerp hy die Deense Primere Gimnastiek aan 'n beskouing in hoeverre dit as 1 n sisteem van liggaamlike opvoeding vir die kind kan geld 3 ). Met die artikel "Die invloed van rekkings=
1) 2)
3)
Obholzer, A. Pehr Henrik Ling. --hl-ggaamsopvoeding 1:3, (September 1939), p. 25. Id. Gekonstrueerde of funksionele beweging?. Liggaams= ORVOed~~g II:Z, (Junie 1940),p. 3. Postma, J.W. Strominge in liggaamsopvoeding~ Lizgaa~s= oRvoeding III:1, (April 1941)tp. 3.
159.
oefeninge op lenighe id" plaas dr. Postma die werk van Bukh 1 onder die soeklig ). fu 'n ander artikel wys dr. Postma op die waarde van die Sweedse bank in die beoefening van sekere liggaamlike aktiwiteite 2 ). Verskeie ander artikels wat verband met die Sweedse stelsel hou, het in die kwartaalblaaie ,Liggaamsopvoeding" en "Vigor" verskyn.
Genoemde artikels dien as voorbeelde.
3.
Eenvormise. leerplanne
a.
Junior Boek
In die bestudering van hierdie werk is idees spruiten= de uit die Sweedse stelsel, merkbaar. Verskeie punte van ver= skil kom ook voor. 'n Belangrike verskyns~l in die werk is die feit dat die fisiologiese en psigologiese ontwikkeling van die kind by die samestelling van die oefenstof, deeglik in aanmerking ge= neem word. By die gebrek aan wetenskaplike gegewens in ver= band met Suid-Afrikaanse kinders is die groeikurwe van Stutt= 3 gart as basis geneem ). Dit is 'n afwyking van die oorspronk= like Sweedse stelsel, wat die Sweedse gimnastiek aan kritiek blootgestel het. Onder die afdeling Inleidende oefening van die les word aktiwiteite soos vry 6f formeel hardloop en loop genoem, terwyl gewoon marsjeer as nie voldoende nie, beskou is 4). Formele stap en hardloop en marsjeer mag hierdie deel van die les nog 'n formele kleur gee, maar dit wyk af van die suiwer formeelmilitaristiese vorm van inleiding wat kenmerkend van die Sweedse stelsel was. Postma, J. W. Die invloed van rekkingsoefeninge. ~ Volkskrag= ~ II:2, (Maart 1944), p •. 91. 2) Id. Die gebruik van die Sweedse bank~.Liggaamsopvoeding III:1, (April 1941),p.13, 3) N.A.R.L.O., Junior Boek, p. 1. 4) Ibid.,p. 7. 1)
160.
In die houdingsoefeninge-deel van die les word 'n goeie houding by staan, sit en loop uit 'n estetiese en gesond= heidsoogpunt as uiters belangrik beskou 1 ). Om dit te bereik, rnoet die spiergroepe van die hele liggaarn gerek en versterk word. Dit spreek van die Sweedse stelsel, wat die ontwikkeling van 'n goeie houding as hooftaak gestel het, terwyl Ling se idee van 'n ornvattende harrnoniese ontwikkeling van die liggaarn aangehang word. Ook die idee van Niels Bukh se rekking van spiergroepe blyk invloed te h~. 'n Afwyking van Ling se opvatting dat 'n enkele spier of spiergroep beoefen kan word, blyk uit die aanhaling 11 Daar be= staan geen enkele oefening wat net 'n sekere groep spiere in beoefening bring nie, ..• " 2 ), dog verder word beweer dat by elke oefening daar darern sekere spiere is wat die vernaarnste werk doen, waarvolgens oefeninge dan in bv. rornpoefeninge, beenoefeninge of arrnoefeninge ingedeel kan word. Daar rnoet aanvaar word dat die Sweeds-Deense gedagtes in die volgende aan= haling voorkorn 11 • • • die houdingsgedeelte meet min of rneer uit vier tot ses vorrngewende oefeninge vir die romp (d.w.s. rnaag-, sy-, rug- en nekoefeninge) enter versterking en lenigrnaking van arms en bene bestaan" 3 ). In die uitvoering van hierdie oefen= inge bestaan geen vaste voorskrif t.o.v. die volgorde waarin dit uitgevoer rnoet word nie. Oefeninge in die daaglikse les= program van die Sweedse stelsel rnoes volgens 'n vaste en vooropgestelde volgorde uitgevoer word. Geleidelike vordering wat vn kenrnerk van die Sweedse girnnastiek was en 'n sekere mate van herhaling, is as noodsaaklik beskou 4 ). Bevele wat ooreen= stern met die van Niels Bukh, verbetering van foute en klasop= stellings kom ook in die werk onder bespreking.
" 1)
2) 3)
4)
N.A.R.L.O., Junior Boek, p. 7. Ibid., p. 8. Ibid. Ibid.,p. 12.
------------------------------
161.
bespeur.
'n Formele ne1g1ng word in die afdeling eindoefeninge Marsjeer en halthouding word genoem 1 J.
Die sogenaamde asemhalingsoefeninge wat 'n vaste plek in die Sweedse lesprogram gehad het, word in die werk oorboord gegooi. Fisiologiese navorsing teen daardie tyd het reeds op die foutiewe opvatting t.o.v. die oefeninge gewys 2 ). Die praktiese uitvoering van die vormgewende oefeninge toon geensins ooreenkoms met die suiwer formeel-militaristiese Sweedse gimnastiek nie. Die Sweedse oefeninge pas nie by die fisiologiese en emosionele gesteldheid van die kind nie. Die werk van J.G. Thulin "Gymnastics for little children" is as een van die bronne in die samestelling van die werk gebruik. 'n Hoofstuk in die werk word aan springoefeninge gewy 3 ). In die Sweedse lesprogram het spring en gesteunde spronge aan= dag geniet. b.
Senior Boek I
Idees wat met die Sweedse gimnastiek verband hou, is in Junior Boek bespreek. 'n Verdere bespreking t.o.v. die vorm= gewende oefeninge is nodig. Erkenning word aan liggaamlike opvoeders soos J. Lind= hard en Niels Bukh verleen, wat reeds die behoefte aan 'n nadere omskrywing van die uitwerking van oefeninge erken en pogings aangewend het om die indelingstelsel te verbeter 4 ). Die samestellers van hierdie werk erken dat die meeste vormgewende oefeninge kunsmatig van aard is en 'n beperkte uit= 1)
2) 3)
4)
N.A.R.L.O., Junior Boek, p.8. Ibid., p. 19. Ibid., p. 129-147. N.A.R.L.O., Senior Boek I' p. 1 1 5 •
162.
werking het, met die hoofsaaklike doel die verbetering of veor= koming van 'n foutiewe liggaamshouding, asook die voorbereiding van die liggaam om hom te kan gebruik vir alle ander funksionele bedrywighede wat krag, uithouvermoe en senuweekoordinasie verg en ontwikke1 1 ). Ten opsigte van die indeling van oefeninge word daar e~ken dat dit mank gaan aan sekere gebreke wat sulke kunsmatige indelings meebring, dog dit sal die gimnastiekonderwyser wat kennis van fisiologie en anatomie het, nietemin help om 'n pro= gram saam te stel wat oefeninge vir die hele liggaam sal bevat 2 ). Uit die bespreking is die Sweeds-Deense invloed duidelik. T.o.v. die oefenstof is dit ook interessant dat 'n verskeidenheid oefeninge van Sweeds~Deense oorsprong voorkom. In die hoofstukke wat oor die vormgewende oefening handel, kom vrystaande oefeninge, maatoefeninge, oefeninge aan die muurrekke, oefeninge met die Sweedse hankies en ook oefeninge met die · Die oefeninge word vir die verskillende Sweedse balk voor. spiergroepe ingedeel en daar word ook aangedui wat die effek van 'n betrokke oefening is. i.
Beepoe£epin~e
Onder vrystaande oefeninge word ritmiese spronge genoem, asook allerlei passe en verbindings van passe met armbewegings. Die rekking van die agterste dyspiere 3 ) kom voor. Uitvalposisies onder spierversterkende oefeninge kom ook in die Sweeds-Deense gimnastiek voor. ii.
Armo~fen!n~~
Die uitvoeringswyse van die oefeninge verskil geheel
en al van die soos in die Sweedse stelsel gedoen. 1)
N.A.R.L.o.,
2)
Ibid.
3)
Ibid·~
Senior Boek
p. 12 2 ... 5 •
:r,
p. 115,
Hysoefeninge
aan die Sweedse balk 1 ) toon ongetwyfeld dat dit van Sweedse oorsprong is. iii.
Nekoefeninge
Omdat die nekspiere alreeds genoegsame oefeninge by die rompoefeninge kry, word nie veel aandag daaraan verleen nie. iv.
sy-oefeninge
Sy-oefeninge bestaan uit sywaartse buigings en draai= bewegings van die romp. v.
Maasoefenin~e
Aan hierdie oefeninge word veel aandag verleen, omda~ dit 'n bydrae tot 'n goeie houding lewer. Die oefeninge versterk die spiere wat die hekkengordel en borskas verbind. Strawwe maagoefeninge word veral met behulp van maats, muur= rekke, langbanke en die Sweedse balk uitgevoer.
vi.
RuB?efening~
Soos by die Sweedse en Deense gimnastiek word rug= oefeninge as van groot belang vir ~n goeie houding beskou. Spanboogoefeninge wat sy oorsprong in Swede vind en veral ook deur Bukh baie beklemtoon word, geniet aandag. Spanboogoefen= inge met behulp van maats en die muurrekke geniet prominensie in die werk. vii.
Ewewigsoefeninge
Ewewigsoefeninge wat in die Sweedse lesprogram 'n vaste plek geniet, word in die werk onder vrye ewewigsoefeninge en ewewigsoefeninge met behulp van apparaat, behandel. Die Sweedse bank en -balk leen hulle tot die aktiwiteite.
1) N.A.R.L.O., Senior Boek I, p. 440-445.
164.
c.
Senior Boek III
Dit is duidelik dat in hierdie werk .die vormgewende oefeninge ook aandag geniet en op die versekering van 'n goeie houding gerig is. 'n Verskeidenheid oefeninge wat spore van die Sweeds-Deense gimnastiek toon, word gegee. Hierdie oefeninge word opgestel met behulp van maats, muurrekke, Sweedse balk en -bank terwyl vrystaande oefeninge ook aandag geniet. Aktiwi= teite met behulp van klimrame word deeglik bespreek en met foto's geillustreer. Hierdie oefeninge is deur bekwame vakmense opgestel om die oefeninge by die gesteldheid van die vrou en dogter te laat aanpas. d.
Leerplan vir Liggaamlike
9pvoeding~yi; N~;maal-
dingskolle~-·
en
Opl~i=
Onder die afdeling Geskiedenis van Liggaamlike Opvoed= ing,word die Moderne tyd vanaf die 17de eeu tot die huidige behande1 1 ). Studente sou 'n insig oor die Sweedse stelsel kry. Die praktiese liggaamsoefeninge het o.a. die volgende ingesluit~ Vrye oefeninge, maatoefeninge, muurrekoefeninge, langbankoefeninge en oefeninge aan die Sweedse balk. Benewens die opleiding in vormgewende oefenirige, maak studente ook kennis met verswarings, bevele, verbetering van foute en klasopstellings. e.
Terme in verband met Liggaamlike Opvoeding
In die werk is daar, na heelwat oorweging, besluit om die terminologie van die "Board of Education" en van die "Ling Association" asook die wat in die Verdedigingsmag in ge= bruik was, as grondslag te aanvaar 2 ). Verder is talle Engelse, 1)
2)
N.A.R.L.O., Leerplan vir Normaalkolleges, p. 5. I .Id. Terme i.v.m. liggaamlike opvoeding, p. 5.
165.
Nederlandse en Duitse boeke as leiding gebruik. Die werk het nie alle aspekte van gimnastiek gedek nie, gevolglik is mnr. E. Flemming afgesonder om dit uit te brei. Die Sweedse ver= taling is toe as basis vir die leerplanne aanvaar. Die gevolg hiervan was dat alhoewel die Junior Boek elementere terme bevat het, dit Senior Boek I en III was wat omvattender gedeeltes oor gimnastiekterme ingesluit het. Word die terme vergelyk met die werk van Van Blijenburgh, wat op die Sweedse stelsel berus, is die ooreenkoms duidelik merkbaar. B.
D.ie pntwt.J:ckelin~t sederJ:. ,1 ?~.1
1.
Uitgawes deur die Departement van,£nderwys, Kuns en Wetenskap
a.
Liggaamli~e
0Evoeding vir Meisies
Ten opsigte van die doelstellings word klem gele op die ontwikkeling van krag en lenigheid om gesonde liggaamsgroei aan te help en swak houdingsgewoontes teen te werk 1 ). Bedry= wighede ter bevordering van houding wat lenigmakend en spier= versterkend van aard is, word so ingedee1~ 2 ) i. Rompbewegings met uitwerking op die sye en/of maag. ii. Been- en voetbewegings, met inbegrip van die heupe. iii. Bewegings vir die arms, skouers en boonste ruggedeelte, wat armswaai en -rol en armsversterkende bewegings (veral hys= hange) meebring. Ofskoon boogmaakbewegings rompbewegings is, kan hulle hier in= ges1uit word, aangesien hulle dieselfde uitwerking op die boonste gedeelte van die liggaam het. In die toepassing van die oefeninge ter bevordering van die houding is die invloed van die Sweedse formele oefening geensins merkbaar nie. Die invloed bly beperk tot die idee van die houding in stand te hou of te verbeter.
1)
2)
Departement van Onderwys, Kuns en Wetenskap, Opvoeding vir Meisies, p. 1. Ibid., p. 20.
Liggaamlike
166.
b.
Liggaamlike
~pvoeding
vir §euns
Vormgewende oefeninge maak 'n belangrike onderdeel van die les uit. In die voorgestelde raamwerk van die les behoort volbewegings en spierversterkende oefeninge een derde van die periode uit te maak 1 ). In die aktiwiteite is die bedoeling om die klem op die volgende liggaamsdele te .laat val: Arm en skouergordel Nek en boromp Heupe en onderromp Voete en bene Sye van die romp Sweedse apparaat wat as middel kan dien om hierdie liggaamsdele in beoefening te bring, word nie grootliks gebruik nie. In die vrystaande oefeninge ontbreek die suiwer Sweedse formele oefen= inge. 2.
a.
~a.ndboek
vir Lig:ga!lmlike
l>pvo~d.ins
In hierdie werk is die klem wat op die oefeninge vir die bewaring en bevordering van 'n goeie houding val, opmerklik. 'n Goeie houding kan verkry en gehandhaaf word deur strukturele oefeninge 2 ). Onder die formele en informele metode word aan die hand gedoen dat die meer formele metode gebruik word by die onderrig van die strukturele oefeninge waar bepaalde effekte beoog word 3 ). Die oefeninge word onder die verskillende afdelings soos in 11 Liggaamlike Opvoeding vir Seunsu opgestel. In die toepassing van die oefeninge word weer van apparaat van Sweedse
1) 2) 3)
Departement van Onderwys, Kuns en Wetenskap, Liggaamlike Opvoeding vir Seuns, p. 3. Departement van Kultuursake, Handboek vir liggaamlike op= voeding, p. 3. Ibid., p. 11. 167.
oorsprong gebruik gemaak. In die praktiese uitvoering van die oefeinge verskil dit geheel en al van die Sweedse formele oefeninge. b.
Term}nologie vi;
Lig~~a~~ike ~pv~~~in~
Aansienlike veranderings kom in die werk voor, hoe= wel spore van terme wat in die eerste uitgawe en in die leer= planne van die N.A.R.L.O. gebruik is, soms merkbaar is. III.
DIE SUID-AFRIKAAN§E,WEERMAG
In die kursus wat in 1922 deur sersant-majoor HigginBotham aangebied is, was die leerstof hoofsaaklik oefeninge van Sweedse oorsprong, die rykuns en oefeninge met die bajonet. Die twaalf regiments-onderoffisiere wat die kursus bygewoon het, maak kennis met ~n reeks liggaamse)efeninge wat as die Staandemag Liggaamsoefeningtabel ("Permanent Fo~ce P.r. Table") bekend gestaan het. Hierdie tabel was so saqmgestel dat die oefening sou hydra tot die ontwikkeling van al die verskillende dele van die liggaam, van die enkels af tot b~ a1e nek 1 ). In die al= gemene kwalifiserende instrukteurskursus wat deur sersant-majoor Higgin-Botham in 1923 aangebied is, word die ,,een-periode-perdag"-sisteem gevolg. Oefeninge van Sweedse aard, bekend as die "Six Union Tables" is gebruik en dit is verder aangevul met knuppeloefeninge, oefeninge aan die rekstok en brug en veel= eisende touklimoefeninge 2 ). Die voorbeeld van 'n tabel wat voor 1924 gebruik is, toon duidelik die Sweedse invloed: 3 )
1)
Loubser, op. cit., p. 95.
2)
Ibid., p. 96.
168.
Physical
Training
Tab~e
Circulatory Group
Hopping, with leg raising sideways, forwards and backwards.
Arm Supplip.g Group
(1) F. in. str. -Hand bending and stretching. (2) Arms bend. Arms stretching for= ward. (3) Arms raising sideways.
Le~
Shoulder support. Knees raised foot circling. (2) Hips firm~ heels raising and kneesrfull bending.
Suppling Group
(1)
General Balance Group
H.F. Knees raising with marching (so many steps forward, sideways, back= wards or with turnings). (2) Standing put - feet reversed and followed through - hold balance with medicine bags.
Trunk SuEpling Group
(1) Sitting astride benches-knee grip=
(1)
trunk bending forward and full downward. Run!:;inE Group
Sit - feef circling. (2) Georges 100 up. (3) Preliminary Track work.
Climbins, pullin~ and lifting GroEE·
(1)
Jumpin~ 1
Dive over rope 3 feet high. (2) High kicking with leading leg (hurdle ex). (3) Side kicking with rear leg (hur= dle ex.)
vaulti~~
an.?-ground:vo:~
(2)
One arm tug wrist grip. Ranks to back sees~w.
(1)
169.
~restlins
and
unarm~d
combat
(1) Counter to the cross buttock and double. (2) Arm throw. (3) Arm throw and grape vine. (4) Competitive wrestling. Final
Marching G,rouE
(1) Marching - stepping short. (2) H.F. Marking time with knees raising.
Corrective breathing
Arms raising sideways and upwards, with breathing.
Carriage Group
F. form. turning.
A. sidew. str.
Hands
Die kursusse wat majoor Wand~Tetley in 1923 en 1924 aanbied, was meer gebalanseer en moderner as die wat reeds aan= gebied is. Die liggaamsoefeningtabelle is wetenskaplik opgestel en aangevul met apparaatwerk. Behalwe die tabelle wat gevolg is, het die kursusse ook ander liggaamlike aktiwiteite ingesluit en is lesings oor liggaamlike opleiding, anatomie, fisiologie en eerstehulp gehou 1 ). Tabelle van maj. Wand~Tetley is ook deur Aktiewe Burgermageenhede gebruik, In ~n brief, gedateer 19 Augustus.1924, word gemeld dat sulke tabelle aan die distriks staf offisiere van Kaapstad, Port Elizabeth, Oos~London, Pieter= maritzburg, Durban, Johannesburg, Pretoria, Kimberley, die Spoorweg en Hawens Brigade en die Direkteur van Seindienste in Pretoria gestuur is 2 ). In hierdie tabelle word van Sweedse oefeninge gebruik gemaak. 'n Voorbeeld van so 'n tabel sien soos volg daaruit: 3 ) 1) 2) 3)
Suid-Afrikaanse Weermagargiefbronne. Ibid. Ibid.
170.
Active Citizen Force Tables Tabie"I
1.
Marching
I hour Duration
(a) Quick March ..• Halt (b) Quick Mark time •.• Halt (c) Turnings (by numbers) (d) Quick March and increase to Rapid. (e) Double March Halt •
. ..
2.
Start. Pos.
(a) Fingers stretching, (Fin. str.) (b) Hips firm (H.£.) (c) Arms bend (Aib.) (d) Feet close (F. cl.) (e) Foot sideways place (£. sidew. pl.)
3.
Carriage
(a) With fingers stretching. Head bending backward. (b) with fingers stretching heels raising. (a)
(b) (c)
fingers stretching and parting. A.b. Arms stetching sideways Arms raising forward.
s.
Leg supplins
(a) H.£. - Heels raising and knees bending.
6.
Breathing
Hands on abd. phragmatic).
Deep breathing (dia=
General 1.
Balance
(a) H.£. - knee raising. (b) kr. - leg stretching forward.
H.f.
2.
Trunk supplins
(a) H.f. F. sidew. pl. - Trunk bending forward.
171 •
3.
Unarmed Combat
(a) Wrist releases (b) Come along Hold. (c) Stop for come along hold. (d) Thumb break from shake hands (e) Arm break. (f) Dislocate .shoul= der.
4.
Rppn~n~·,,
(a) W.G. George~s 40 up slowly. (b) Preliminary track work. (c) Upward jumping (d) Hl. r., K.b. ~ Upward jumping with knees bent. (e) front roll.
:Ju!ll.P.iJl$.... and Groundwork
Final 1.
MarchinB
(a) ·Quick march (b) Slow march.
2.
Corrective
Arms raising sideways with breathing.
3.
Carriage
Breathi~
Show correct position of attention.
Ses sulke tabelle bestaan, wat daarop dui dat dit heelwaarskyn= lik die "Six Union Tables" is. Die leerplan van die kursus wat instrukteurs in 1932 aan die Opleidingsdepot van die S.A.P. gevolg het, het in kort bestaan uit 'n vrystaande tabel, vrystaande vertoontabelle, gimnastiek, boks, stoei, skerm, lewensredding, eerstehulp, element6re anatomie en fisiologie en sportadministrasie. Die vrystaande tabel bekend as die "small hop table" het uit 36 oefeninge bestaan wat saamgestel is vir die ontwikkeling van die hele liggaam. Die tabel is so saamgestel: 1 )
1)
Suid-Afrikaanse Weermagargiefbronne.
172.
Tabel, I 1.
Klein wipspronge.
2.
Vier en eenmaal kniee diep buig.
3.
Arms strek in verskillende rigtings,
4. 5.
Wipspronge met voet sywaarts plaas. Elmbo~ en arms uitslaan.
6.
Wydsbeenstaan, vloer klap,
7.
Vyf klein wipspronge, drie wydsbeen met hande klap,
8.
Gebuk kniee strek, arms uitslaan,
9.
Klein en groot armswaaie,
10. "S" links en regs buig. 11. Wydsbeen spring, handeklap, twee wipspronge, drie wydsbeen met arms sywaarts oplig. 12. Vinnig vooroor buig tot arms buig. 13. Wydsbeen staan, arms een na die ander ronddraai. 14. Wydsbeenspring met arms open, 15. Klein armswaaie. 16. Hakke oplig, kniee buig met arms uitslaan. 17. Dye klap en arms uitslaan. 18. TWEEDE OEFENINGE 19. Wydsbeenstaan, arms een na die ander uitslaan. 20, Kniesenings een na die ander strek, 21. Rompdraai met arms uitslaan. 22. "S" links en regs. 23. Albei arms ronddraai. 24. Vloer klap. 25. Voete binnetoe, buitentoe, een na die ander. 26. Klein en groot armswaaie. 27. Op die
knie~,
arms boontoe uitskiet. 28. Hande agter die rug. 29. Sittende, elmboe en arms uitslaan. 30. Punte van voete aanraak en agteroorrol. 31. top en bors om die beurt oplig. 32. funte van voete aanraak en agteroorrol. 33. Viermaal vooroor buig, met tydmaat oor op kniee, en arms om die beurt uitslaan. 34. Plat op die maag le, lyf oplig.
173.
35. Wydsbeen staan, heupe en arms strek. 36. Klein en groot armswaaie. 37. Klein wipspronge. Hierdie tabel het vir etlike jare da~rna as standaard vir ge= bruik in die Unie Verdedigingsmag gedien. Alhoewel op sig= self goed, is sekere gebreke in die tabel gesien " .•• such as the lack of a natural pause for breathing which rendered it liable to abuse under a bad instructor" 1 ). In hierdie tabel is oefeninge van Sweedse oorsprong nog merkbaar, hoewel dit wil voorkom asof daar 9 n meer dinamiese vorm van werkwyse ge= volg is. In die laaste helfte van die dertigerjare geniet instrukteurs opleiding te Aldershot, terwyl instrukteurs vanuit Brittanje hierheen gesekondeer is. Voorkeur word aan die stelsel wat in die Britse leer gevolg is, gegee omdat dit toe as van die gevorderdste stelsels beskou is. In hierdie stel= sel was die Sweedse invloed in die ritmiese oefeninge merkbaar, terwyl die Deense gimnastiek en die Duitse apparaatgimnastiek ook deel van die stelsel uitmaak 2 ). In 1951 sien die rooster vir instrukteurs wat onder= rig in liggaamlike opleiding aan rekrute gee, soos volg daaruit 3 ). Groep Groep Groep Groep Groep
1) 2) 3)
I
II III
IV
v
Marsjeer en hard loop Inleiding Asemhaling Spel en Spel-aktiwiteit Postuur:
4 minute 7 " 2
It
3
"
7
II
Suid-Afrikaanse Weermagargiefbronne. Ibid. Ibid.
174.
Kniesenings Skouers Romp Sy Groep VI
Ontwikkeling:
10 minute Maag Toue Ewewig Hys
Groep VII
Behendigheid
10
"
3
II
2
fl
2
"
50
"
Springkas Mat Spring en Steunspronge Groep VIII Groep IX Groep X
Spel of Spelaktiwiteit Asemhaling Finale Totaal
-
----
...._,
'
Van die instrukteurs word verwag om by die verskillende groepe geen tyd te verspeel nie. Die klasse moet deurgaans wakker gehou word. In lesprogram r 1 ) word voorbeelde van klasopstel= lings gegee, terwyl uitgangshoudings soos hande op heupe, arms sywaarts, arms ringgebuig, arms naas gebuig met vuiste ens., voorkom. Ten opsigte van die verskillende groepe word die volgende oefeninge aangetref: Groep I Marsjeer en Hardloop halt a. Voorwaarts mars b. Tone gang (Stand) markeer die'pas met kniee en arms beurte= c:. lings vorentoe oplig. looppas markeer die pas. Die d. Looppas mars
-
-
1)
Suid-Afrikaanse Weermagargiefbronne.
175.
in1eidend~
deel van die Sweedse lesprogram het gewoonlik uit klasopste11ings, verandering van opstelling en marsjeeroefeninge bestaan. Groep II. Inleidende oefeninge. Springoefeninge soos huppelspronge en huppelspronge met tone sywaarts stel uit die uitgangshouding (Stand: hande op heupe), kom voor. Springoefeninge het 'n deel van die Sweedse daag= likse lesprogram uitgemaak. In die groep word van ander een= voudige oefeninge gebruik gemaak. Hierdie oefeninge toon 'n meer ritmiese neiging wat afwyk van die formalistiese Sweedse oefeninge, soos blyk uit oefening (d) (Wydsbeenstand) Romp verende diep vooroor buig in tellings van drie en boontoe strek. Groep III. Asemhaling Ritmiese in- en uitaseming deur neus volgens demonstrasie. Dwarsdeur alle programme moet aseming volgens individu se eie tyd gedoen word. Die Sweedse lesprogram is altyd met asemhalingsoefeninge afgesluit. Groep V. Houdingsoefeninge. In hierdie groep word oefeninge vir die kniesenings, skouers, rug en die sye gegee, wat daarop dui dat die ontwikkeling van elke liggaamsdeel afsonderlik beoog word. In die uitvoering van die oefeninge word van Sweedse apparaat, soos die muurrekke, gebruik gemaak. Wat die uitvoering van hierdie oefeninge be= tref, kom statiese kontraksies wat kenmerkend van die Sweedse uitvoeringswyse was, nouliks voor. Die oefeninge word meestal op 9 n ritmiese of verende wyse uitgevoer. Groep VI. Ontwikkelend. Oefeninge vir die maag en oefeninge met toue kom voor, terwy1 ewewigsoefeninge en hysoefeninge, wat ~n belangrike deel van die Sweedse lesprogram uitmaak, hierdie groep verder aanvul. Ewewigsoefeninge soos (i) (hande op heupe) kniee beurtelings vorentoe oplig en (iii) (Balk of bank). Systand. Ewewigsmars vorentoe en agtertoe, afspring, kom voor. By hysoefeninge word van die Sweedse balk gebruik gemaak. Groep X. Eindoefeninge. 'n Goeie houding is kenmerkend van die soldaat, daarom dat dit
176.
in die programme van die Weermag aandag geniet. Dit is ook die Sweedse oefeninge wat op die ontwikkeling van 'n goeie houding gerig is. Behalwe die aandag wat 'n goeie houdingsposisie geniet, kom ook ander eenvoudige oefeninge in die groep voor soos oefening (ii) (Hande op heupe). Tone sywaarts plaas. Van die groepe oefeninge word in ander tabelle vir liggaamlike opleiding, soos die Voorafgaande tabelle 1952 1 ) en Basiese les= programme 1951 2 ), gebruik. Teen 1961 kom nie veel afwykings in die patroon wat t.o.v. tabelle gevolg is, voor nie. Loubser 3 ) vind nog dat oefeninge in groepe uitgewerk word, waaruit tabelle opgebou is. Elke tabel bestaan uit die volgende hoofgroepe 4 ). 1. Marsjeer en hardloop ..••• 4 minute 2. Inleidende oefeninge ..•.••• 6 " 3. Asemhalingsoefeninge •..••••••••............• 1 " 4. Kleinterreinspele . . •. •••. ••. •. . . . •. •. . . •. 4 " 5. Houdingsoefeninge . . ••• ' ••••••••• •. •. •. ••• 8 " a. oefeninge vir die dyspiere b. skoueroefeninge c. rugoefeninge d. syoefeninge If '6. Ontwikkelingsoefep.inge •.•••••• 10 a. maagoefeninge, b. touklimoefeninge c. oalanseeroefeninge d. hysoefeninge 7~ Algemene bedrywighede ·~·····•••••••••••••••• 10 " 81 Kalmerende oefeninge • • • . • • • • . • • • • •• • . • • • • •.~' . . 'z " 1
••••••••••••••••••
1
1
•
"1
•
•
•
•
•
•
•
•
•
••••••••••••
1
Totaal
1) 2) 3) 4)
•
•
•
•
•
45
II
Suid-Afrikaanse Weermagargiefbronne. Ibid. Loubser,op. cit., p. 114. Ibid.,p. 114.-116.
177.
Die volgende tabelle is toe gebruik 1 l. 1. 2. 3. 4.
Tabelle vir voorafgaande opleiding. Tabelle vir rekrute. Saamgestelde tabelle vir gevorderde rekrute Ontwikkelingstabelle, of die sogenaamde 11 Wildebeestabelle".
Die Handleiding vir Gevegsliggaamlike opleiding wat in 1966 verskyn, bevat opleidingsprogramme vir die verskillende kursusse. Hierdie hele uitgawe is soos volg saamgestel: Aanhangsel A. Liggaamlike Opleidingsprogramme vir rekrute. Aanhangsel B. Lesprogramme in Liggaamlike Opleiding vir Diensvakeenhede. Aanhangsel C. Gevegsliggaamlike Opleidingsprogramme Aanhangsel D. Toegepaste Fikshou-oefeninge. Aanhangsel E. Die Daagliks.e Twaalf. Aanhangsel F. Gevegsliggaamlike Opleidingsprogramme vir val= skermspringers. Aanhangsel G. Uithouvermoe-opleiding. Handgemeen. Aanhangsel H. Hindernisopleiding. Aanhangsel J. Swem. Aanhangsel K•. Toetse. Aanhangsel L. Aanhangsel M. Rekreatiewe Liggaamlike Opleidingsprogramme. Aanhangsel N. Hitte-uitputting. Van belang is die programme wat vir rekrute opgestel Elke lesprogram is in vyf dele verdeel, wat gesamentlik 15 • ~n periode van 40 minute uitmaak, Die dele is soos volg saam= gestel. Beweeglikheid en opwarming 7 minute Dee! I 1 Kleinere spele Deel II " , . . 12 " Krag Deel III II 18 Behendigheid en uithouvermoe Deel IV II . 2 Houding en asemhaling Deel V 0
2)
...........
. . ..
. . .. . . . . . . .. . .
Totaal 1) 2)
40
-
tt
Loubser, op, cit. p. 117-119, Suid;..Afrikaanse Weermagargiefbronne. 178.
Vier lesprogramme is opgestel. Elke lesprogram oefen die hele liggaam en bewerkstellig harmoniese algehele ontwikkeling en algemene fiksheid. Die oefeninge het dus 'n gebalanseerde ont= wikkeling van die liggaam tot gevolg. Verder het die oefeninge ook 'n korrektiewe uitwerking. Die Sweedse gimnastiek het ook 'n algehele harmoniese ontwikkeling van die liggaam ten doel. Die metode van die toepassing van die oefeninge is meer formeel en elke oefening moet op defnitiewe bevele uitgevoer word. Die instrukteur dui die ritme aan en die persone moet die oefeninge dienooreenkomstig uitvoer. Die oefeninge wat in die verskil= lende dele voorkom. is soos volg: Deel I. a. Inleidende oefeninge. b. Oefeninge vir die skouergordel en arms. c. Oefeninge vir die romp. d. Oefeninge vir die bene. In die oefeninge vir die bene word o.a. van spronge gebruik gemaak. Deel III. a. Hys - Die hysoefeninge het die ontwikkeling van die arms en skouers ten doel. Dit kan op geimproviseerde of ge= vestigde apparaat gedoen word en word progressief gedoen, eers in pare en daarna individueel. In die toepassing van die oefeninge speel die Sweedse balk 'n belangrike rol. b. Romp - sydelings - Dit is 'n vrystaande oefening wat daarop gemik is om die sydelingse spiere van die romp te ont= wikkel. c. Bene - Vrystaande oefeninge wat die beenspiere versterk. d. Romp - maagspiere. e. Romp - rugspiere. f. Buik hys - Dit is 'n saamgestelde oefening wat 'n al= gemene versterkende uitwerking op die hoofspiere het. Ook hier word o.a. van die Sweedse balk gebruik gemaak in die toe= passing van die oefeninge. g. Alternatiewe oefeninge - word gebruik as plaasver= vangers vir hys- en maaghysoefeninge wanneer hysapparaat nie beskikbaar is nie.
179.
Deel V.
Houding en asemhaling.
Baie aandag word aan !n goeie houding gegee, want dit word hier gekorrigeer. Marsjeerwerk en houding word streng volgens militere gebruik uitgevoer. Dit is ook die asemhaling wat aan die Sweedse gimnastiek laat dink, In Lesprogram I word die asemhaling soos volg beskryf: ,Wydsbeenstand, hande net onderkant bors. Haal diep asem deur die neus en asem uit Qeur die mond, terwyl geririge druk met hande uitgeoefen word". Asemhalingsoefeninge in die Sweedse lesprogram is egter ge= woonlik met liggaamsbewegings gekombineer, Die formele wyse blyk ook daaruit dat die asemhalingsoefeninge met bevele uit= gevoer moet word.
IV.
DIE SUID-AFRIKAANSE POLISIEMAG Die leerplan vap die instrukteurskursusse wat deur
sersant P.L. Grobbelaar vanaf 1927 aan die opleidingsdepot van die S.A.P. in Pretoria aangebied is, was maklik verstaanbaar. Die leerplan het uit vrystaande tabelle, vrystaande vertoon= reekse, gimnastiek, boks, stoei, skermkuns met bajonette, lewensredding, eerste hulp, anatomie en fisiologie, sowel as skeidsreg en tydhou by boksgevegte, bestaan. Sportadministra= sie en die uitmeet van sportvelde het ook aandag geniet 1 ). Die vrystaande tabelle het in vn mate oefeninge van Sweedse oorsprong ingehou 2 ) Die uitvoeringswyse van die oefeninge I
in die tabelle verskil egter van die Sweedse gimnastiek in die sin dat die oefeninge op 'n meer dinamiese vorm van werk= wyse uitloop. Die volgorde en aantal oefeninge wat so 'n tabel bevat het, het ook van die Sweedse lesprogram afgewyk. Daar is met die loop van tyd nog van oefentabelle in die opleidingsprogramme gebruik gemaak. Omdat die werk te Aldershot 'n invloed op die vak in die S.A.P. gehad het, sou
1)
Loubser, op. cit., p. 97.
2)
Sien p. 17 3 .. 4_--Yfln h:berd±e ·verha.ndeling.
180
I
die invloed van die Sweedse stelsel alhier soos in die leerplan= ne te Aldershot gebruik, verloop. Op die huidige stadium is die liggaamlike opleiding aan die Polisiekollege daarop gerig om die rekruut liggaamlfk geskik te kry om, wanneer hy in die praktyk staan, sy werk met die nodige bekwaamheid te kan uitvoer. Die belangrikste oog= merk sover dit die fisieke opleiding betref, is om die rekruut fiks te maak; daarom word sy uithouvermoe, krag, vaardigheid spoed en soepelheid ontwikkel. Soos by die soldaat, is 'n goeie houding kenmerkend van die polisieman; daarom word baie aandag aan die ontwikkeling van 'n goeie houding verleen. Aan die begin van die kursus word liggaamsmate van die rekrute geneem en word hulle aan 'n eenvoudige toets onderwerp wat die volgende nommers insluit: 1. Die 100 meter. 2. Gewigstoot. 3. Verspring. 4. Die myl. Om die vordering te ~epaal, word die liggaamsmate en toetse aan die einde van elke maand weer geneem. Dit gee nie net die instrukteur kans om sy program krities te benader nie, maar wek ook die nodige belangstelling by die rekruut as hy 'n insig in sy vordering kry. Om die beoogde doelstellings na te streef, sluit die program van liggaamlike opleiding veral die volgende in: 1. Vrystaande oefeninge en oefeninge met,apparaat wat bydra tot die ontwikkeling van 'n goeie houding, krag en beweeglik= heid van die gewrigte; 2. Sportvaardighede soos boks en stoei, wat uit die aard van die polisieman se werk, handig te pas sal kom. Om hom in situasies waarin hy mag beland, te kan verdedig, word die re= kruut ook in ander vorme van selfvetdediging opgelei, hoewel nie gespesialiseerd nie. In atletiek word kort afstande vir die bevordering van spoed en lang afstande vir uithouvermoe be=
181 •
oefen. In die somer word aandag aan swem verleen. Dit is in die opsig waar rekrute deeglike opleiding in lewensredding ge= niet; daarom dat rekrute van die S.A.P. ook in die afgelope 3 tot 4 jaar hoogstaande prestasies behaal het in die verwerwing van medaljes. 3. Hindernislope op die hindernisbaan bevorder ook die uithou= vermoE!. Om die invloed van die Sweedse gimnastiek in die huidige program te ontleed, moet idees uit die vry5taande oeferi= inge en oefeninge met apparaat nagegaan word. Vrystaande oefeninge word gewoonlik vanaf die begin van die opleiding beoefen. Die instrukteurs het kennis van 'n verskeidenheid oefeninge onder die opleiding van .lt .. Schuld opgedoen. Hoewel idees uit oefentabelle wat in die verlede gebruik is, van nut kan wees, word daar van vaste vooropgestelde oefenprogramme afgesien. Hierdeur word instrukteurs nie ge= bind nie en kan inisiatief aan die dag gel~ word en kan die vak vir sowel die instrukteur as rekruut, aangenaam en tot voordeel aangewend word. Vrystaande oefeninge kan byvoorbeeld soos volg verloop: 1. Vertikale armswaaie. Die arms word vorentoe, ondertoe vorentoe boontoe geswaai, met 'n strekking op die tone by die boontoe strek van die arms. 2. Spring wydsbeen. Plaas hande agter die nek met die elmboe teruggeforseer. Buigings sywaarts. (Dit is 'n oefening vir die romp en ook op die postuur gerig). 3. Wipspronge, bv. vier wipspronge, op vyfde volle kniebuiging op hurke met hakke netjies teen mekaar, rug reguit hande voor gestrek. (Beenoefening). 4. Arms vorentoe en sywaarts strek (Armoefening). 5. Wydsbeen, bene gestrek. Vorentoe, agtertoe, sywaarts en op strek met ·romp (Rompoefening). 6. Gewone wydsbeenspronge met arms na v1ugpesisie.
182.
Die tabel kan daar afgesny word of kan verder gaan, byvoorbeeld: 7. Armsirkels. Grootste moontlike sirkels vir lenigheid in skouers. 8. Wydsbeenstand met arms sywaarts. Alternatiewe voete raak terwyl die romp na elke aanraking weer regop kom. 9. Enige springoefeninge vir die bene bv. vyf wipspronge, ge= volg deur drie ~ydsbeenspronge met die hande bo die kop klap. 10. Le-steun. Opstote. 11. Maagle met arms sywaarts. Lig die romp op. 12. Op voete. Die program word op 'n dinamiese manier uitge= voer. Om die ratsheid te bevorder word die rekrute vinnig op die voete gebring en gejaag om bv. vinnig die gimnasium se mure te raak en terug te kom. 13. RuglS. Knipmes. 14. Weer op maag draai. Alternatiewe voetplasings. Hierdie oefeninge word stadig en sistematies metter= tyd opgebou. Die oefeninge word mettertyd geleidelik aangec vul. Die oefeninge word met behu1p van bevele uitgevoer en, hoewel die nodige dissipline gehandhaaf word, het die militaris= tiese grondslag in die uitvoering van oefeninge verdwyn. Uit die reeks oefeninge blyk dit dat 'n harmoniese ontwikkeling van die liggaam ~n oogmerk is. In die opleidingsprogram word daar ook van oefeninge op Sweedse apparaat gebruik gemaak. So word die Sweedse balk nog vir hys- en ewewigsoefeninge gebruik, terwyl oefeninge ook Soms word ook nog asemhalings= aan die muurrekke uitgevoer word. oefeninge gedoen. Aandag word ook aan tabelle vir vertoondoeleindes gegee.
183.
HOOFSTUK VIII
SAMEV'ATTING
I.
EN
GEVOLGTREKKINGS
SAMEVATTING
Doelbewuste aangewende formele oefeninge dateer sover terug as 2,600 v.C. Ten spyte hiervan is formele oefen= inge tot 1800 in sporadiese gevalle beoefen. Die oefeninge is hoofsaaklik om die genesende waarde daarin opgesluit, be= oefen. Op die gebied van formele oefeninge is die bydrae van die Sweedse stelsel uniek. Inspirerende faktore vir die ontstaan van die stelsel was die
[email protected] en mediese. Hier= die rigting en denkbeelde van P.H. Ling en sy navolgers het die belangstelling van vaklui in ander lande aangegryp. Dit het daartoe gelei dat die Sweedse gimnastiek na talle lande dwars= oor die
[email protected] versprei het. Na gelang van omstandighede is die vak in 'n mindere of meerdere mate deur die stelsel in die lande beinvloed. Omdat Suid~Afrika 'n jong land is, was hy in die ver= lede vir die opvoeding van die liggaam afhanklik van wat in ouer en gevestigde lande gedoen is. Om verskeie redes, waar= onder die noue bande met Denemarke, Duitsland, Engeland en die Nederlande, is dit hierdie lande wat die vak in Suid~Afrika grootliks beinvloed. Omdat die Sweedse gimnastiek sy invloed op hierdie lande laat geld het, het dit na Suid-Afrika verbrei. In die verlede het die opvoeding van die fisieke in ons land aandag geniet. Die vak is in verskillende instansies alhier beoefen en bevorder. Oplewing in die vak dateer egter uit die helfte van die dertige~jare, danksy die belangstelling Die doel van hierdie ondersoek is van die Sentrale Regering. om die invloed van die Sweedse stelsel van formele oefeninge op die ontwikkeling van die vak in die verskillende instansies in Suid~Afrika krities te benader.
184.
II.
GEVOLGTREKKINGS A.
1.
Di~
Die onderwysdepartemente periode tot. 1900
Alboewel sporadiese pogings aangewend is omidie vak te bevorder, het dit nie tot sy reg gekom nie. Dit was 'n donker periode in die geskiedenis van die vak in Suid-Afrika. In die laaste dekade skemer lig deur toe die Sweedse gimnastiek sy intrede in skole van die Kaapprovinsie maak. 2.
1900-1936.
In bierdie periode bet die Sweedse stelsel sy sterkste Die Sweedse gimnastiek is algemeen beoefen en inslag gehad. die stelling udie liggaamlike opvoeding was die Sweedse stelsel", geld. Omdat ander rigtings in die vak toe nog nie bier bekend was nie, word dit as 'n periode van onbekendbeid gesien. Die Sweedse gimnastiek bet die beerskappy in die liggaamlike opvoed= ing gevoer, omdat dit so 'n groot invloed op die vak in Enge= land gehad bet. Historiese bande met Engeland bet daartoe bygedra dat die vak ook deur genoemde land grootliks belnvloed is. Die invloed vanuit ander lande was minimaal. Alboewel die stelsel die toon in die vak aangegee bet, was dit nie heel= temal geslaag nie. In sommige skole vir meisies in dorpe en stede is dit met sukses toegepas, maar op die platteland en in skole vir seuns, veral in die ho~r afdelings, bet dit nie goed daaraan toe gegaan nie. Hiervoor was verskeie faktore verantwoordelik. Stelsel in ligggaamlike opvoeding word opgebou om in die spesifieke beboeftes van die land waar dit ontstaan bet, te voldoen. Die inhoud van 'n sodanige stelsel word grootliks deur etnologiese,kulturele, godsdienstige, klimate= logiese en geografiese faktore belnvloed. ~n
185.
Ten tye van die invoering van die Sweedse stelsel was daar op die platteland nie 'n groot behoefte aan die vak nie. Rede hiervoor moet gesoek word in die feit dat, in ver= gelyking met Europese lande, daar nie 'n groot bevolkingsdigt= heid bestaan het nie. Kompensasie vir liggaamlike passiwiteit was dus nie 'n groot behoefte nie. Die Suid-Afrikaanse volk was 'n volk met 'n sterk vryheidsideaal. Om enig iets op die volk af te dwing, was in botsing met sy aard. Die formeel militaristiese oefeninge was nie aanvaarbaar nie, omdat dit na die Anglo-Boereoorlog deur Engelse onderwysers en instrukteurs onderwys en toegepas is. Die mil i tere kleu r van hierdie stelsel het moontlik ook die gedagte laat ontstaan dat die veroweraar soldam van $Y verowerdes wou maak. Ongelukkig het ingevoerde leerkragte die stelsel hier toegepas soos wat dit oorsee gedoen is. Verontagsaming van Suid-Afrikaanse toestande en omstandighede het die stelsel erg benadeel. Tekort aan opgeleide leerkragte, veral vir seuns, het die vak laat skipbreuk ly. By die Afrikaner het tradisie nog altyd 'n groot rol gespeel. 'n Aanvaarbare stelsel van liggaamlike opvoeding sou beslis hiermee rekening moes hou. Die Boerevolk, met sy tradisionele boeresport en volksdanse, kon nouliks hierdie vreemde uitheemse liggaamsoefeninge aanvaar. In die samestelling van 'n program vir liggaamlike opvoeding is die sterkste bepalende faktor die leerling self. Die inhou~like van'n sodanige stelsel moet dus by die biolo= giese en psigologiese eienskappe van die verskillende ouder= Die Sweedse formele oefeninge was nie deur= domsgroepe aanpas. gaans geskik en eie aan die eise van die jeug nie.
m teenstelling
met Swede is die aangename klimaat van Suid-Afrika veral bevorderlik vir rekreatiewe sportsoorte. Die nadeel van die Sweedse gimnastiek is juis dat dit nie rekreatief van aard is nie. Dit was dus nie algeheel geskik vir plaaslike klimaatsomstandighede nie. 186.
Dit blyk dat die Sweedse gimnastiek nie geheel en al met die volk se aard, tradisie, belangstelling en behoefte ver~ band gehou het nie. 3.
1936-1968
Die Sweedse gimnastiek is in 'n mate aan die begin van hierdie periode en in sporadiese gevalle, vera! vir dogters, nog tot diep in die veertigerj are, toegepas. Die invloed van die stelsel het egter geleidelik verdwyn om slegs spore in die hedendaagse stelsel te laat. Hiervoor was ook verskeie faktore verantwoordelik. Hierdie periode staan bekend as die van kennisname en ontdekking van feitlik alle bestaande stelsels en strominge in die vak. Dit was gepas dat die Suid~Afrikaanse volk daardie stelsels en strominge sou ond~rsoek. Daaruit is 'n stelsel opgebou wat by die volksaard en behoeftes gepas het. Kennis= name en ontdekking van die stelsels en strominge het geskied deur vaklui wat oorsee gaan studeer het en mense wat van die buiteland hierheen gekom het. Vakmanne van Suid-Afrika wat oorsee gestudeer het, het 'n ideale toestand geskep, want hulle het die behoeftes en omstandighede van hul land geken. Hulle kon maklik insien wat vir plaaslike omstandighede geskik sou wees. Die beskikbaarstelling van fasiliteit in liggaamlike opvoeding in die jongste tyd het verder daartoe bygedra dat die invloed van die Sweedse gimnastiek verdwyn het. Ander vorme van liggaamlike aktiwiteite kon nou beoefen word~ Buitelandse vyande en binnelandse rasseverhoudings beinvloed ook die vorm en inhoud van 'n stelsel van liggaamlike opvoeding. Die aanvalle van buitelandse vyande sal 'n regering noop om aandag aan die milite~opleiding van sy jeug te skenk. Behalwe vir die afgelope dekade of wat, was daar vir Suid-Afrika geen groot bedreiging van buite nie. Gevolglik het die behoef= te aan 'n militaristiese stelsel van liggaamlike opvoeding,
18 7.
soos die Sweedse, nie op skole bestaan nie. Dit blyk dat die suiwer Sweedse stelsel van formele oefeninge vir die skoolprogram in die moderner omstandighede nie meer gepas is nie. Die vraag is egter of ons met ons hui= dige stelsel van liggaamlike opvoeding enigiets hydra tot die verbetering van 'n kind se houding. Houding kan nie met fi= sieke oefeninge aileen verbeter of~orrigeer word nie. Dit verg baie beslis ook 'n verstandelik~bewustelike instelling. In hierdie opsig kan die Sweedse gimnastiek met sy dissipline 'n waardevolle bydrae tot die huidige program lewer. In die afgelope tyd het die vak op skoal aansienlike vordering gemaak. Hiervan getuig onder andere die fasili= teite wat tot beskikking van liggaamlike opvoeding gestel word. Met die vordering in die vak is 'n kardinale oorweging vir die suksesvolle toepassing van die vak egter agterwee gelaat. In die afgelope dertig jaar het die tydtoekenning vir die vak dieselfde gebly. Indien die owerhede dit sou oorweeg om te doen wat in talle ander lande ten opsigte van die vermeerdering van periodes gedoen word, sal dit wat reeds vir die vak gedoen word op doeltreffende wyse geimplementeer kan word. B.
Bemoeiins van die
Sentr~le R~ser~n$
Die verbasende vinnige groei van Suid-Afrika op ekono= miese, tegnologiese en opvoedkundige gebied het die soeke laat ontstaan na 'n doeltreffender wetenskaplik gefundeerde stelsel. Navorsing deur universiteite het daartoe bygedra dat stelsels aan wetenskaplike ondersoeke onderwerp is. Die basis van 'n stelsel vir liggaamlike opvoeding moet breed wees en gegrond op gesonde biologiese beginsels. Hiernaas moet dit op peda= gogiese, sosiologiese en psigologiese beginsels gefundeer wees. Aansprake wat die Sweedse stelsel op die gebiede gemaak het, was nie altyd wetenskaplik verantwoord nie. Op die onjuist= heid van sekere opvattinge in die Sweedse stelsel is gewys•. 'n kritiese beskouing van die Sweedse gimnastiek sien: Postma, J.W.: Ondersoek na die wetenskaplike basis van die Europese strominge in die liggaamsopvoeding van 1900 tot 1940~ p. 103-120.
•~ir
188.
Die samestellers van die werke van die N.A.R.L.O., die Departement van Onderwys, Kuns en Wetenskap en die Departe= ment van Kultuursake het die nodige faktore in aanmerking ge= neem vir die daarstelling van 'n geskikte stelsel. Slegs die beste elemente uit die verskillende ste1sels en strominge is geneem vir die samestel1ing van 'n eklektiese stelsel vir SuidAfrika. In hierdie stelsel het die Sweedse gimnastiek spore gelaat. Die Sweeds-Deense gimnastiek lewer 'n waardevolle by= drae tot die samestelling van die vormgewende oefeninge in die werke.
C.
Die Suid-Af~ikaans1!ll··weermag
In die liggaamlike opleidingsprogramme wat in die Weermag gebruik is, het die Sweedse formele oefeninge 'n baie groot invloed gehad. Vanaf 1922 bestaan die tabelle feitlik geheel en al uit die Sweedse gimnastiek. Na 1932 toon die oefeninge nog die Sweedse invloed, noewel die oefeninge 'n meer dinamiese uitvoeringswyse volg. Vanaf die laat dertigerjare bly die Sweedse gimnastiek, saam met ander vorme van liggaam= like aktiwiteite, behoue, dog in ~n meer ritmiese vorm. In die tabelle van die vyftigerj are asook in die programme wat in 1966 opgeste1 is, speel houdingsoefeninge Uit die oefeninge is idees van steeds 'n belangrike rol. Sweedse oorsprong nog te bespeur, soos blyk uit o.a. ewewigsoe= feninge wat ook op die Sweedse balk uitgevoer word, hysoefeninge met behulp van die Sweedse balk en asemhalingsoefeninge. Hoewel sommige eenvoudige oefeninge in sekere groepe ook nog voorkom, is die suiwer Sweedse formele oefeninge nouliks te vinde. Die· oefeninge word gewoonlik op 'n verende wyse uitge= voer. Desnieteenstaande word daar by die toepassing van die programme nog op 'n formele metode te werk gegaan, waar oefen= inge op defiriitiewebevele uitgevoer word,
189'' .
Die oefenprogramme hou veel goeds in. In die jongste programme is die samestelling van die oefeninge so dat 'n harmo= niese algehele ontwikkeling van die liggaam verkry word. In die toepassing van die programme is een van die doelstellings om so min tyd moontlik verlore te laat gaan; die rekrute word deurgaans wakker gehou. Hieruit is veel te leer, veral ook vir die skoolprogram waar die tyd tot beskikking van die vak so ekonomies moontlik gebruik behoort te word. Die klem wat op 'n goeie houding gele word, verdien waardering, veral vandag waar die moderne leefwyse houdingsafwykings bevorder. In die verbreiding van die Sweedse stelsel is dit weer eens Engeland wat uitsluitlik die belangrikste rol speel. Die vraag ontstaan waarom dit juis Brittanje is wat die metodes van die liggaamlike opleiding in die S.A.W. gedikteer het. Dit is om verskeie logiese redes verklaarbaar. Die belangrikste hiervan moet gesien word in die lig van die noue verband wat deur die jare tussen hierdie twee lande bestaan het. In sy verde= digingstelsel sou Suid-Afrika as gewese lid van die Statebond, baie nou met Brittanje skakel. Militere owerhede in SuidAfrika het die stelsel van liggaamlike opleiding in die Britse leer as van die gevorderdste beskou, Voorafopgestelde oefenprogramme volgens 'n vasgestelde patroon deur instrukteurs, lei tot eenvormigheid in die opleiding van die rekruut. Dit verseker die bereiking van die beoogde doelstellings, waarvan onder andere fisieke fiksheid seker die belangrikste is. Dit mag egter die nadeel inhou dat inisiatief van die instrukteur ontneem word. Bekwaamheid van 'n instruk= teur word dus gemeet aan die suksesvolle wyse van die toepassing van die oefentabelle. In die laaste dekade tree veranderings in, deurdat ook vakmanne aan Suid-Afrikaanse Universiteite opgelei, deur hul kennis die opleidingsprogramme verryk.
190.
Ter afsluiting kan nie nagelaat word om die belangrike bydrae van die S.A.W. in die ontwikkeling van die vak in SuidAfrika te beklemtoon nie, Fisieke fiksheid, die belangrike vereiste vir weerbaarheid, word op 'n goed georganiseerde basis tot ontwikkeling gebring. D.
Di~ Sui~-Af~i~ans~
P?fisiemas
Omdat Engeland so 'n belangrike rol in die opvoeding van die liggaam in Suid-Afrika gespeel het, het die verbreiding van die Sweedse stelsel na die Polisiemag ook via daardie land plaasgevind. Instrukteurs wat te Aldershot opgelei is, het hul kennis op bekwame wyse in die opleidingsprogramme van rekrute toegepas. Alhoewel die ·sweedse gimnastiek invloed op die lig= gaamlike opleiding van rekrute in die polisiemag gehad het, is dit duidelik dat die stelsel nie slaafs nagevolg is nie. Vrystaande tabelle wat vanaf 1927 gebruik is, het oefeninge van Sweedse oorsprong ingesluit, maar statiese kontraksies maak plek vir 'n dinamiese vorm van werkwyse. Tabelle wyk ook af t.o.v. die volgorde waarin oefeninge gedoen en die aantal oefeninge wat uitgevoer is. In die huidige program speel vrystaande oefeninge, wat op die verbetering van die houding en soepelheid gerig is, nog 'n belangrike rol. Ook die idee van 'n harmoniese ont= wikkeling kom met die Sweedse idee ooreen en moet aangeprys word, terwyl die waarde van 'n sistematiese vordering nie oor= beklemtoon kan word nie. Hoewel Sweedse formeel-militaristiese oefeninge nie meer voorkom nie, word apparaat van Sweedse oorsprong by die uitvoering van sekere oefeninge nog gebruik. Muurrekke en die Sweedse balk word gebruik; die Sweedse balk vir die uitvoering van hys- en ewewigsoefeninge. Ook word asemhalingsoefeninge wat 'n vaste plek in die Sweedse lesprogram gehad het, nog soms uitgevoer.
191.
Opsommend kan genoem word dat, alhoewel die tydtoeken= ning vir die vak, as gevolg van die beklemtoning van ook die aka= demiese sy van die opleiding, afgeneem het, word werk van hoog= staande gehalte gelewer. As die opgeleide polisieman die kollege verlaat, is hy ten volle toegerus om sy taak op fisieke gebied, ook met die nodige bekwaamheid uit te voer. Die in= druk wat die besoeker aan die S.A.P.-kollege kry, is dat die instrukteur in liggaamlike opleiding groot vrymoedigheid open= baar om te wys wat daar t.o.v. die vak gedoen word.
192.
,fHBL IOGRAFIE
ALEXANDER, A.
Modern gymnastic exercises, (Part !!Advanced). London, George·Philip, 1890.
ANON.
Liggaamlike opvoeding aan die Universi= teit van Pretoria. Vigor II:1, Desember 1948.
•
BLACK, Margeret C.
The training of physical education tea= chers. (In The report of the firs.t South African congress for physical education, 9-12 January 1945, Stellenbosch, Pro Ecclesia, 1945.)
BOARD OF EDUCATION, ENGLAm>.
Recreation and ppysical fitness for girls and women.· London, His Majesty's Stationery Office, 1937. Recreation and physical fitness for youths and men. London, His Majesty's Stationery Office, 1937. Reference book of gymnastic training for boys. London, His Majesty's Stationery Office, 1931. Syllabus of physical exercises for use in public elementary schools. London, His Majesty's Stationery Office, 1905. The syllabus of physical exercises for public elementary schools. London, His Majestyqs Stationery Office, 1909.
-
Syllabus of physical training for schools. London, His Majesty's Statio= nery Office, 1919. Syllabus of physical training for schools. London, His Majesty's Stationery Office, 1933.
BOTl-IA , J • F •
Die Nasionale Adviserende Raad vir Lig= gaamlike Opvoeding. (in Die verslag van die eerste Suid-Afrikaanse kongres vir liggaamlike opvoeding, 9-12 Januarie 194~ Stellenbosch, Pro Ecclesia, 1945.)
BRAHAM, E.
The organisation of physical education in Natal. {In The report of the first South African congress for physical education, 9~12 January 1945, Stellen= bosch, Pro Eeclesia, 1945.)
193.
BRITISH MILITARY AUTHORITY.
Manual o£ physieal training. London, His Majesty's Stationery Office, 1914. Manual of physical training. London, His Majesty's Stationery Office, 1931.
BRITTON, A.H.
BUKH, N.
Physical education at the faculty of education, University of the O.F.s. 'Yisor IV:1, Desember 1950. Deense voedin~
Boere~gimnastiek.
II:1, April 1940.
Lissaamsop=
Mnr. Niels Bukh oor liggaamsopvoeding. L!;esaamso:pv~~ II:1, April 1940. Primary gymnastics. 1948.
London, Methuen,
CAPE OF GOOD HOPE, DEPARTEMENT OF PUBLIC EDUCATION.
Courses of training for European Tea= chers. Cape Town, Federal Printing Co., 1950.
CHRISTENSEN, L.E. en TRAP, P.M.
Text-book of gymnastics. London,.Univer= sity of London press, 1937.
COETZEE, J.C.
Onderwys in Transvaal (1838-1937). Pre= toria, Van Sehaik, 1941.
COETZEE, F.
Die geskiedenis van gesondheidsleer= onderwys en liggaamlike opvoeding op die laerskool in die Provinsie van die Oranje Vrystaat (1902~1930). (M.Ed.verhandeling, Universiteit van SuidAfrika), 1937.
DAMBACH, J.
Physical education in Germany. New York, Teachers College, Columbia University, 1937.
DEKKER, P. en PENDERS, J.
Handleiding voor het geven van schoolgymnastiek, Deel I. Rotterdam, Nijgh en van Ditmar's, 1926.
DEPARTEMENT VAN BIN= NELANDSE SAKE, NEDER= LAND.
De volledige gymnastiek voor mannelijke leerlingen van 13 tot 20 jaar. 's-Gra= venhage, DEPARTEMENT VAN BINNELANDSE SAKE, 1916. .
DEPARTEMENT VAN KUL= TUURSAKE.
Handboek vir liggaamlike opvoeding: Gimnastiek-vir seuns en mans. Pretoria, Staatsdrukker, 1968. Terminologie. Pretoria, ·Staatsdrukker, 1968.
194.
DEPARTEMENT VAN ONDER= WYS,KUNS EN WETENSKAP.
Liggaamlike opvoeding vir meisies, (Sl121 jaar). Pretoria, Staatsdrukker, 1958. Liggaamlike opvoeding vir seuns, (8l12l~jaar). Pretoria, Staatsdrukker, 1960. Reorganisasie van sekere dienste. Visor IV:3, Junie 1951.
DIXON, J.G., MciNTOSH, P.C., MUNROW, A.D. en WILLETS, R.F.
Landmarks in the history of physical education. London, Routledge and Kegan, 1957.
EDITORIAL.
An outline of physical education in South Africa. Vigor II:1, Desember 1948.
GROENMAN, G.
De lichamelijke opvoeding als Anthropo= logisch probleem. Groningen, P. Noord= hof, 1948.
HACKENSMITH, C.W.
History of physical education. Harper and Row, 1966.
HECKER, W.A.A. en HEYN, A.C.
Geschiedenis der lichaamsoefeningen van de oudheid tot heden. Leiden, A.W. Sijthoff~s, 1924.
HEYN, A.C.
Beknopt overzicht van de geschiedenis, stelsels, methoden en aesthetische stroomingen der lichaamsoefeningen Deel III en IV, Amsterdam, D.B. Centens, 1932.
HOLMBERG, 0.
Lingvs gymnastics, as developed and at present carried on in Sweden, Lingiaden Kongressen, Vol. I. Lund, Berlingska Boktryckeriet, 1939.
HOLMSTRoM, Agne.
Swedish gymnastics to-day. From Ling to the Lingiad. Stockholm, Sohlmans forlag, 1949.
JOOSTE, M.
'n Beknopte oorsig van die ontwikkeling van liggaamlike opvoeding in Suid-Afri= ka, Deel I, Vi~or VII:3, Junie 1954.
New York,
'n Beknopte oorsig va~. die ontwikkeling van liggaamlike opvoeding in Suid-Afri= ka, Deel II, V~gor VII:4, September 1954. KAAPSE ONDERWYSDEPAR= TEMENT.
Jaarverslae van die Superintendent-gene= raal, 1910 tot 1940. Sillabusse vir liggaamlike opvoeding aan onderwyskolleges (mans en vroue), 1968. (ongepubliseer). 195.
KELDER, J.C.
Die historiese ontwikkeling van liggaams= oefeninge in die Onderwysdepartemente, (In Die verslag van die eerste SuidAirikaanse kongres vir liggaamlike opvoe= ding, 9-12 Januarie 1945, Stellenbosch, Pro Ecclesia, 1945.)
KILIAN, H. de V.
'n Histories-kritiese ondersoek na die onderrig van atletiek vir seuns aan die Transvaalse middelbare skole, (M.Ed.verhandeling, Universiteit van Suid-Afri= ka), 1949.
KNUDSEN, K.A.
A textbook of gymnastics Part I. Churchill Ltd., 1947.
London,
Ling se gimnastiek en Niels Bukh, Lig= g~ams~p!oe~i~g I~2, Junie 1939. LEONARD, F.E. en AFFLECK, G.B.
A guide to the history of physical edu= cation. London, Henry Kimpton, 1947.
LINDHARD, J.
The theory of gymnastics. London, Methuen and Co. Ltd., 1939.
LING ASSOCIATION.
Terminology of Swedish educational gym= nastics. London, Ling Association, 1928.
LOCKE, E.
Physical education at Rhodes University College,-Y:igor II:4, September 1949.
LOUBSER, T.J.
Die p1ek van Liggaam1ike Opvoeding in opleiding in die Suid-Afrikaan= (M.Ed.-verhandeling, Potche stroomse Universiteit), 1961.
milit~re se le~r,
MALHERBE, E.G.
Education in South Africa, (1652-1922). Cape Town, Juta and Co., Ltd., 1925.
McEWAN, H.E.K.
Die les in liggaamlike opvoeding. stad, Maskew Miller Bpk., 1960.
MciNTOSH, P.C.
Physical Education in England since 1800. London, G. Bell and Sons, Ltd., 1952.
McKENZIE, R.T.
Exercise in education and medicine. Philadelphia and London, W.B. Saunders Co., 1924.
McKERRON, M.E.
A history of education in South Africa, (1652-1932). Pretoria, Van Schaik, Ltd., 1934.
Kaap=
196.
NASIONALE ADVISERENDE RAAD VIR LIGGAAMLIKE OPVOEDING.
Die nasionale skema vir liggaamsopvoed= ing, Lig!aaamso~voeding I:2, Junie 1939. Die nasionale skema vir liggaamsopvoed= ~~~g ~ t~SB!l.ll!!!:'!'P:.VO~.~in$ I: 3, September
-
Leerplan vir liggaamlike opvoeding, Junior Boek. Pretoria, Staatsdrukker, 1950. Leerplan vir liggaamlike opvoeding, Senior Boek I. Pretoria, Staatsdrukker, 1943. Leerplan vir liggaamlike opvoeding, Senior Boek II. Pretoria, Staatdrukker, 1947.
-
Leerplan vir liggaamlike opvoeding, Senior Boek III. Pretoria, Staatsdruk= ker, 1952. Leerplan vir liggaamlike opvoeding vir normaal- en opleidingskolleges. 1941, (Ongepubliseer). Terme in verband met liggaamlike opvoed= ing. Pretoria, Staatsdrukker, 1940. Toer van die Switserse gimnaste: Amp= telike program. Pretoria, Staatsdruk= ker, 1947.
NATALSE ONDERWYS= DEPARTEMENT.
Jaarverslae van die Superintendent-ge= neraal, 1910 tot 1940. Leerplan vir liggaamlike opvoeding, standerds I tot VIII. Pietermaritzburg, Natalse Onderwysdepartement, 1953.
NIJSTEN, W.H.
De vrije en de gereglementeerde gymnas= tiek Deel I. Den Haag, J.B. Wolters, 1930.
OBHOLZER, A.
Gekonstrueerde of funksionele bewegin~ Liggaamsopvoeding II:2, Junie 1940. vn Eie
st~lsel
gaamso~~~d~n~
vir Suid-Afrika, Lig= 1~1, April 1939.
Pehr Henrik Ling, Li:B_saamsopvoeding I:3, September 1939.
197.
OP'T HOF, M.
Brief van die Nasionale Adviserende Raad vir Liggaamlike Opvoeding,~Liggaamsop= yoeding I:3, September 1939.
O.V.S.-DEPARTEMENT VAN ONDERWYS.
Jaarverslae van die Direkteur, 1910 tot 1940. Leerplanne vir die opleiding van onder= wysers in liggaamlike opvoeding, 1948, 1960, 1968. (Ongepubliseer). Leerplan vir liggaamlike opvoeding, standerds I tot V. Bloemfontein, A.C. White, 1965. Leerplan vir liggaamlike opvoeding, standerds VI tot X. Bloemfontein, A.C. White, 1965.
POSSE, N.
Handbook of school-gymnastics of the Swedish system. Boston, Lee and Shep= hard, 1904.
POSTMA, J.W.
Die gebruik van die Sweedse bank as apparaat vir spring-, optel- en draag= oefeninge, LiggaamS'6-J2Voeding III:1, April 1941 .'" • · Die invloed van rekkingsoefeninge op lenigheid, V~}~Sfr!~~e II:2, Maart 1944. Inleiding tot die liggaamlike opvoed= kunde. Kaapstad, A.A. Balkema, 1965. Ondersoek na die wetenskaplike basis van die Europese strominge in die ligg~amsopvoeding van 1900-1940, (D.Ed. Ph.-proefskrif, Universiteit van Stel= lenbosch), 1945. Strominge in
liggaamsopvoeding,-~ig= gaamsol?vo~din& III:1, April 1941. ; * •
POTCHEFSTROOMSE UNIVERSITEIT.
Jaarboeke 1945 tot 1969.
RICE, E.A., HUTCBINSON, J.L. en LEE, Mabel.
A brief history of physical education. New York, Ronald Press Co., 1958.
RIJSDORP, K. en KRAMER, J.P.
De ontwikkeling van de stelsels van lichamelijke opvoeding. Rotterdam, Nijgh en Van DitmarYs. Hedendaagse lichamelijke opvoeding, Rot= terdam, Nijgh en Van Ditmar's.
198.
SCHOOMBEE, J.J. en VICTOR, C.A.
Liggaamlike opvoeding op skool vir seuns. Kaapstad, H.A.U.M'., 1968.
SCHRECKER, K.A.
Corrective gymaastics for schools. Kaapstad, A.A. Balkema, 1965. Fitting the different trends ~nto the physical education syllabus. (In The report of the first South African con= gress for physical education, 9-12 January 1945, Stellenbosch, Pro Eccle= sia, 1945.)
SMIT, C.
Die ontwikkeling van die term liggaams= ~~X~~dii\g, Li~a~.!'P:Y?e~Hng v: 2, Junie
SMITH, D.P.J.
'n Histories-kr~tiese ondersoek na die opleiding van onderwysers vir liggaam= lijc:e opvoeding o:p die openbare skole, (M.Ed.-verhandellng, Universiteit van Suid-Afrika), 1944. Liggaamlike opvoeding aan die Potchef= stroomse Universitiet, Visor IV:4, September 1951. •
STEENKAMP, L.S.
Onderwys vir blankes in Natal, (18241940). Pretoria. J.L. van Schaik, Bpk., 1941.
SUID-AFRIKAANSE KON= GRES VIR LIGGAAMLIKE OPVOEDING.
Verslag van die tweede kongres. Stellenbosch, 10-12 Januarie 1950. (Ongepubliseer).
SUID-AFRIKAANSE WEERMAG.
Argiefbronne.
TAYLOR, H.J.
The administration and organisation of physical education in the Cape Province. (In The report of the first South Af= rTCan congress for physical education, 9-12 January 1945, Stellenbosch, Pro Ecclesia, 1945.)
THULIN, J.G.
Kleuter-gymnastiek. Sijthoff's, 1935.
TRANSVAALSE ONDER= WYSDEPARTEMENT.
Handboek van regulasies, voorwaardes en kursusse vir die opleiding van on= derwysers. Pretoria, Staatsdrukker, 1954.
Leiden, A.W.
Jaarverslae van die Direkteur, 1910 tot 1940.
199'.
TRANSVAALSE ONDER= WYSDEPARTEMENT.
Leergang vir liggaamlike Opvoeding graad I tot standerd X (Dogters), graad I tot standerd I (Seuns). Pre= toria, Staatsdrukker, 1961. Leergang vir liggaamlike opvoeding, standerds II tot X (Seuns). Pretoria, Staatsdrukker, 1961. Liggaamlike opvoeding. Instruksies en algemene wenke aan skole. Pretoria, Wallac:hs, 1967.
-
Liggaamsoefeninge: Terme wat gebruik moet word. Pretoria, Staatsdrukker, 1930. Sillabusse vir die Middelbare spesiali= serings- en die Senior PrimSre- en Junior Primere semi-spesialiserings= kursusse in liggaamlike opvoeding. 1967, (Ongepubliseer). Sillabusse vir die Transvaalse Onder= wysersopleidingskursusse. Pretoria, Staatsdrukker, 1955. Verslag van die Onderwyskommissie, 1917. P~etoria, Staatsdrukker, 1920. Voorgestelde leerplanne vir die laer= skool. Pretoria, Staatsdrukker, 1952. Voorgestelde leerplanne vir grade tot standerd V~II. Pretoria, Staatsdruk= ker, 1948.
UNIVERSITEIT VAN DIE ORANJE-VRYSTAAT.
Jaarboeke 1947 tot 1969.
UNIVERSITEIT VAN GRAHAMSTAD.
'Jaarboeke 1945 tot 1969.
UNIVERSITEIT VAN PRETORIA.
Jaarboeke 1947 tot 1969.
UNIVERSITEIT VAN STELLENBOSCH.
Jaarboeke 1937 tot 1969.
VAN BLIJENBURGH, W.P.H.
Handleiding voor het onderwijs in de gymnastiek. Rotterdam, W.L. en Brus= se's, 1930.
200.
VAN 13ALEN,
P,~,,
MITCHELL, E.D. en BENNET, B.L. VANDER MERWE, I.R.
A world history of physical education. New York, Prentice-Hall, 1953. Beginsels waarop 'n prinsipiele sis= teem van liggaamlike opvoeding moet berus. Bloemfontein, Sacum Bpk. 'n Histories-kritiese ondersoek na die leerplan in liggaamlike opvoeding in Transvaalse laer- en middelbare skele, (M.Ed.-verhandeling, Universiteit van Suid-Afrika), 1944. 'n Prinsipiele beskouing oor die be= tekenis van houdings- en ewewigsoefen= inge in die liggaamlike opvoeding, (D.Ed.-proefskrif, Potchefstroomse Universiteit), 1950,
VANDER PLAAT, A.
Liggaamsopvoeding in die O.V.S. (In Die verslag van die eerste Suid-Afrikaanse kongres vir liggaamlike opvoeding, 9-12 Januarie 1945, Stellenbosch, Pro Ecclesia, 1945.) Liggaamsopvoeding in die O.V.S. Lig= gaamsopvoeding III:1, April 1941. Uit die Oranje-Vrystaat, vo~~i~ I:2, Junie 1939,
Lig~aamsop=
VAN SCHAGEN, K.H.
De lichamelijke opvoeding in de laatste drie eeuwen, Deel I. Rotterdam, Nijgh en van Ditmar, 1926.
WEBSTER, R.W.
Philosophy of physical education, Iowa, Brown, 1965.
BYVOEGSEL PRIVATiSSIMAE AHRENS, mnr. H. BERENDS, dr. J.J. BLACK, mej. Margeret, C. BRAHAM, mnr. E. BRITTON, mnr. A.H. BRONKHORST, mev. B. CRAVEN, dr. D.H. DUGMORE, mej. J.M. GEYER, maj. G.J. HARTMANN, mej. Emmie. HOLLAND, mev. P. KELDER, mnr. J.C. LOCKE, prof. E. LOMBARD, mnr. B.D. LOUNSBURY, mev. V.D. McCORMICK, mej. R. POSTMA, dr. J.W. RETIEF, mej. Joyce. RUTGERS, mnr. A.P. SCHOOMBEE, mnr. J.J. SCHRECKER, mnr. K.A. SCHULD, lt. W.K. SMIT, prof. C. THEILER, mej. Margaret. VANDER MERWE, Mej. H.A. VANDER MERWE, Prof, I.R. WINTON, mej. I.
202.
SUPPLEMENT THE INFLUENCE OF THE SWEDISH SYSTEM OF FORMAL EXERCISES ON THE DEVELOPMENT OF PHYSICAL EDUCATION IN SOUTH-AFRICA I.
INTRODUCTION
During its development physical education was mainly supported by the military and medical world. These quarters were the stimuli for the work produced by P.H. Ling. Based on his concepts, his followers·continued his work which resulted in the Swedish system of formal exercises. By 1900 Swedish gymnas= tics and German "turnen" were directive in European physical edu-= cation. This was the main cause why the Swedish system spread to countries all over the world and influenced the subjeet accor= ding to circumstances. South Africa, as a young eountry, had to take notice of the system. The system was not brought directly to this country but reached it via a number of other countries with which South Africa had closer relations. This system influ= enced the quarters concerned with physieal education in South Africa. II.
THE AIM
QF~THE
INVESTIGATION
It is necessary to investigate physical education methods which are followed in South Africa. In this way it can be ascertained if the methods were suited to local circumstances. The aim of the investigation is: 1. to give a review of the development of formal exereises up to 1800 in order to indicate the conneetion with the Swedish sy= stem; 2. to give a review of the origin, development and application of the Swedish system;
3.
to indicate the measure in which the system spread to Denmark, German~ England and the Netherlands and to indicate the influence of the system on physical education as practised by these coun= tries; 4. to indicate how the Swedish system reaehed South Africa and 203.
the influence it exercised on the subject. In order to achieve the last aim, the investigation will be centred on the Departments of Education - which includes teacher training-, the r61e of the Central Government, the South Afr~can Defence Force and the South African Police College. In this way a scientific evaluation can be made of the influence of the Swedish system and whether its application was a success. III.
THE METHOD OF INVESTIGATION
The historic method of inv~stigation was employed. In the background study secondary sources were used. In the in= vestigation of the influence of the system on the subject in South Africa the marterial was collected in the following way: 1. With regard to the Departments of Education the applicable annual reports since 1910 were studied. Syllabi were acquired and subject inspectors were consulted either by correspondence or by personal interview. Annual reports and syllabi from higher educational institutions were studied and correspondence and in= terviews were conducted with the staffs of these institutions. Material was also collected from other articles and magazines. 2. All the publications of the National Advisory Council for Physical Education, The Department of Education, Arts and Science and The Department of Cultural Affairs concerned with the subject were consulted. 3. The unpublished documents in the archives of the South Afri= can Defence Force were consulted. 4. As the documents concerned with the physical training of re= cruits at the Police College could not be obtained, sole use was made of personal interviews. After the material had been collected, it was possible to arrive at a scientific analysis of the influence of the Swe= dish system of formal exercises on the subject in South Africa. IV. 1.
CONCLUSIONS A. rhe Departments of~Education The period up to 1900 Swedish gymnastics was practised in a number of schools 204.
in the Cape Pr8vince. 2.
1900-1936
During this period Swedish gymnastics had its greatest influence. Swedish gymnastics was generally practised and the true statement was that "physical education was the Swedish sys= tern". Because other systems and trends were unknown this period was considered as a period of ignorance. Swedish gymnastics ruled the subject because it had such a great influence on the subject in England. Historic bands with England caused that country to influence the subject in South Africa. The influence from other countries was so small that it can not be considered. Notwith= standing the fact that the system influenced the subject to such a marked degree, it can not be considered to have been successful. In certain girls' schools in the urban areas it was applied sue= cessfuly but in the boys' schools and schools in rural areas it was not a success. Several reasons can be given for this state of affairs. 3.
1936-1968
Swedish gymnastics was still applied during the first part of this period and in some instances up to the late forties. The influence of the system gradually declined until it left only faint traces in the present system. This period is known as the period of discovery as near= ly all the known systems and trends in the subject were studied. It was necessary to investigate these systems and trends as a sys= tern suited to our needs could be developed from them. B.
The influence of the Central Government
The development of South Africa on all levels made it necessary to find a scientifically founded system. Claims made by The the Swedish system were not always scientifically founded. false claims made by the System have been indicated•
•
For a critical evalluation of the Swedish gymnastics see: Postma, J.W. Ondersoek na die wetenskaplike basis van die Europese strominge in die liggaamsopvoeding van 1900 tot 1940, p. 103120. 205.
The compilers of the publications of the National Advi= sory Council for Physical Education, The Department of Education, Arts and Science and The Department of Cultural Affairs studied all the relevant data when they devised a suitable system. Only the best elements of the different systems and trends were re= tained in the compilation of an eclectic system. In this system the Swedish system left traces. The Swedish-Danish gymnastics contributed to the postural exercises or formative gymnastics in the publications. C.
The South African Defence Force
In the physical training programme of the Defence Force, Swedish formal exercises had a great influence. From 1922~ onwards the tables consisted nearly entirely of Swedish gymnastics. After 1932, the exercises, although still retaining the Swedish influence, showed a more dynamic form of execution. Since the late thirties Swedish gymnastics was retained with other exercises, but in a more rhythmic form. England, once more, was mainly responsible for the spread of the Swedish system. In the tables of the fifties as well as the programme drawn up in 1966 free-standing exercises still played an important r8le. In these exercises ideas of Swedish origin can still be ascertained. Although certain simple exercises still occur, the pure Swedish formal exercises have disappeared. During the last decade changes have been made as the introduction of specialists trained at South African universities have enriched the training programmes. ~
The South African Police Force
The spread of the Swedish system to the Police Force occurred via England. Although the Swedish gymnastics influenced the physical training of the recruits, it was not followed sla= vishly. Free-standing tables which were used in 1927, included exercises of Swedish origin, but static contractions had to make way for a more dynamic operation. The tables also diverged with regard to the order and number of the exercises executed.
206.
In the present programme much attention is given to free-standing exercises which is aimed at improving the posture and suppleness. The concept of a harmonic development is com= parable with the Swedish idea and must be commended, The value of a systematic progression can not be overemphasized. Although Swedish formal-military exercises are no longer attempted appa= ratus of Swedish origin isstill used with certain exercises.
207.
